Гедзімін

Ґедзімін, Ґедымін (23 лютага 1275—1341) — вялікі князь літоўскі (1316—1341).

Гедзімін Вялікі
Гедзімін Вялікі (уяўны партрэт) З Коданскай галерэі, 1709 год
10-ы вялікі князь літоўскі
1316 — 1341
Папярэднік	Віцень
Наступнік	Яўнут
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	23 лютага 1275,
Памёр	1341(1341),
Нашчадкі	сыны: Манівід, Нарымонт-Глеб, Альгерд, Кейстут, Любарт-Фёдар, Карыят-Міхал, Яўнут-Іван дачкі: Альдона-Ганна, Данміла-Лізавета, Бірута (умоўнае імя), Марыя Старэйшую, Аўгустп-Анастасія, Марыя Малодшая і Яўхімія
Дынастыя	Гедзімінавічы
Жонка	1-я: Віда 2-я: Вольга Ўсеваладаўна 3-я: Леанідыя

У часы Гедзіміна Вялікае Княства Літоўскае стала моцнай ўсходне-эўрапейскай дзяржавай, яго тэрыторыя павялічылася ўдвая. Апроч Вільні, мураваныя замкі зьявіліся ў Медніках, Лідзе, Крэве, Віцебску. Узмацнілася запазычаньне элемэнтаў заходне-эўрапейскай культуры. Адначасна Гедзімін паклаў падмурак рускаму вэктару палітыкі гаспадарства, які разьвіваўся ў наступныя дзесяцігодзьдзі. Яго шматлікія нашчадкі ўтварылі дынастыю Гедзімінавічаў.

Імя

Паходжаньне

Агульнапрынятага тлумачэньня імя Гедзімін няма. Існуе некалькі гіпотэзаў, якія ўмоўна можна вызначыць як «хрысьціянскую», «летувіскую», «скандынаўскую» і «індаэўрапейскую» (збліжаную з германскімі і кельцкімі мовамі).

Адна зь першых спробаў растлумачыць імя Гедзімін належыць лінгвісту Ўладзіславу Юргевічу. У сваёй працы, апублікаванай у 1883 годзе, ён прыводзіў формы Гедзіман, Едзіман і Едзімей і выводзіў Гедзіміна зь Віндзем’яна, а таксама абгрунтоўваў рускі характар імя наяўнасьцю старажытнага сяла Едзімонава (пачатковая назва — Едзімінава) каля Цьверы. На повязь імя Гедзімін і тапоніму Едзімінава таксама зьвяртае ўвагу гісторык Анатоль Астапенка, які прытрымліваецца вэрсіі іх славянскага пахожаньня. Тым часам мовазнаўца Язэп Лёсік разглядаў у якасьці пачатковай формы да Гедзіміна хрысьціянскае імя Гегамонік.

У летувіскай гістарычнай навуцы імёны вялікіх князёў літоўскіх назыюваць «старажытнымі летувіскімі імёнамі», хоць прытым прызнаюць, што іх цяжка патлумачыць з пункту гледжаньня летувіскай мовы. Прычыну такой супярэчнасьці летувіскія дасьледнікі тлумачаць тым, што г.зв. «летувіскія» двухасноўныя імёны (у адрозьненьне ад аналягічных славянскіх) гістарычна страцілі сваю сэмантыку, тым часам летувіская мова (якую параўноўваюць з санскрытам і старажытнагрэцкай мовай) лічыцца адной з найбольш архаічных моваў, бо яна ў найбольшай ступені захавала асаблівасьці праіндаэўрапейскай мовы. Сучасны летувіскі гісторык Томас Баранаўскас тлумачыць імя Гедзімін (лет. Gediminas) празь летувіскую мову як «Той, хто імкнецца думаць» (лет. gedauti — 'тужыць' і лет. mintis — 'думка'), такім жа чынам ён спрабуе патлумачыць імя Міндоўг — як «Той, хто шмат думае» (лет. mintis — 'думка' і лет. daug — 'шмат'). Тым часам у сярэдзіне XIX ст. высоўваліся іншыя тлумачэньні: летувіс Даўгдарыс у газэце «Tygodnik petersburski» (ад 17 ліпеня 1850) перакладаў імя «Гедзімін» як «Выдатны сьпявак», у тым жа выданьні іншы летувіскі аўтар Даніла прапаноўваў пераклад «Той, хто топча сорам». Гэтыя тлумачэньні Ўладзіслаў Юргевіч вызначыў як «кур’ёзныя». Тым часам яшчэ ў 1896 годзе ў навуковым часопісе Этнаграфічнага аддзелу Імпэратарскага расейскага геаграфічнага таварыства Живая старина(ru) зазначалася: «Гістарычныя імёны літоўскіх князёў і частка прозьвішчаў карэннай шляхты на Літве ўтвараюць цалкам апрычоную лінгвістычную групу, прыкметы і паходжаньне якой не тлумачацца ўласна зь летувіскай мовы. Рэзка вылучаючыся з масы звычайных сялянскіх прозьвішчаў і сваім словаўтварэньнем, і сваімі фармантамі і часткамі, яны збольшага самі празь сябе незразумелыя». З нагоды балтыйскіх этымалёгіяў імёнаў вялікіх князёў літоўскіх беларускі гісторык Уладзімер Арлоў зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскіх формаў гэтых імёнаў («Вітаўтас», «Альгірдас» і пад.) немагчыма знайсьці ані ў замежных, ані ва ўласных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага.

У беларускай гістарычнай навуцы існуе вэрсія (аўтар Лявон Галяк), паводле якой другая частка імя Гедзімін — «-Гедзі» выводзіцца з скандынаўскіх моваў, у якіх ёсьць слова gedigen — 'праўдзівы'. Другая частка «мін-» тлумачыцца як min — 'мой'. Сучасны беларускі гісторык Вітаўт Чаропка паказвае на паралелі імя Гедзімін з кельцкім анамастыконам.

Беларускі гісторык Павал Урбан у сваёй кнізе «Старажытныя ліцьвіны» на падставе пэўных славянскіх адпаведнікаў не адкідае магчымасьці славянскага паходжаньня імя Гедзімін. Разам з тым ён адзначае, што германскі корань gede- (god-, gode-) паходзіў ад тэрміна god (gud) — 'бог' — і ўжываўся ў значэньні 'добры, прыязны', тым часам германскае magin (megin) азначае 'сіла, улада, энэргія'. Адсюль, імя Гедзімін значыла, відаць, «Добры валадар». Таксама дасьледнік прыводзіць іншае тлумачэньня другой часткі ад minne — 'любоў, каханьне'. У такім разе імя Гедзімін магло азначаць «Дабралюб». Аналягічныя тлумачэньні прыводзіць і гісторык беларускай літаратуры Алесь Бразгуноў. Тым часам беларускі дасьледнік Алёхна Дайліда, які адзначае імавернасьць повязі ліцьвінаў з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць іх германскае паходжаньне, разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў. Паводле Алёхны Дайліды, фармант -гед- (літоўскія імёны Гедывід, Гедыгоўд; германскія імёны Gaidoald, Hiddikin, Hidoin, Hideman) тлумачыцца, відаць, праз старагерманскае gidd- 'пыхлівы, ганарысты', а фармант -мін- (Мінгайла, Міндоўг, Таўтымін, Мінімунд; Minegis, Minard, Minsuind) — праз гоцкае minan 'менаваць, памятаць, любіць'. Адпаведна, імя Гедзімін азначае «пыхлівы думкамі».

Формы

У сучаснай беларускай гістарычнай літаратуры ўжываюцца формы Гедзімін і Гедымін. Беларускі мовазнаўца Ігар Капылоў прыводзіць наступныя варыянты імя: Гедиминъ, Гедименъ, Гедиманъ, Едеминъ, Кедмин, Скиндимин, Гердимин, Gеdіmіnnе, Ghоdеmіnnе, Gоdеmіnnus. У пісьмовых крыніцах сустракаюцца варыянты Кгидимин, Кгедимин, Скиндимин, Jedimin, Giedimont. У Хроніцы Быхаўца ўжываецца форма Giedymin, дзе аднак «y» чытаецца як «і». Гісторык Мікола Ермаловіч паказвае на тое, што ўва ўсіх крыніцах гук «д» вымаўляецца як мяккі, таму ў сучаснай беларускай мове гэтае імя павінна пісацца ў форме «Гедзімін».

На думку мовазнаўцы Вінцука Вячоркі, форма Гедымін (польск. Giedymin) узьнікла пад уплывам польскай мовы. Сваё меркаваньне ён абгрунтоўвае напісаньнем імя ў гістарычных крыніцах, а таксама тым, што балцкія мяккія [d’, t’] па-беларуску перадаюцца празь дзь, ць. Гэта даводзяць агульныя словы (дзірван) і мноства беларускіх назваў балцкага паходжаньня (Гедзевічы, Дзітва, Дзірмуны, Жодзішкі, Гадуцішкі, Гудзішкі, Відзішкі, Юрацішкі і іншыя) і сучаснае беларускае прозьвішча Гедзімін. Тым часам польскія напісаньні беларускіх імёнаў часта не перадаюць дзеканьня-цеканьня (Witebsk, Derewno) і ўтварыліся праз тое, што польскі пісар перадаваў кірылічныя напісаньні палітарна. Апроч таго з імёнамі вялікіх князёў існуе беларуска-польская заканамернасьць: Трайдзень — Trojden, Будзівід і Будзікід — Butywid і Butygejd, Віцень — Witenes, Таўцівіл — Towtywił (апроч таго, імёны Радзівіл, Эрдзівіл перш мелі ў польскай напісаньне Radywił, Erdywił). Цьвёрдасьць у антрапоніме «Гедымін» выразна пярэчыць гэтай сыстэмнай рысе.

Тым часам гісторык Аляксандар Краўцэвіч падтрымлівае форму «Гедымін». Ён прызнае, што з пункту гледжаньня мовазнаўства Вінцук Вячорка мае рацыю. Аднак паводле Аляксандра Краўцэвіча, у Беларусі склалася практыка ўжываньня формы «Гедымін». У якасьці прыкладу ён прыводзіць «Нарысы гісторыі Беларусі» (Частка 1. Менск, 1994), шасьцітомная «Гісторыя Беларусі» (Т. 2. Менск, 2008), тэксты гісторыкаў Георгія Галенчанкі, Паўла Лойкі, Генадзя Сагановіча. У жніўні 2018 году Рэспубліканская мастацка-экспэртная рада па манумэнтальным і манумэнтальна-дэкаратыўным мастацтве (відаць, па запыце ў Нацыянальную акадэмію навук Беларусі) рэкамэндавала для помніка вялікаму князю ў Лідзе подпіс «Гедымін».

Біяграфія

Паходжаньне і радавод

Гедзімін. К. Віткоўскі, XIX ст.

Позьняя традыцыя, зафіксаваная ў літоўскіх (беларускіх) летапісах, лічыла Гедзіміна сынам Віценя, аднак у дыпляматычным ліставаньні Гедзіміна з рыскім магістратам ён завецца братам Віценя. Некаторыя сучасныя дасьледнікі лічаць, што Гедзімін быў сынам ці зяцем яцьвяга Скаламенда, а іншыя — што ягоным бацькам быў Лютавер.

Гедзімін. М. Барвіцкі, 1908 г.

Гедзімін браў шлюб тройчы. Зь першай жонкай, жамойткай Відай, ён меў сыноў Вітаўта (іншым разам лічыцца мітычнай асобай), Манівіда, Нарымонта-Глеба. З другой, з полацкай князёўнай Вольгай Усеваладаўнай — Альгерда і Кейстута. З трэцяй, смаленскай ці тураўскай князёўнай Леанідыяй (яе на падставе зьвестак Тэадора Нарбута часам завуць Еўнай) — Любарта-Фёдара, Карыята-Міхала, Яўнута-Івана. Іхныя шматлікія нашчадкі ўтварылі дынастыю Гедзімінавічаў. Апроч таго, меў 7 дачок — Альдону-Ганну, Данмілу-Елізавету, Біруту (умоўнае імя), Марыю Старэйшую, Аўгусту-Анастасію, Марыю Малодшую і Яўхімію.

Воін-Васіль Полацкі і Фёдар Кіеўскі часам лічацца братамі Гедзіміна і, адпаведна, сынамі Віценя, але хутчэй за ўсё ня мелі дачыненьня да роду Гедзіміна, хоць і дзейнічалі ў хаўрусе зь ім.

Валадараньне

Княжаньне Гедзіміна распачалося паміж кастрычнікам 1315 году (апошні ўпамін пра Віценя) і чэрвенем 1317 году. Пачатак ягонага валадараньня вызначыўся ўтварэньнем у Вялікім Княстве Літоўскім самастойнай Літоўскай праваслаўнай мітраполіі, падпарадкаванай беспасярэдне канстантынопальскаму патрыярху (існавала ў 1317—1330 гадох, цэнтар — Наваградак), і спробай нармалізаваць дачыненьні з каталіцкім Захадам.

Не пазьней за 1320 год Гедзімін заснаваў мураваны замак у Вільні, які стаў яго галоўнай рэзыдэнцыяй (фактычна перанёс сталіцу Вялікага Княства Літоўскага з Наваградку ў Вільню). Таксама таго ж году ён заснаваў Беласток. Каля 1321 году Гедзімін збудаваў у Вільні касьцёл для манахаў-францішканаў і аднавіў іх касьцёл у Наваградку, збудаваны яшчэ Віценем і спалены ў выніку нападу крыжакоў.

У 1318 годзе сын Гедзіміна Альгерд ажаніўся з дачкой апошняга віцебскага князя з Рагвалодавічаў, а ў 1320 годзе пачаў княжыць у Віцебску. У 1320 годзе шлюбам дачкі Гедзіміна Марыі зь вялікім князем цьвярскім Дзьмітрыем Міхайлавічам быў замацаваны хаўрус зь Вялікім княствам Цьвярскім. У 1322 годзе другі зяць Гедзіміна і яго намесьнік у Горадні Давыд Даўмонтавіч быў кароткі час князем Пскова, што прывяло да выхаду Пскова з-пад кантролю Ноўгараду. Каля 1322 году пад уладу Вялікага Княства Літоўскага перайшлі Берасьцейшчына і Падляшша, пра што паведамляюць позьнія літоўскія (беларускія) летапісы (ускосна пацьвярджаецца пералікам ваяводаў Галіцка-Валынскага княства 1335 году, дзе няма ваяводаў з гэтых зямель). У 1323 годзе адбыўся набег літоўскага войска на наўгародзкую воласьць Вялікія Лукі. Пад беспасярэднюю ўладу Гедзіміна адыйшлі ў 1320-я гады Таропецкае і Ржэўскае княствы на поўначы Смаленскай зямлі.

Дуб каля Баэрбургу, пры якім, паводле паданьня, загінуў Гедзімін

У траўні 1323 году Гедзімін праз Рыгу зьвярнуўся з шэрагам лістоў да Рымскай Курыі, Ганзейскага хаўрусу, саксонскіх рэзыдэнцыяў францішканскага і дамініканскага ордэнаў. У гэтых лістах Гедзімін, тытуляваны як «кароль Літвы і Русі, уладар і князь Жамойці», запрашаў у Вялікае Княства Літоўскае манахаў і майстроў розных спэцыяльнасьцяў, гарантаваў ім розныя прывілеі. 20 кастрычніка 1323 году Гедзімін склаў мір з рыскім арцыбіскупам і магістратам Рыгі (гэтак званая Дамова 1323 году). Межы Вялікага Княства Літоўскага і Лівонскага ордэна абвяшчаліся адкрытымі для гандлю і вольнага перамяшчэньня людзей. Дачыненьні з Тэўтонскім ордэнам на прускай мяжы засталіся варожымі, у пачатку 1324 адбыўся шэраг нападаў на Жамойць, у ліпені — аблога войскамі Вялікага Княства Літоўскага ордэнскага замка Хрыстмэмэль. У кастрычніку 1324 году рымскі папа Ян XXII накіраваў сваіх легатаў, упаўнаважаных ахрысьціць Гедзіміна. Аднак у апошні момант Гедзімін адмовіўся ад прыняцьця каталіцтва, бо задаволіўся мірам з Тэўтонскім ордэнам, складзеным у лістападзе 1324 году з дапамогай легатаў. Адначасна вялікі князь наладзіў добрыя стасункі з Польшчай і ў 1325 годзе выдаў сваю дачку Альдону-Ганну за Казімера, сына караля Ўладзіслава Лакетка.

Полацкі князь Воін-Васіль і менскі князь Фёдар Сьвятаслававіч зваліся «братней» Гедзіміна, гэта значыць былі ў васальнай залежнасьці ад яго, хоць і мелі высокі статус, бо зваліся «братамі» (відаць, малодшымі), а не «сынамі». З гэтага бачна, што пачатыя яшчэ пры Войшалку стасункі Вялікага Княства Літоўскага з Полацкай зямлёй не перапыняліся. Гэтыя князі ў 1326 годзе былі пасламі Гедзіміна ў Ноўгарадзе (Воін-Васіль узначальваў яго), вынікам якога было складаньне міру з Ноўгарадам і аднаўленьне міру зь Інфлянтамі. Сфэра ўплыву Гедзіміна на Русі няўхільна пашыралася. У 1327—1329 гадох у Пскове па Давыдзе княжыў цьвярскі князь Аляксандр Міхайлавіч, які абапіраўся на падтрымку Гедзіміна.

Дынастыя Гедзімінавічаў-Ягелонаў. Л. Дыцэюс, 1521 г.

У 1326 годзе Гедзімін накіраваў войска ў 1200 вершнікаў на чале з Давыдам Гарадзенскім, якое спустошыла зямлю варожага Польшчы Брандэнбурскага маркграфства. А ў 1328 годзе ўмяшаўся ў канфлікт паміж рыскім магістратам і Лівонскім ордэнам, напэўна, спадзеючыся, што гэта прывядзе да ліквідацыі ордэна. Увосень 1329 году ён на просьбу рыжанаў спустошыў уладаньні ордэна, а ўвесну 1330 году — уладаньні рыскага арцыбіскупа. Аднак закалот скончыўся паразай месьцічаў і дакананьнем імі міру з ордэнам (30 сакавіка 1330 году), што прывяло да аднаўленьня вайны паміж Вялікім Княствам Літоўскім і крыжакамі. Супольны напад прускай і лівонскай галін ордэна на Жамойць адбыўся ўжо ў сакавіку 1330 году. У адказ у верасьні таго ж году Гедзімін паслаў войска на дапамогу польскаму каралю, які ажыцьцявіў напад на Прусію. У далейшым напады ордэнскіх рыцараў на Вялікае Княства Літоўскае сталі рэгулярнымі: яны адбываліся ў 1332, 1333 (да Полацку), 1334 (да Полацку), 1339, 1340 гадох.

Аднаўленьне вайны на захадзе не спыніла рускіх справаў Гедзіміна, хоць і ўскладніла іх. Хаўрусьнік Гедзіміна цьвярскі князь Аляксандар у 1329 годзе страціў Пскоў, але ў 1331 годзе ў другі раз атрымаў яго пры дапамозе Гедзіміна і заставаўся пскоўскім князем да 1337 году. У 1331 годзе Гедзімін зрабіў няўдалую спробу правесьці на вакантную пасаду пскоўскага япіскапа свайго вылучэнца Арсенція. Пра памер уплыву Гедзіміна на Русі ў гэты час сьведчыць тое, што другі кандыдат у япіскапы, якога Гедзімін імкнуўся захапіць, праехаў у Ноўгарад з Валыні толькі вакольным шляхам праз Бранск і Таржок, прычым ля Кіева яго ледзь не захапіў кіеўскі князь Фёдар.

Хаўрусьнікамі Гедзіміна ў той час былі смаленскі князь Іван Аляксандравіч (называў Гедзіміна «братъ мой стареиший Кедименъ»), казельскі князь Аляксандар Мсьціслававіч — зяць Гедзіміна. У 1331 годзе Гедзімін аддаў сваю дачку Яўфімію за галіцка-валынскага князя Баляслава-Юрыя. У 1333 годзе сын Гедзіміна Нарымонт-Глеб быў запрошаны князем у Ноўгарад, што было праявай палітычнага зьвязу паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Ноўгарадам, накіраванага супраць маскоўскага валадара Івана Каліты. Аднак Гедзімін пазьбягаў наўпростага супрацьстаяньня з Масквой і ў 1333 годзе аддаў дачку Аўгусту за Сямёна Гордага, сына Каліты. Да 1338 году Нарымонт зьехаў з Ноўгараду і пачаў княжыць у Полацку і, магчыма, таксама ў Пінску, але захаваў сваіх намесьнікаў у некалькіх воласьцяў, падараваных яму ноўгародцамі (Ладазе, Арэшку, Карэле і палове Капор’я).

Літоўскія летапісы паведамляюць пра заваяваньне Гедзімінам Кіеўскай зямлі, але гэты сюжэт большасьць дасьледнікаў лічыць мітычным. Тым часам у Кіеве ў 1322—1363 гадох княжыў Фёдар — хутчэй за ўсё брат Гедзіміна (роднае імя Фёдара было, імаверна, Міндоўг). Запісы канцылярыі маскоўскага мітрапаліта Феагноста называюць князя Фёдара «братам Гедзіміна». Існуюць зьвесткі, што князь Фёдар падпарадкоўваўся татарскаму баскаку. У 1340 годзе памёр апошні галіцка-валынскі князь Баляслаў-Юры, што дазволіла ўладкавацца на Валыні малодшаму сыну Гедзіміна Любарту. Канчатковы падзел галіцка-валынскай спадчыны паміж Вялікім Княствам Літоўскім, Ардой і Польшчай адбыўся ўжо па сьмерці Гедзіміна. Ён загінуў узімку 1341—1342 гадоў, напэўна, пры аблозе ордэнскага замка Баэрбург. На падставе чэскай крыніцы існуе вэрсія пра атручваньне Гедзіміна.

Мова і культура

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Вялікі князь Гедзімін у сваім лісьце-пасланьні да манахаў-францішканаў Саксоніі, датаваным 26 траўнем 1323 году, запрашаў у Вялікае Княства Літоўскае чатырох прапаведнікаў, каб яны маглі апеквацца двума касьцёламі, збудаванымі ў Вільні і Наваградку. Гедзімін ставіў умову і пажаданьне, каб місіянэры абавязкова ведалі польскую, зэмгальскую (у 1289—1290 гадох па паразе паўстаньня супраць Лівонскага ордэну у ВКЛ перасялілася каля 100 тысячаў зэмгалаў) і рускую мовы. У пасланьні таксама дадавалася, што гэтымі мовамі валодалі іншыя місіянэры, якія дагэтуль былі або яшчэ знаходзіліся ў Вялікім Княстве Літоўскім. Гісторык Анатоль Астапенка (сьледам за Паўлам Урбанам) зьвяртае ўвагу на тое, што гэты ліст Гедзіміна ёсьць сьведчаньнем вынятковага ўжытку тагачаснымі ліцьвінамі славянскай беларускай мовы, тым часам брак патрэбы ў жамойцкай (летувіскай) мове тлумачыцца тым, што Жамойць доўгі час не ўваходзіла ў склад Вялікага Княства Літоўскага.

Гандлёвае пагадненьне Гедзіміна з магістрам Лівонскага ордэну і Радай месьцічаў Рыгі, як і папярэдняе мірнае пагадненьне 1323 году, змацоўвалася цалаваньнем крыжа — добра вядомым рытуалам, які належаў да славянскай традыцыі. Такім рытулам карысталіся яшчэ кіеўскія князі (у тым ліку, калі здрадным чынам паланілі Ўсяслава Чарадзея ў 1067 годзе), ім жа змацоўваліся граматы вядомых гандлёвых пагадненьняў XIII ст. князёў Смаленскага, Полацкага і Віцебскага княстваў з Рыгай і «Гоцкім берагам». Апроч таго, у лацінскім тэксьце памянёнага гандлёвага пагадненьня ўжываўся славянскі тэрмін «баяры» караля Гедзіміна. Таксама ў 1326 годзе дыплямат Гедзіміна Лесій, які ўважаў сябе за ліцьвіна, ужыў славянскае ўдакладеньне «ладзьдзі» да адпаведнай лацінскай назвы караблёў у зробленай пад прысягай у Рызе заяве, у якой зьвінавачваў крыжакоў у парушэньні ўмоваў мірнага пагадненьня 1323 году.

Галерэя

Уяўныя партрэты

• Уяўныя партрэты вялікага князя Гедзіміна
• 

  З хронікі А. Гваньіні «Апісаньне Эўрапейскай Сарматыі», 1578 г.

• 

  З кнігі Б. Папроцкага «Гняздо цноты», 1578 г.

• 

  Зь перавыданьня хронікі Гваньіні, 1581 г.

• 

  А. Тарасевіч, 1675 г.

• 

  Праект для Коданскай галерэі, 1709 г.

• 

  J. Fleck, 1856 г.

• 

  A. Bozza, 1831 г.

• 

  Невядомы аўтар, 1835 г.

• 

  Я. Лоскі, 1855 г.

• 

  Невядомы аўтар, 1883 г.

• 

  Невядомы аўтар, 1906 г.

• 

  Невядомы аўтар, 1911 г.

У мастацтве

• Вялікі князь Гедзімін у мастацтве
• 

  Сьмерць Гедзіміна. Маскоўскі Ліцавы звод, XVI ст.

• 

  Уваход Гедзіміна ў Кіеў. З кнігі Л. Ходзькі «La Pologne», 1824 г.

• 

  Каляровая вэрсія папярэдняй выявы

• 

  Сон Гедзіміна. A. Lesser, 1835 г.

• 

  Гедзімін будуе Віленскі замак. М. Э. Андрыёлі, 1882 г.

• 

  Лізьдзейка тлумачыць сон Гедзіміна. М. Э. Андрыёлі, 1882 г.

• 

  Пахаваньне Гедзіміна. К. Альхімовіч, 1888 г.

• 

  Фрагмэнт помніка «1000-годзьдзя Расеі», 1862 г.

Папярэднік Віцень

Вялікі князь літоўскі 1316—1341

Наступнік Яўнут

Глядзіце таксама

• Вялёна
• Вежа Гедзіміна

Літаратура

• 100 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. І. Саверчанка, З. Санько. — Менск: Рэдакцыя газеты «Звязда», 1993. — 80 с.
• Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: БелЭн, 1997. — 576 с.: іл. ISBN 985-11-0090-0
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
• Чаропка В. Імя ў летапісе. 2-ое выд., дап. — Менск: Беларусь, 2003. — 639 с.: іл. ISBN 985-01-0387-6.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0.
• Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.
• Краўцэвіч А. К. Гедымін (1316 - 1341). Каралеўства Літвы i Русі = Hiedymin. (1316 - 1341). Kingdom of Lithuania and Rutenia : нарыс. Мінск, 2012. 152 с.

Вонкавыя спасылкі

• Гісторыя пад знакам Пагоні. Гедзімін на YouTube
• Літоўскі гісторык Бумблаўскас: У сьне Гедзіміна жалезны воўк выў па-беларуску, Радыё Свабода, 19 верасьня 2019 г. (летувіскі арыгінал інтэрвію^(лет.))