Ішкальдзь

І́шкальдзь — вёска ў Беларусі, каля ракі Вушы. Уваходзіць у склад Крашынскага сельсавету Баранавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 172 чалавекі. Знаходзіцца за 36 км на паўночны ўсход ад Баранавічаў, за 20 км ад чыгуначнай станцыі Пагарэльцы (лінія Баранавічы — Менск); за 3 км ад шашы Берасьце — Менск.

Ішкальдзь лац. Iškaldź
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
Першыя згадкі:	XIV стагодзьдзе
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Баранавіцкі
Сельсавет:	Крашынскі
Насельніцтва:	172 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 163
Паштовы індэкс:	225365
СААТА:	1204830028
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	53°20′13″ пн. ш. 26°21′22″ у. д.
Ішкальдзь на мапе Беларусі ± Ішкальдзь Ішкальдзь
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Ішкальдзь — даўняе мястэчка гістарычнай Наваградчыны. Да нашага часу тут захаваўся гатычны касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, помнік архітэктуры XV ст.

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Ішкальдзь мае балцкае паходжаньне. Назва вёскі ў афіцыйным правапісе — Ішкалдзь.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Ішкальдзі

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Ішкальдзь упамінаецца ў 1-й палове XV ст. як маёнтак у Наваградзкім павеце, уладаньне Неміровічаў. У 1449 годзе смаленскі намесьнік М. Неміровіч заснаваў тут касьцёл, у 1472 годзе зь ягонай фундацыі збудавалі мураваны касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. М. Неміровіч запісаў маёнтак сваёй жонцы Альжбеце, па сьмерці якой гэты двор мусіў перайсьці пад юрысдыкцыю Віленскага біскупства.

У 1502 і 1506 гадох Ішкальдзь пацярпела ад набегаў крымскіх татараў. На 1579 год паселішча мела статус мястэчка і знаходзілася ў валоданьні Кацярыны Тэньчынскай, тут было 82 сядзібы, 2 карчмы. На 1598 год — Рынак, 2 вуліцы, 69 двароў, уладаньне К. Радзівіла Перуна. Пазьней маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Ільлінічаў, Радзівілаў, Вітгенштэйнаў. На 1755 год — 89 двароў, на 1787 год — 100 двароў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Касьцёл. Э. Паўловіч, 1848 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Ішкальдзь апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Гарадзейскай воласьці Наваградзкага павету. На 1862 год тут было 108 двароў. Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1868 годзе расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай царквы (Маскоўскай царквы). На 1879 год прыход налічваў каля 2 тысячаў чалавек, сярод якіх пісьменныя складалі толькі 4%.

Касьцёл. Н. Орда, 28.08.1876 г.

У 1-й палове 1880-х гадоў у Ішкальдзі было 108 двароў. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 120 двароў, дзейнічала царква, працавалі магазын, крама і карчма, штогод праводзіўся 1 кірмаш. У пачатку XX ст. — 143 двары. Сумежна зь мястэчкам знаходзіўся засьценак Новая Ішкальдзь (4 двары).

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Ішкальдзь занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ішкальдзь абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, у Баранавіцкі павет («падраён») Баранавіцкага раёну. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Ішкальдзь апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Паланэчкаўскай гміне Баранавіцкага павету. У гэты час тут было 136 дамоў; каля мястэчка існавала вёска Ішкальдзь (13 дамоў). На 1923 год у мястэчку было 136 двароў.

У 1939 годзе Ішкальдзь увайшла ў склад БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету (існаваў да 16 ліпеня 1954 году). Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з канца чэрвеня 1941 да 6 ліпеня 1944 году Ішкальдзь знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

На 1994 год у Ішкальдзі было 154 двары, на 1 студзеня 1998 году — 138, на 2005 год — 123. 26 чэрвеня 2013 году вёску перадалі зь ліквідаванага Петкавіцкага ў склад Крашынскага сельсавету.

• Мястэчка на старых здымках
• 

  Касьцёл, каля 1900 г.

• 

  Касьцёл. В. Дамейка, 1920 г.

• 

  Касьцёл. А. Віслоцкі, 1923 г.

• 

  Касьцёл, 1920-я гг.

• 

  Касьцёл. Я. Булгак, да 1939 г.

• 

  Інтэр’ер касьцёла. А. Віслоцкі, 1923 г.

• 

  Дзьверы ў касьцёле. А. Віслоцкі, 1923 г.

• 

  У мястэчку. Ю. Клос, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 276 муж., зь іх шляхты 4, духоўнага стану 1, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 272; 1862 год — 738 чал.; 1884 год — 740 чал.; 1897 год — 628 чал. у мястэчку Ішкальдзі і 10 чал. у засьценку Новай Ішкальдзі
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 600 чал. у мястэчку Ішкальдзі і 10 чал. у засьценку Новай Ішкальдзі; 1921 год — 691 чал. у мястэчку Ішкальдзі і 62 чал. у вёсцы Ішкальдзі; 1970 год — 512 чал.; 1994 год — 350 чал.; 1997 год — 364 чал.; 1 студзеня 1998 году — 323 чал.; 1999 год — 302 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2005 год — 264 чал.; 2010 год — 172 чал.

Інфраструктура

У Ішкальдзі працуюць сярэдняя школа, бібліятэка, сельскі клюб.

Забудова

Вуліцы і пляцы

У інвэнтары 1603 году ўпамінаецца вуліца Барацінская.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1472)
• Капліца Маці Божай (каля касьцёла)
• Магіла ксяндза Вінцэнта Латарэвіча, забітага бальшавікамі 19 сакавіка 1919 году ў Мірскім замку

Страчаная спадчына

• Сядзіба (XVI ст.)

Галерэя

• Краявіды Ішкальдзі
• 

  Касьцёл

• 

  Касьцёл, бакавы фасад

• 

  Касьцёл, брама

• 

  Каплічка

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка г. Баранавічы і Баранавіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 736 с.: іл. ISBN 985-6302-28-5.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

Вонкавыя спасылкі

• Ішкальдзь , Radzima.org