Наваградзкі павет

	Наваградзкі павет
	Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае
Статус	павет Вялікага Княства Літоўскага
Адміністрацыйны цэнтар	Наваградак
Дата ўтварэньня	1507
Дата скасаваньня	1795
Старосты	Старосты наваградзкія
Насельніцтва	гл. Дэмаграфія
Плошча	24,5 тыс. км²
Час існаваньня	1507—1795
Месцазнаходжаньне Наваградзкага павету
	Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Наваградзкі павет (неадназначнасьць).

Навагра́дзкі паве́т'^[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Наваградзкага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Плошча 24,5 тыс. км²^[1]. Сталіца — места Наваградак.

Гістарычна асобнай часткай павету выступала Слуцкае княства, пераўтворанае ў 1791 у Случарэцкі павет.

СымболікаРэдагаваць

Павятовая харугва была «пелістага» (адценьне чырвонага) колеру^[1].

Мескія гербы атрымалі Клецак, Любча, Наваградак, Нясьвіж і Цырын.

ГісторыяРэдагаваць

Утварыўся ў 1507 разам з Наваградзкім ваяводзтвам. Дагэтуль, у XV ст. тэрыторыю павету займала аднайменнае намесьніцтва ў складзе Троцкага ваяводзтва^[1].

У 1528, паводле попісу войска Вялікага Княства Літоўскага, наваградзкая шляхта выстаўляла 269 коньнікаў, яшчэ 79 дробных баяраў ішлі на вайну асабіста; апрача таго, фармавалася асобная татарская харугва ў складзе 36 коньнікаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) тэрыторыя Наваградчыны значна павялічылася. Межы павету ўпершыню вызначыў прывілей вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 30 красавіка 1565^[2].

28 чэрвеня 1660 каля вёскі Палонка войскі Вялікага Княства Літоўскага нанесьлі зьнішчальную паразу маскоўскім захопнікам, якая зьмяніла ход вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай^[3].

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) большая частка павету апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, рэшта — па трэцім падзеле.

ГеаграфіяРэдагаваць

Панарама Клецку, каля 1600

На поўначы межаваў зь Лідзкім і Ашмянскім паветамі Віленскага ваяводзтва, на ўсходзе — з Менскім і Мазырскім паветамі Менскага ваяводзтва, а таксама з Слуцкім княствам, на поўдні — зь Пінскім паветам Берасьцейскага ваяводзтва, на захадзе — з Слонімскім паветам Наваградзкага ваяводзтва.

Мяжа з Слонімскім паветам ішла ракою Моўчадзь, далей праставала да Пінскага павету паміж Сталавічамі, Палонкай, Уславічамі з аднаго боку і Бусяжам, Быценем і Слонімам зь іншага.

У склад Наваградзкага павету ўваходзіла тэрыторыя Наваградзкага гродавага і Клецкага старостваў (дзяржаўных воласьцяў), а таксама прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

Панарама Нясьвіжа, каля 1800

На тэрыторыі павету знаходзіліся месты і мястэчкі (бяз Случчыны): Бабоўня, Валеўка, Гавязна, Гарадзішча, Дварэц, Дзяляцічы, Ішкальдзь, Кажан-Гарадок, Карэлічы (XVII ст.), Клецак (27.08.1652), Крашын, Крывошын, Лахва, Ліпск, Любча (1590), Ляхавічы, Магільна, Мір (27.12.1579), Мядзьведзічы, Мікалаеўшчына^[b] (XVII ст., Наваградак (26.06.1511), Новая Мыш, Нягневічы, Нясьвіж (23.04.1586), Паланэчка, Сваятычы, Сіняўка, Сноў, Сталовічы, Сьвержань, Турэц, Уселюб, Цырын (XVIII ст.), Ярэмічы. Магдэбурскае права мелі Карэлічы (XVII ст.), Клецак (27.08.1652), Любча (1590), Мікалаеўшчына (XVII ст.)^[4]^[5], Мір (27.12.1579), Наваградак (26.06.1511), Нясьвіж (23.04.1586).

ДэмаграфіяРэдагаваць

Панарама Наваградку, каля 1800

У сярэдзіне XVII ст. налічваў каля 41 тыс. дымоў (што адпавядала 278 тыс.^[1]. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 289 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 166 тыс. чал.^[6] (25,5 тыс. дымоў^[1]).

На 1775 павет налічваў 34 742 дымоў^[7]. У 2-й пал. XVIII ст. колькасьць насельніцтва дасягнула 334 тыс. чал.^[1]

УраднікіРэдагаваць

Асноўны артыкул: Старосты наваградзкія

Павятовы соймік праходзіў у Наваградку, тамака ж месьціліся падкаморскі, земскі і гродзкі суды. Наваградзкая шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм і двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

АрхітэктураРэдагаваць

Сакральная архітэктураРэдагаваць

На тэрыторыі Наваградчыны склалася даўняя традыцыя драўлянага дойлідзтва. У XVII ст. у тутэйшую мураваную архітэктуру прыйшла стылістыка барока, у XVIII ст. — віленскага барока і клясыцызму.

Помнікі драўлянага дойлідзтва
Царква, Ваўковічы
Царква, Галынка
Касьцёл, Дварэц
Царква, Жухавічы Вялікія
Касьцёл, Задзьвея
Царква, Залужжа
Царква Сьвятога Яна, Каўпеніца
Пакроўская царква, Логнавічы

Помнікі мураванага дойлідзтва
Траецкая царква ў Вольна, віленскае барока
Прачысьценская царква, Наваградак
Фарны касьцёл, Наваградак
Кляштар бэнэдыктынак у Нясьвіжы, віленскае барока
Фарны касьцёл, Нясьвіж
Касьцёл у Сталавічах, віленскае барока
Касьцёл, Стары Сьвержань
Прачысьценская царква, Новы Сьвержань

Грамадзянская архітэктураРэдагаваць

Помнікі грамадзянскай архітэктуры
Ратуша, Мір
Ратуша, Наваградак
Палац Альба, Нясьвіж
Ратуша, Нясьвіж

Абарончая архітэктураРэдагаваць

Замкі, фартыфікацыі і абарончыя храмы
Збор, Асташын
Касьцёл, Ішкальдзь
Фарны касьцёл, Клецак
Замак, Любча
Фартэцыя, Ляхавічы
Замак, Мір
Мікалаеўскі касьцёл, Мір
Барысаглебская царква, Наваградак
Замак, Наваградак
Замак Радзівілаў, Нясьвіж
Замкавая вежа, Нясьвіж
Слуцкая брама, Нясьвіж

ЗаўвагіРэдагаваць

^ Таксама Но́вагаро́дзкі паве́т, Наўгаро́дзкі паве́т
^ Уваходзіла ў склад Менскага павету, аднак пры гэтым належала да Нясьвіскай ардынацыі, цэнтар якой уваходзіў у склад Наваградзкага павету, таксама касьцёльныя парафія адносілася да Наваградзкага дэканату

КрыніцыРэдагаваць

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Насевіч В. Новагародскі павет // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 363.
^ Гайба М. Навагрудскі павет // ЭГБ. Т. 5. — Менск, 1999. С. 261.
^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Стаўбцоўскага р-на. — Менск: БелЭн, 2004. — 831 с.: іл. ISBN 985-11-0312-8., с.588
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 312.
^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
^ Jelski A. Powiat nowogródzki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 340.

ЛітаратураРэдагаваць

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1999. — 592 с.: іл. ISBN 985-11-0141-9.

[1] Таксама Но́вагаро́дзкі паве́т, Наўгаро́дзкі паве́т

[5] Уваходзіла ў склад Менскага павету, аднак пры гэтым належала да Нясьвіскай ардынацыі, цэнтар якой уваходзіў у склад Наваградзкага павету, таксама касьцёльныя парафія адносілася да Наваградзкага дэканату

[evkl-2] а ^б ^в ^г ^д ^е Насевіч В. Новагародскі павет // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 363.

[3] Гайба М. Навагрудскі павет // ЭГБ. Т. 5. — Менск, 1999. С. 261.

[4] Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

[6] Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Стаўбцоўскага р-на. — Менск: БелЭн, 2004. — 831 с.: іл. ISBN 985-11-0312-8., с.588

[7] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 312.

[8] Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

[9] Jelski A. Powiat nowogródzki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 340.

[a]

[1]

[2]

[3]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]