Вікіпэдыя

Наваградзкае ваяводзтва

Гэта артыкул пра ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Калі вам патрэбны артыкул пра ваяводзтва Польшчы ў міжваенны пэрыяд, глядзіце артыкул Наваградзкае ваяводзтва (1919—1939).

Навагра́дзкае ваяво́дзтва[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Вялікім Княстве Літоўскім. Плошча 36 920 км²[1]. Сталіца — места Наваградак. Найбольшыя месты: Ваўкавыск, Слонім, Слуцак, Клецак і Нясьвіж

Наваградзкае ваяводзтва
Агульныя зьвесткі
Краіна Вялікае Княства Літоўскае
Статус ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар Наваградак
Дата ўтварэньня 1507
Дата скасаваньня 1795
Ваяводы Ваяводы наваградзкія
Кашталяны Кашталяны наваградзкія
Насельніцтва гл. Дэмаграфія
Плошча 36 920 км²
Час існаваньня 1507—1795
Месцазнаходжаньне Наваградзкаага ваяводзтва
Наваградзкае ваяводзтва на мапе
   Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гісторыя Рэдагаваць

   
Гербы Наваградчыны, XV—XVI стст.

Утварылася ў 1507 годзе шляхам вылучэньня зь Віленскага ваяводзтва на аснове Наваградзкага намесьніцтва (колішняга Наваградзкага княства). Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў утварылася наноў, складалася з Ваўкавыскага, Наваградзкага і Слонімскага паветаў (дагэтуль тэрыторыя ваяводзтва фактычна адпавядала Наваградзкаму павету).

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Наваградзкага ваяводзтва ліцьвінамі: «литвина Семена волковыйскова» (1614 год)[2], «показывал… тот литвин Федька [Яковлев слутчанин] проезжею память, писана по-литовски» (1621 год)[3], «Белорусцы: Филип Белетцкий, руское имя тож, сказал родом литвин[b], Новгородцкого повету, отец и мать веру держали киевскую…» (1623—1624 гады)[5], «старец Мелетий (литвин Слуцкого уезда)» (1624 год)[6], «…литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа» (1631 год)[7], «…литвину слутчанину Василью Павлову <…> литвину слутчанину Илье Павлову» (1675 год)[8], «…сказался Мартинко родом литвин города Слутца» (1684—1685 гады)[9]. Апроч таго, сярод вернікаў некалькі парафіяў ўпамінаецца старалітва, якую крыніцы зьвязваюць з русінамі: Шылавічы, Поразаў (абодва 1645 год), Косаў, Альшэва (абодва 1669 год)[10], Новы Двор (1692 год)[11]. А ў 1732 годзе адзін з жыхароў Капылю — Якаў Кісель — азначаецца як «стараліцьвін»[12].

У 1791 годзе, паводле Канстытуцыі Рэчы Паспалітай, Слуцкае княства пераўтварылася ў Случарэцкі павет[13].

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) да Расейскай імпэрыі адыйшла ўсходняя частка ваяводзтва. Таго ж году ўтварыўся Сталавіцкі павет[14].

У 1795 годзе ў выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай тэрыторыя ваяводзтва апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі.

Сымболіка Рэдагаваць

Сьпярша герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «срэбны крыж у чырвоным полі»[15]; пазьней — «чорны анёл у чырвоным полі»[16], паводле іншых зьвестак — «белая Пагоня ў чырвоным полі»[17]. Імаверна, герб складаўся зь дзьвюх тарчаў: на адной быў чорны анёл у чырвоным полі з раскінутымі крыламі, што трымаў адну руку ўнізе, а іншай абапіраўся ў бокі; на другой — Пагоня[18].

Ваяводзкая харугва была чырвонага колеру з выяваю гербу ў цэнтры.

  • Герб Наваградзкага ваяводзтва Чорны анёл і Пагоня
  •  

    1712 г.

  •  

    каля 1720 г.

  •  

    1794 г.

  •  

    канец XIX ст. (рэканструкцыя)

Дэмаграфія Рэдагаваць

У сярэдзіне XVII ст. налічвала 62,4 тыс. дымоў (каля 375 тысячаў жыхароў)[1].

Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 437 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 279 тыс. чал.[19]

Геаграфія Рэдагаваць

На поўначы межавала зь Віленскім і Менскім ваяводзтвамі, на ўсходзе — з Мазырскім і Рэчыцкім паветамі Менскага ваяводзтва, на поўдні — зь Пінскім паветам Берасьцейскага ваяводзтва, на захадзе — з Гарадзенскім паветам Троцкага ваяводзтва[17].

  • Наваградчына на старых мапах
  •  

    Наваградзкае і Берасьцейскае ваяводзтвы, 1665 г.

  •  

    Наваградзкае, Падляскае і Берасьцейскае ваяводзтвы, 1781 г.

  •  

    Менскае і Наваградзкае ваяводзтвы, 1772 г.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Рэдагаваць

Ваяводзтва падзялялася на тры паветы: Наваградзкі, Ваўкавыскі, Слонімскі. Асобнай часткай Наваградзкага павету гістарычна выступала Слуцкае княства.

Назва Цэнтар Плошча,
тыс. км²		 Староствы
Наваградзкі павет Наваградак 24,5 Наваградзкае (гродавае)
Клецкае
Ваўкавыскі павет Ваўкавыск 4 Ваўкавыскае (гродавае)
Воўпенскае
Жыліцкае
Мсьцібаўскае
Ялаўскае
Слонімскі павет Слонім 8,5 Слонімскае (гродавае)
Зьдзітаўскае
Сакалоўскае

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Наваградку. У павятовых цэнтрах месьціліся падкаморскія, земскія і гродзкія суды, праходзілі павятовыя соймікі.

Наваградзкая, ваўкавыская і слонімская шляхта абірала шасьцёх паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў, а таксама шасьцёх дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

Ураднікі Рэдагаваць

Асноўныя артыкулы: ваяводы наваградзкія і кашталяны наваградзкія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Наваградзкае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. За ўвесь час свайго існаваньня ваяводзтва мела 30 ваяводаў і 19 кашталянаў[17].

Ваяводзкі мундзір складаўся з пунсовага кунтуша і чорнага жупана і адваротаў[18].

Заўвагі Рэдагаваць

  1. ^ Таксама Но́вагаро́дзкае ваяво́дзтва, Наўгаро́дзкае ваяво́дзтва (ст.-бел. Воеводство Новогродское, Новогородское, Новгородское; лац. Palatinatus Novogrodensis, польск. Województwo nowogródzkie)
  2. ^ Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «родам ліцьвін (літоўка)»: «бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя» (Цьвярскі летапіс 1306 году); «литвин родом» пра Даўмонта Пскоўскага («Пролог», напісаны ў Пскове ў канцы XIV ст.[4]); «родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа» пра дачку вялікага князя літоўскага Гедзіміна (Ніканаўскі летапіс 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў Ліцавы летапісны звод 1568—1576 гадоў)

Крыніцы Рэдагаваць

  1. ^ а б Гайба М. Новагародскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 359.
  2. ^ Памятники дипломатических сношений Московского государства с Польско-Литовским государством. Т. 4. — М., 1912. С. 2, 773.
  3. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 78.
  4. ^ Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. С. 200.
  5. ^ Русская историческая библиотека, издаваемая Археографической комиссией. Т. 2. — СПб, 1875. С. 656—657.
  6. ^ Малороссийское влияние на великорусскую церковную жизнь. Т. 1. — Казань, 1914. С. 31.
  7. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.
  8. ^ Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.
  9. ^ Труды… Тульской Губернской Учетной Архивной Комиссии. Кн. 1. — Тула, 1915. С. 515.
  10. ^ Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 26.
  11. ^ Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.
  12. ^ Архив Юго-Западной России. Ч. 1, т. 4. — Киев, 1871. С. 441.
  13. ^ Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 39.
  14. ^ Гайба М. Навагрудскае ваяводства // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 257.
  15. ^ Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском. HERALDICUM. Праверана 1 студзеня 2012 г.
  16. ^ Пякарскі А. Наваградскія гербы // «Спадчына» №5, 1993.
  17. ^ а б в Jelski A. Województwo nowogródzkie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 340.
  18. ^ а б Żmigrodzki J. Nowogródek i okolice. — Nowogródek, 1931.
  19. ^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

Літаратура Рэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Наваградзкае_ваяводзтва&oldid=2361691»