Вікіпэдыя

Ішкальдзь

вёска ў Баранавіцкім раёне Берасьцейскай вобласьці Беларусі

І́шкальдзь, І́шкалдзь[2] — вёска ў Беларусі, каля ракі Вушы. Уваходзіць у склад Крашынскага сельсавету Баранавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 172 чалавекі. Знаходзіцца за 36 км на паўночны ўсход ад Баранавічаў, за 20 км ад чыгуначнай станцыі Пагарэльцы (лінія Баранавічы — Менск); за 3 км ад шашы Берасьце — Менск.

Ішкальдзь
лац. Iškaldź
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
Першыя згадкі: XIV стагодзьдзе
Краіна: Беларусь
Вобласьць: Берасьцейская
Раён: Баранавіцкі
Сельсавет: Крашынскі
Насельніцтва: 172 чал. (2010)[1]
Часавы пас: UTC+3
Тэлефонны код: +375 163
Паштовы індэкс: 225365
СААТА: 1204830028
Нумарны знак: 1
Геаграфічныя каардынаты: 53°20′13″ пн. ш. 26°21′22″ у. д. / 53.33694° пн. ш. 26.35611° у. д. / 53.33694; 26.35611Каардынаты: 53°20′13″ пн. ш. 26°21′22″ у. д. / 53.33694° пн. ш. 26.35611° у. д. / 53.33694; 26.35611
Ішкальдзь на мапе Беларусі ±
Ішкальдзь
Ішкальдзь
Ішкальдзь
Ішкальдзь
Ішкальдзь
Ішкальдзь
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Ішкальдзь — даўняе мястэчка гістарычнай Наваградчыны. Да нашага часу тут захаваўся гатычны касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, помнік архітэктуры XV ст.

Назва рэдагаваць

Асноўныя артыкулы: Эйса і Гаўд

Ісгаўд (Isgaudus) — імя германскага паходжаньня, вытворнае ад старажытных германскіх імёнаў Iso і Gaudo[3] (Coutus[4]).

Упаміналася як Іскалдзь (Исколдь) у 1676 годзе[5].

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: в ыйменью Исколъти (23 кастрычніка 1561 году)[6]; в ыйменях, то естъ: у Искольти (27 кастрычніка 1563 году)[7]; Iskołdź (1744 год)[8].

Гісторыя рэдагаваць

Асноўны артыкул: Гісторыя Ішкальдзі

Вялікае Княства Літоўскае рэдагаваць

Упершыню Ішкальдзь упамінаецца ў першай палове XV ст. як маёнтак у Наваградзкім павеце, уладаньне Неміровічаў. У 1449 годзе смаленскі намесьнік М. Неміровіч заснаваў тут касьцёл, у 1472 годзе зь ягонай фундацыі збудавалі мураваны касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. М. Неміровіч запісаў маёнтак сваёй жонцы Альжбеце, па сьмерці якой гэты двор мусіў перайсьці пад юрысдыкцыю Віленскага біскупства.

У 1502 і 1506 гадох Ішкальдзь пацярпела ад набегаў крымскіх татараў. На 1579 год паселішча мела статус мястэчка і знаходзілася ў валоданьні Кацярыны Тэньчынскай, тут было 82 сядзібы, 2 карчмы. На 1598 год — Рынак, 2 вуліцы, 69 двароў, уладаньне К. Радзівіла Перуна. Пазьней маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Ільлінічаў, Радзівілаў, Вітгенштэйнаў. На 1755 год — 89 двароў, на 1787 год — 100 двароў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі рэдагаваць

 
Касьцёл. Э. Паўловіч, 1848 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Ішкальдзь апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Гарадзейскай воласьці Наваградзкага павету[9]. На 1862 год тут было 108 двароў. Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1868 годзе расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай царквы (Маскоўскай царквы). На 1879 год прыход налічваў каля 2 тысячаў чалавек, сярод якіх пісьменныя складалі толькі 4%.

 
Касьцёл. Н. Орда, 28.08.1876 г.

У першай палове 1880-х гадоў у Ішкальдзі было 108 двароў. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 120 двароў, дзеяла царква, працавалі магазын, крама і карчма, штогод праводзіўся 1 кірмаш. У пачатку XX ст. — 143 двары. Сумежна зь мястэчкам знаходзіўся засьценак Новая Ішкальдзь (4 двары).

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Ішкальдзь занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час рэдагаваць

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ішкальдзь абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, у Баранавіцкі павет («падраён») Баранавіцкага раёну[10]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Ішкальдзь апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Паланэчкаўскай гміне Баранавіцкага павету. У гэты час тут было 136 дамоў; каля мястэчка існавала вёска Ішкальдзь (13 дамоў). На 1923 год у мястэчку было 136 двароў.

У 1939 годзе Ішкальдзь увайшла ў склад БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету (існаваў да 16 ліпеня 1954 году). Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з канца чэрвеня 1941 да 6 ліпеня 1944 году Ішкальдзь знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

На 1994 год у Ішкальдзі было 154 двары, на 1 студзеня 1998 году — 138, на 2005 год — 123. 26 чэрвеня 2013 году вёску перадалі зь ліквідаванага Петкавіцкага ў склад Крашынскага сельсавету[11].

  • Мястэчка на старых здымках
  •  
    Касьцёл, каля 1900 г.
  •  
    Касьцёл. В. Дамейка, 1920 г.
  •  
    Касьцёл. А. Віслоцкі, 1923 г.
  •  
    Касьцёл, 1920-я гг.
  •  
    Касьцёл. Я. Булгак, да 1939 г.
  •  
    Інтэр’ер касьцёла. А. Віслоцкі, 1923 г.
  •  
    Дзьверы ў касьцёле. А. Віслоцкі, 1923 г.
  •  
    У мястэчку. Ю. Клос, да 1939 г.

Насельніцтва рэдагаваць

Дэмаграфія рэдагаваць

  • XIX стагодзьдзе: 1830 год — 276 муж., зь іх шляхты 4, духоўнага стану 1, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 272[12]; 1862 год — 738 чал.; 1884 год — 740 чал.; 1897 год — 628 чал. у мястэчку Ішкальдзі і 10 чал. у засьценку Новай Ішкальдзі
  • XX стагодзьдзе: 1901 год — 600 чал. у мястэчку Ішкальдзі і 10 чал. у засьценку Новай Ішкальдзі; 1909 год — 606 чал. у мястэчку Ішкальдзі і 13 чал. у засьценку Новай Ішкальдзі[13]; 1921 год — 691 чал. у мястэчку Ішкальдзі і 62 чал. у вёсцы Ішкальдзі; 1970 год — 512 чал.; 1994 год — 350 чал.[14]; 1997 год — 364 чал.[15]; 1 студзеня 1998 году — 323 чал.[16]; 1999 год — 302 чал.
  • XXI стагодзьдзе: 2005 год — 264 чал.; 2010 год — 172 чал.[1]

Інфраструктура рэдагаваць

У Ішкальдзі працуюць сярэдняя школа, бібліятэка, сельскі клюб.

Забудова рэдагаваць

Вуліцы і пляцы рэдагаваць

У інвэнтары 1603 году ўпамінаецца вуліца Барацінская[17].

Турыстычная інфармацыя рэдагаваць

Славутасьці рэдагаваць

Страчаная спадчына рэдагаваць

  • Сядзіба (XVI ст.)

Галерэя рэдагаваць

  • Краявіды Ішкальдзі
  •  
    Касьцёл
  •  
    Касьцёл, бакавы фасад
  •  
    Касьцёл, брама
  •  
    Каплічка

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ а б Дзяржкартгеацэнтр
  2. ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2010. — 319 с. ISBN 978-985-458-198-9. (pdf, djvu, online) С. 75.
  3. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 147—148.
  4. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 611.
  5. ^ Indeks alfabetyczny miejscowości dawnego wielkiego Księstwa Litewskiego: A—K (Abakanowicze — Kujany). Wilno, 1929. S. 126.
  6. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 249 (35) (1554—1568). — Vilnius, 2018. P. 150.
  7. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 261 (47) (1562—1566). — Vilnius, 2011. P. 60.
  8. ^ Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.
  9. ^ Słownik geograficzny... T. III. — Warszawa, 1882. S. 308.
  10. ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
  11. ^ «Об изменениях в административно-территориальном устройстве Барановичского района Брестской области». Решение Брестского областного Совета депутатов от 26 июня 2013 г. № 286(недаступная спасылка) (рас.)
  12. ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 413.
  13. ^ Список населенных мест Минской губернии. — Минск, 1909. С. 78.
  14. ^ Шаблюк В. Ішкалдзь // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 511.
  15. ^ БЭ. — Мн.: 1998 Т. 7.
  16. ^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка г. Баранавічы і Баранавіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 2000.
  17. ^ Сергачоў С. Горад сучасны і горад будучы (па інвентару Карэліч 1672 г.) // Архитектура: сборник научных трудов. — 2016. — Вып. 9. С. 83.

Літаратура рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Ішкальдзь&oldid=2502345»