Троцкае ваяводзтва

адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка Вялікага Княства Літоўскага

Тро́цкае ваяво́дзтва[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў заходняй і паўночна-заходняй частцы Вялікага Княства Літоўскага. Плошча каля 31,2 тыс. км². Сталіца — места Трокі. Найбольшыя месты: Горадня, Коўна, Мерач і Панявеж.

Троцкае ваяводзтва
лац. Trockaje vajavodztva
Агульныя зьвесткі
Краіна Вялікае Княства Літоўскае
Статус ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар Трокі
Дата ўтварэньня 1413
Дата скасаваньня 1795
Ваяводы Ваяводы троцкія
Кашталяны Кашталяны троцкія
Насельніцтва гл. Дэмаграфія
Плошча 31,2 тыс. км²
Час існаваньня 1413—1795
Месцазнаходжаньне Троцкага ваяводзтва
Троцкае ваяводзтва на мапе
   Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гісторыя

рэдагаваць
   
Гербы Троччыны, XV і XVI ст.

Утварылася згодна з пастановамі Гарадзельскай уніі (1413 год) замест скасаваных Гарадзенскага і Троцкага княстваў. У гэты ж час уводзіліся пасады ваяводы і кашталяна, якія паводле значнасьці лічыліся другімі па ўрадах ваяводы і кашталяна віленскіх.

У XV ст. у склад ваяводзтва ўваходзілі паўночная, цэнтральная і паўднёвая часткі сучаснай Летувы, прынёманскія землі Беларусі, Берасьцейская, і Новагародзкая землі, Падляшша, Кобрынскае княства, Пінскае княства, Давыд-Гарадоцкае княства, Тураўшчына. Гэтыя княствы, Берасьцейская і Новагародзкая землі, Падляшша і Ковенскі павет мелі самастойнае ад ваяводы кіраваньне[1] (паводле іншых зьвестак, у ваенных і часткова падатковых адносінах Гарадзецкае, Клецкае, Кобрынскае, Пінскае княствы, Берасьцейскае, Ваўкавыскае, Гарадзенскае, Камянецкае, Новагародзкае, Слонімскае намесьніцтвы падпарадкоўваліся намесьніку, а з 1413 году — ваяводу троцкаму[2]). На ўсходзе Беларусі ў Троцкае ваяводзтва ўваходзіла палова Бабруйскай воласьці. У XVІ ст. з складу Троцкага вылучыліся Наваградзкае, Падляскае і Берасьцейскае ваяводзтвы.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Троцкага ваяводзтва ліцьвінамі: «литвин Петрушка Янов… шляхтич… Троицкого повету» (1632 год)[3], «Осташко Троинский сказал: родом де он литвин[b], города Гродни, взят в полон в то время, как великий государь был под Вильною» (1672 год)[6]. У матрыкуле Гайдэльбэрскага ўнівэрсытэту пад 1591 годам значацца Johannes Hlebowicz in Dambrowna, Lituanus. Nicolaus Hlebowicz in Dambrowna, palatinus Trocensis, Lituanus[7], у матрыкуле Каралявецкага ўнівэрсытэту пад 1702 годам — Kopiewicz Vladislav., Sabludov. Lithuan.[8] Апроч таго, сярод вернікаў некалькі парафіяў ўпамінаецца старалітва, якую крыніцы зьвязваюць з русінамі: Бераставіца (1645 год)[9], Жыжмары (1669 год)[10].

У 1791 годзе паводле Кантытуцыі Рэчы Паспалітай утварыўся Мерацкі павет. У 1793 годзе згодна з пастановаю Гарадзенскага сойму з Троцкага вылучылася Гарадзенскае ваяводзтва, у склад якога ўвайшлі Гарадзенскі і Мерацкі паветы.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) асноўная частка тэрыторыі ваяводзтва ўвайшла ў склад Віленскай губэрні, рэшта — у Слонімскую губэрню Расейскай імпэрыі[1].

Сымболіка

рэдагаваць

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «белая Пагоня ў чырвоным полі».

Ваяводзкая харугва была чырвонага колеру з выяваю гербу Пагоня ў цэнтры, паветы мелі харугвы з Пагоняй у блакітным полі[11].

Геаграфія

рэдагаваць
 
Віленскае і Троцкае ваяводзтвы (Парыж, 1665 г.)

На поўначы межавала з Курляндыяй, на ўсходзе — зь Віленскім і Наваградзкім ваяводзтвамі, на поўдні — зь Берасьцейскім і Падляскім ваяводзтвамі, на захадзе — з Падляскім ваяводзтвам, Прусіяй і Жамойцю[12].

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

рэдагаваць
 
Іншая вэрсія мапы Віленскага і Троцкага ваяводзтваў (Парыж, 1665 г.)

Ваяводзтва падзялялася на чатыры паветы: Троцкі, Гарадзенскі, Ковенскі і Упіцкі.

 
Віленскае і Троцкае ваяводзтвы, Інфлянты, Курляндыя, Жамойць (1791 г.)
Назва Цэнтар Плошча,
тыс. км²
Староствы
Троцкі павет Трокі 8,7 Троцкае (гродавае)
Алькеніцкае
Жыжморскае
Лазьдзейскае
Мерацкае
Неманойцкае
Гарадзенскі павет Горадня 11,7 Гарадзенскае (гродавае)
Васількоўскае
Прывальскае
Прыросьльскае
Філіпоўскае
Ковенскі павет Коўна 6 Ковенскае (гродавае)
Ваўкавіскае
Віштынецкае
Дорсуніскае
Прэнскае
Упіцкі павет Упіта 9,1 Упіцкае (гродавае)
Вабольніцкае
Гульбінскае
Жыдайчанскае
Сенгвейскае
Шадоўскае
Шыманскае

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Троках. Павятовыя соймікі праходзілі ў Троках, Панявежы, Горадні і Коўне, тамака ж склікалася паспалітае рушаньне.

Гарадзенская, ковенская, троцкая і ўпіцкая шляхта абірала восем паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама восем дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

Дэмаграфія

рэдагаваць

На 1775 год Троцкае ваяводзтва налічвала 55 614 дымоў[1]. На 1790 год насельніцтва ваяводзтва складала каля 288 тыс. жыхароў.

Ураднікі

рэдагаваць
Асноўныя артыкулы: ваяводы троцкія і кашталяны троцкія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Троцкае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. Згодна зь Люблінскай уніяй (1569 год) ваявода троцкі паводле значнасьці займаў месца ў сэнаце па каліскім, а кашталян — па серадзкім і перад лянчыскім. За ўвесь час існаваньня Троцкага ваяводзтва мела 42 ваяводы і 53 кашталяны[13].

Ваяводзкі мундзір складаўся з пурпуровага кунтуша зь зялёнымі адваротамі і белага жупана. Па-за вальным соймам троцкая шляхта ўжывала цёмна-сіні («гранатовы») кунтуш, жоўтыя («саламяныя») адвароты і жупан[1], у сваю чаргу Ўпіцкі павет — малінавы («кармазыновы») кунтуш, цёмна-сінія адвароты і «саламяны» жупан.

Паводле герархіі земскіх ураднікаў у Троцкім павеце наперадзе ішоў цівун, у астатніх паветах — маршалкі.

  1. ^ ст.-бел. Воеводство Троцкое; лац. Palatinatus Trocensis, польск. Województwo trockie
  2. ^ Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «родам ліцьвін (літоўка)»: «сіи Андрѣи бяше родомъ Литвинъ, сынъ Ерденевъ, Литовскаго князя»[4] (Траецкі летапіс пад 1289 годам); «литвин родом» (жывот Даўмонта Пскоўскага першай трэці XIV стагодзьдзя[5]); «родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа» пра дачку вялікага князя літоўскага Гедзіміна (Ніканаўскі летапіс 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў Ліцавы летапісны звод 1568—1576 гадоў)
  1. ^ а б в г Грыкевіч А. Троцкае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 668.
  2. ^ Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 36.
  3. ^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 434.
  4. ^ Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.
  5. ^ Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. С. 199—201.
  6. ^ Крестьянская война под предводительством Степана Разина. Сборник документов. Т. 3. — М., 1962. С. 199.
  7. ^ Die Matrikel der Unversität Heidelberg. Th. 2. — Heidelberg, 1886. S. 153.
  8. ^ Die Matrikel der Albertus-Universität zu Königsberg i. Pr. 1544—1829. Bd. 2: Die Immatrikulationen von 1657—1829. — Leipzig, 1911/1912. S. 233.
  9. ^ Kamuntavičienė V. Jelnios parapijos gyventojai XVII a. («Stara Litwa», arba jotvingių pėdsakais Vilniaus vyskupijoje) // Lietuvos istorijos metraštis. Nr. 2, 2011. P. 25.
  10. ^ Kamuntavičienė V. Jotvingiai «Senoji Lietuva» ir jų tikėjimas. XVII a. // Terra Jatwezenorum. Nr. 5, 2013. P. 68.
  11. ^ Грыцкевіч А. Трокскае ваяводства // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 520.
  12. ^ Jelski A. Województwo trockie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 338.
  13. ^ Krzywicki J. Województwo trockie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XII: Szlurpkiszki — Warłynka. — Warszawa, 1892. S. 491.

Літаратура

рэдагаваць