Наваградзкі павет

	Наваградзкі павет
	Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае
Статус	павет Вялікага Княства Літоўскага
Адміністрацыйны цэнтар	Наваградак
Дата ўтварэньня	1507
Дата скасаваньня	1795
Старосты	Старосты наваградзкія
Насельніцтва	гл. Дэмаграфія
Плошча	24,5 тыс. км²
Час існаваньня	1507—1795
Месцазнаходжаньне Наваградзкага павету
	Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Наваградзкі павет (неадназначнасьць).

Навагра́дзкі паве́т'^[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Наваградзкага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Плошча 24,5 тыс. км²^[1]. Сталіца — места Наваградак.

Гістарычна асобнай часткай павету выступала Слуцкае княства, пераўтворанае ў 1791 годзе у Случарэцкі павет.

СымболікаРэдагаваць

Павятовая харугва была «пелістага» (адценьне чырвонага) колеру^[1].

Мескія гербы атрымалі Клецак, Любча, Наваградак, Нясьвіж і Цырын.

ГісторыяРэдагаваць

Утварыўся ў 1507 годзе разам з Наваградзкім ваяводзтвам. Дагэтуль, у XV ст. тэрыторыю павету займала аднайменнае намесьніцтва ў складзе Троцкага ваяводзтва^[1].

У 1528 годзе, паводле попісу войска Вялікага Княства Літоўскага, наваградзкая шляхта выстаўляла 269 коньнікаў, яшчэ 79 дробных баяраў ішлі на вайну асабіста; апрача таго, фармавалася асобная татарская харугва ў складзе 36 коньнікаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў тэрыторыя Наваградчыны значна павялічылася. Межы павету ўпершыню вызначыў прывілей вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 30 красавіка 1565 году^[2].

28 чэрвеня 1660 году каля вёскі Палонкі войскі Вялікага Княства Літоўскага нанесьлі зьнішчальную паразу маскоўскім захопнікам, якая зьмяніла ход вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай^[3].

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) большая частка павету апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, рэшта — па трэцім падзеле.

ГеаграфіяРэдагаваць

Клецак, каля 1600 г.

На поўначы межаваў зь Лідзкім і Ашмянскім паветамі Віленскага ваяводзтва, на ўсходзе — з Менскім і Мазырскім паветамі Менскага ваяводзтва, а таксама з Слуцкім княствам, на поўдні — зь Пінскім паветам Берасьцейскага ваяводзтва, на захадзе — з Слонімскім паветам Наваградзкага ваяводзтва.

Мяжа з Слонімскім паветам ішла ракою Моўчадзь, далей праставала да Пінскага павету паміж Сталавічамі, Палонкай, Уславічамі з аднаго боку і Бусяжам, Быценем і Слонімам зь іншага.

У склад Наваградзкага павету ўваходзіла тэрыторыя Наваградзкага гродавага і Клецкага старостваў (дзяржаўных воласьцяў), а таксама прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

Нясьвіж, каля 1800 г.

На тэрыторыі павету знаходзіліся месты і мястэчкі (бяз Случчыны): Бабоўня, Валеўка, Гавязна, Гарадзішча, Дварэц, Дзяляцічы, Ішкальдзь, Кажан-Гарадок, Карэлічы, Клецак, Крашын, Крывошын, Лахва, Ліпск, Любча, Ляхавічы, Магільна, Мір, Мядзьведзічы, Мікалаеўшчына^[b], Наваградак, Новая Мыш, Нягневічы, Нясьвіж, Паланэчка, Сваятычы, Сіняўка, Сноў, Сталовічы, Сьвержань, Турэц, Уселюб, Цырын, Ярэмічы. Магдэбурскае права мелі Карэлічы (XVII ст.), Клецак (27.08.1652), Любча (1590), Мікалаеўшчына (XVII ст.)^[4]^[5], Мір (27.12.1579), Наваградак (26.06.1511), Нясьвіж (23.04.1586).

ДэмаграфіяРэдагаваць

Наваградак, каля 1800 г.

У сярэдзіне XVII ст. налічваў каля 41 тыс. дымоў (што адпавядала 278 тыс.^[1]. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 289 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 166 тыс. чал.^[6] (25,5 тыс. дымоў^[1]).

На 1775 год павет налічваў 34 742 дымоў^[7]. У 2-й пал. XVIII ст. колькасьць насельніцтва дасягнула 334 тыс. чал.^[1]

УраднікіРэдагаваць

Асноўны артыкул: Старосты наваградзкія

Павятовы соймік праходзіў у Наваградку, тамака ж месьціліся падкаморскі, земскі і гродзкі суды. Наваградзкая шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм і двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

АрхітэктураРэдагаваць

ДраўлянаяРэдагаваць

На тэрыторыі Наваградчыны склалася даўняя традыцыя драўлянага дойлідзтва.

Помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры
Могілкавая царква, Ваўковічы
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, Галынка
Касьцёл, Дварэц
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, Жухавічы Вялікія
Касьцёл, Задзьвея
Юраўская царква, Залужжа
Царква Сьвятога Яна, Каўпеніца
Пакроўская царква, Логнавічы

МураванаяРэдагаваць

У XVI ст. у мураваную архітэктуру Меншчыны прыйшла стылістыка барока, у XVIII ст. — віленскага барока і клясыцызму.

Замкі, фартыфікацыі і абарончыя храмы
Збор, Асташын
Касьцёл, Ішкальдзь
Фарны касьцёл, Клецак
Замак, Любча
Фартэцыя, Ляхавічы
Замак, Мір
Мікалаеўскі касьцёл, Мір
Барысаглебская царква, Наваградак
Замак, Наваградак
Замак Радзівілаў, Нясьвіж
Замкавая вежа, Нясьвіж
Слуцкая брама, Нясьвіж

Помнікі сакральнага мураванага дойлідзтва
Траецкая царква ў Вольна, віленскае барока
Прачысьценская царква, Наваградак
Фарны касьцёл, Наваградак
Кляштар бэнэдыктынак у Нясьвіжы, віленскае барока
Фарны касьцёл, Нясьвіж
Касьцёл у Сталавічах, віленскае барока
Касьцёл, Стары Сьвержань
Прачысьценская царква, Новы Сьвержань

Помнікі грамадзянскай архітэктуры
Ратуша, Мір
Ратуша, Наваградак
Палац Альба, Нясьвіж
Ратуша, Нясьвіж

ЗаўвагіРэдагаваць

^ Таксама Но́вагаро́дзкі паве́т, Наўгаро́дзкі паве́т
^ Уваходзіла ў склад Менскага павету, аднак пры гэтым належала да Нясьвіскай ардынацыі, цэнтар якой уваходзіў у склад Наваградзкага павету, таксама касьцельныя парафія адносілася да Наваградзкага дэканату

КрыніцыРэдагаваць

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Насевіч В. Новагародскі павет // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 363.
^ Гайба М. Навагрудскі павет // ЭГБ. Т. 5. — Менск, 1999. С. 261.
^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Стаўбцоўскага р-на. — Менск: БелЭн, 2004. С. 588.
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 312.
^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
^ Jelski A. Powiat nowogródzki // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1894. S. 340.

ЛітаратураРэдагаваць

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1999. — 592 с.: іл. ISBN 985-11-0141-9.

[1] Таксама Но́вагаро́дзкі паве́т, Наўгаро́дзкі паве́т

[5] Уваходзіла ў склад Менскага павету, аднак пры гэтым належала да Нясьвіскай ардынацыі, цэнтар якой уваходзіў у склад Наваградзкага павету, таксама касьцельныя парафія адносілася да Наваградзкага дэканату

[evkl-2] а ^б ^в ^г ^д ^е Насевіч В. Новагародскі павет // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 363.

[3] Гайба М. Навагрудскі павет // ЭГБ. Т. 5. — Менск, 1999. С. 261.

[4] Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

[6] Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Стаўбцоўскага р-на. — Менск: БелЭн, 2004. С. 588.

[7] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 312.

[8] Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

[9] Jelski A. Powiat nowogródzki // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1894. S. 340.

[a]

[1]

[2]

[3]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]