Вікіпэдыя

Аўстрыя

Аўстрыя
Republik Österreich
Сьцяг Аўстрыі Герб Аўстрыі
(Сьцяг) (Герб)
Дзяржаўны гімн
«Land der Berge, Land am Strome»
Месцазнаходжаньне Аўстрыі
Афіцыйная мова Нямецкая
Сталіца Вена
Найбуйнейшы горад Вена
Форма кіраваньня Парлямэнцкая рэспубліка
Аляксандар ван дэр Бэлен
Сэбастыян Курц
Плошча
 • агульная
 • адсотак вады 		115-е месца ў сьвеце
83 855 км²
1,7%
Насельніцтва
 • агульнае (2014)
 • шчыльнасьць 		94-е месца ў сьвеце
8857960[1]
99/км²
СУП
 • агульны (2010)
 • на душу насельніцтва 		35-е месца ў сьвеце
$332,005 млрд
$39 634
Валюта Эўра (EUR)
Часавы пас
 • улетку 		CET (UTC+1)
СEST (UTC+2)
Незалежнасьць 27 ліпеня 1955
Аўтамабільны знак A
Дамэн верхняга ўзроўню .at
Тэлефонны код +43
Мапа Аўстрыі

Рэспу́бліка А́ўстрыя, А́ўстрыя (па-нямецку: Republik Österreich, Österreich Аўдыё De-Österreich.ogg (зьвесткі)) — краіна ў Цэнтральнай Эўропе. Мяжуе зь Нямеччынай і Чэхіяй на поўначы, Славаччынай і Вугоршчынай на ўсходзе, Славеніяй і Італіяй на поўдні, Швайцарыяй і Ліхтэнштайнам на захадзе. У Аўстрыі мяшкуюць амаль 9 мільёнаў чалавек. Тэрыторыя краіны складае 83,879 км². Ляндшафт вельмі гарысты, бо на большай частцы краіны знаходзяцца Альпы, то бок толькі 32% краіны знаходзіцца на вышыні меншай за 500 мэтраў ад узроўня мора, а самы высокі пункт складе 3,798 мэтраў[2]. Большасьць насельніцтва размаўляе на мясцовых баварскіх дыялектах нямецкай мовы ў якасьці роднай мовы[3], а стандартная нямецкая мова зьяўляецца афіцыйнай мовай краіны. Да іншых рэгіянальных адносяцца вугорская, градзішчанска-харвацкая і славенская мовы[2].

Аўстрыя зьяўляецца фэдэратыўнай рэспублікай з парлямэнцкай прадстаўнічай дэмакратыяй, у якую ўваходзяць дзевяць фэдэратыўных земляў[2]. Сталіцай і найбуйнейшым горадам краіны зьяўляецца Вена, насельніцтвам якой складае больш за 1,8 мільёнаў жыхароў[2][4]. Да іншых буйных гарадоў адносяцца Грац, Лінц, Зальцбург і Інсбрук. Аўстрыя стала вызначаецца як адна з самых заможных краінаў у сьвеце паводле СУП на душу насельніцтва. У краіне назіраецца даволі высокі ўзровень жыцьця. Паводле вынікаў 2018 году Аўстрыя заняла 20-ы радок у сьпісе індэксу разьвіцьця чалавечага патэнцыялу ў сьвеце. Рэспубліка абвесьціла сталы нэўтралітэт у зьнешнепалітычных справах у 1955 годзе. З таго ж году Аўстрыя стала чальцом Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў. У 1995 годзе краіна ўвайшла ў Эўрапейскі Зьвяз[2]. Аўстрыя зьяўляецца адным з заснавальнікаў АЭСР[5]. У 1995 годзе Аўстрыя далучылася да Шэнгенскага пагадненьня[6], а ў 1999 годзе адмовілася ад ўласнай нацыянальнай валюты і перайшла на выкарыстаньне эўра ў якасьці сродку аплаты[7].

ГісторыяРэдагаваць

Асноўны артыкул: Гісторыя Аўстрыі

Землі сучаснай Аўстрыі былі адваяваныя рымлянамі ў кельтаў ў 15 годзе да н. э. У 788 годзе тэрыторыя была ўключана ў імпэрыю Карла Вялікага. Назву «Аўстрыя» ўпершыню згадваецца ў дакумэнце ад 1 лістапада 996 году.

Дом Габсбургаў, з праўленьнем якога зьвязаны росквіт Аўстрыйскага дзяржавы, прыйшоў да ўлады ў XIV стагодзьдзі, а з 1438 па 1806 гады эрцгерцагі аўстрыйскія насілі тытул імпэратара Сьвятой Рымскай імпэрыі.

З 1156 году Аўстрыя — герцагства, з 1453 — эрцгерцагства, з 1804 — імпэрыя Габсбургаў, у 1867—1918 гг. — Аўстра-Вугоршчына (дуалістычная — двуадзіная манархія). Аўстрыйская Рэспубліка ўтварылася ў лістападзе 1918 году пасьля распаду Аўстра-Вугорскай манархіі. У 1938 адбылося яе гвалтоўнае, але разам з тым мірнае далучэньне да нацысцкай Нямеччыны (аншлюс). Пасьля Другой сусьветнай вайны Аўстрыя часова страціла незалежнасьць, будучы падзеленай на чатыры акупацыйныя зоны паміж Францыяй, ЗША, Вялікабрытаніяй і СССР.

Перамовы аб аднаўленьні незалежнасьці пачаліся ў 1947, але толькі ў 1955 Аўстрыя зноў стала цалкам незалежнай дзяржавай па Дзяржаўнай дамове ад 15 траўня 1955. У кастрычніку таго ж году прыняты закон аб пастаянным нэўтралітэце Аўстрыі.

ПалітыкаРэдагаваць

 
Будынак аўстрыйкага парлямэнту ў Вене

Аўстрыя зьяўляецца фэдэральнай краінай якая аб’ядноўвае дзевяць самастойных земляў. Такая структура была зацьверджана паводле канстытуцыі 1920 году, зь некаторымі радагаваньнямі ў 1929 годзе. Надчас уваходжаньня ў склад Трэцяга Райху сыстэма была скасавана, аднак зноўку адноўлена ў 1945 годзе. Кіраўніком краіны зьяўляецца фэдэральны прэзыдэнт, які абіраецца на 6 гадоў. Урад узначалены фэдэральным канцлерам, міністры назначаюцца прэзыдэнтам. Парлямэнт Аўстрыі ёсьць дзьвюхпалатны Фэдэральны сход, які складаецца з Фэдэральнай рады і Нацыянальнай рады, якія базуюцца ў Вене. Фэдэральная рада складаецца з 64 дэпутатаў, якія абіраюцца парлямэнтамі земляў. Землі прадстаўлены рознай колькасьцю дэпутатаў (ад 3 да 12) у залежнасьці ад колькасьці насельніцтва. Нацыянальная рада складаецца з 183 дэпутатаў, якія абіраюцца паводле прапарцына-сьпісачнай сыстэмы.

На вяршыні судовай улады знаходзіцца канстытуцыйны суд, які можа аказваць значны ўплыў на палітычную сыстэму краіны праз скасаваньне законаў і пастановаў, якія былі складзены не ў адпаведнасьці з канстытуцыяй. З 1995 году Эўрапейскі суд можа адмяніць аўстрыйскія рашэньні па ўсіх пытаньнях, вызначаных у законах Эўрапейскага Зьвязу. Аўстрыя таксама ажыцьцяўляе рашэньні Эўрапейскага суду па правах чалавека, бо Эўрапейская канвэнцыя па правах чалавека зьяўляецца часткай аўстрыйскае канстытуцыі. Аўстрыя мае 10 галасоў у Радзе Эўрапейскага Зьвязу і 18 месцаў у Эўрапейскім парлямэнце. У Эўрапейскай камісіі Аўстрыя была прадстаўлена з 1995 па 2004 год Францам Фішарам (раней міністар сельскай гаспадаркі), а з 2004 году Бэніта Фэрэра-Вальднэрам (раней міністар замежных справаў Аўстрыі). Палітычная будова краіны заснавана на канстытуцыі ад кастрычніка 1920 году.

Увесну 2017 году пасьля распаду вялікай кааліцыі была абвешчаны датэрміновыя выбары ў парлямэнт, якія прайшлі ў кастрычніку 2017 году. Аўстрыйская народная партыя (АНП) са сваім новым маладым лідэрам Сэбастыянам Курцам атрымала 31,5% галасоў. Другое месца заняла Сацыял-дэмакратычная партыя (СДП) з паказчыкам у 26,9% галасоў. Трэці радок атрымала Партыя Свабоды Аўстрыі (ПСА), якая атрымала 26 галасоў. У выніку сфармавалася кааліцыя паміж правацэнтрысцкай АНП і правапапулясцкай ПСА, а новым канцлерам краіны стаў Сэбастыян Курц.

Аўстрыя не ўваходзіць у вайсковыя блёкі і зьяўляецца нэўтральнай краінай. Падчас канфліктаў у краінах суседняй Югаславіі, у краіне ўздымалася пытаньне аб парушэньні нэўтральнасьці і неабходнасьці ўвайсьці ў склад НАТО. Але ўрад Аўстрыі не пайшоў на зьмены і краіна надалей прытрымліваецца нэўтральнасьці. Аўстрыйскія ўзброеныя сілы рыхтуюцца выключна да абароны краіны.

ЗемліРэдагаваць

Асноўны артыкул: Землі Аўстрыі

У склад Аўстрыі ўваходзяць дзевяць земляў: Бургенлянд, Карынтыя, Ніжняя Аўстрыя, Верхняя Аўстрыя, Зальцбург, Штырыя, Тыроль, Форарльбэрг, Вена.

ГеаграфіяРэдагаваць

Аўстрыя зьяўляецца горнай краінай, большая частка краіны разьмяшчаецца ў Альпах. З агульнай плошчы краіны (84 000 км²), толькі чацьвёртая частка мае раўнінны рэльеф, і толькі 32% плошчы Аўстрыі знаходзіцца ніжэй 500 мэтраў над узроўнем мора. Самая высокая частка краіны знаходзіцца ў Альпах на захадзе Аўстрыі, самая нізкая на раўнінах на ўсходзе.

Аўстрыю можна падзяліць на пяць частак. Большай зь якіх будуць Аўстрыйскія Альпы (62% ад агульнай плошчы краіны), Аўстрыйскія ўзгор’і Альпаў і Карпатаў (12% тэрыторыі), Усходняя частка, якая прылягае да раўніны Панон (12% тэрыторыі), другая горная частка (ніжэйшая за Альпы), знаходзіцца на поўначы краіны, вядомая як аўстрыйскае плято, знаходзіцца ў цэнтральнай Багеміі і займае каля 10% краіны, астатняя раўнінная частка вакол Вены займае 4% плошчы.

На тэрыторыі Аўстрыі разьмяшчаюцца чатыры экарэгіёны: цэнтральна-эўрапейскія зьмешаныя лясы, панонскія зьмешаныя лясы, аўстрыйскія хваёвыя і зьмешаныя лясы і шырокаліставыя лясы.

ЭканомікаРэдагаваць

Эканоміка Аўстрыі заснаваная па прынцыпах рынкавай гаспадаркі. Гэта адна з самых разьвітых краінаў Эўропы, а таксама ўваходзіць у дзясятку самых багатых краінаў сьвету (калі лічыць стасунак СУП на душу насельніцтва). Падаткі складаюць 43% нацыянальнага прыбытку, што крыху ніжэй, чым у скандынаўскіх краінах. Узровень беспрацоўя вагаецца ад 4,4% да 6,8%. Каэфіцыент Джыні, які адлюстроўвае рознасьць прыбыткаў паміж багатымі і беднымі складае 29 і зьяўляецца адным з самых нізкіх у сьвеце. Сукупны ўнутраны прадукт у 2002 годзе склаў 200,7 млрд эўра, вытворчасьць СУП на 1 занятага (вытворчасьць працы) — 58,3 тыс. эўра.

Інфляцыя ў Аўстрыі адна з самых нізкіх (каля 1,8%), індэкс спажывецкіх цэнаў 2002 году да 1996 году склаў 108,8, а агулам па Эўрапейскім Зьвязе — 110,8.

Прыкладна 2,2% СУП прыходзіцца на сельскую гаспадарку, 32,3% на прамысловасьць, 65,5% — сфэра паслугаў, транспарт, банкаўскі і страхавы сэктар. Трэцяя частка аб’ёму прамысловай вытворчасьці прыходзіцца на дзяржаўны сэктар эканомікі.

Тым ня менш у Аўстрыі існуюць праблемы ў сельскай гаспадарцы зьвязаныя з эўрапейскай інтэграцыяй. Коштавая палітыка, якая праводзіцца Эўрапейскім Зьвязам у галіне сельскагаспадарчай вытворчасьці прывяла да таго, што 69% усіх сельскагаспадарчых земляў аказаліся нерэнтабэльнымі.

ДэмаграфіяРэдагаваць

У гарадах жыве 77% насельніцтва Аўстрыі, чвэрць зь іх жыве ў сталіцы краіны — Вене. 88,6% насельніцтва — нямецкамоўныя аўстрыйцы, зь якіх 4% карыстаецца алеманскай мовай, астатнія — баварскай. 14,5% насельніцтва Аўстрыі складаюць эмігранты гэта адзін з самых вялікіх паказчыкаў у Эўропе, большы ён толькі ў Люксэмбургу і Швайцарыі. Большасьць эмігрантаў прыехала з Сэрбіі, Чарнагорыі, Турэччыны і Нямеччыны.

Сучасныя межы Аўстрыі былі вызначаны Сэн-Жэрмэнскай дамовай у 1919 годзе, у некаторых жыхароў Аўстрыі да нашых дзён засталіся сваякі ў суседняй Чэхіі, Славаччыне і Вугоршчыне.

Афіцыйнай мовай Аўстрыі зьяўляецца нямецкая мова, ёй карыстаюцца ўсе жыхары краіны, нягледзячы на нацыянальнасьць. Аднак вызначаецца ўласны, аўстрыйскі дыялект.

КультураРэдагаваць

Асноўны артыкул: Культура Аўстрыі

МузыкаРэдагаваць

 
Моцарт ёсьць адным з самых вядомых аўстрыйскіх кампазытараў.

Аўстрыя зрабіла вялікі ўнёсак у розныя формы мастацтва, у першую чаргу сярод у музыку. Краіна шырока вядома дзякуючы шматлікім выбітным кампазытарам, якія маюць непасрэднае датыченьне да Аўстрыі, як то Франц і Ёзэф Гайдн, Фэрэнц Ліст, Франц Шубэрт, Антон Брукнэр, Ёган Штраўс-старэйшы і Ёган Штраўс-малодшы, а таксама чальцоў Другой венскай школы, як то Арнольд Шэнбэрг, Антон Вэбэрн і Альбан Бэрг. Самым знакамітым прадстаўніком краіны зьяўляецца Вольфганг Амадэй Моцарт, які нарадзіўся ў Зальцбургу, у незалежнай эпархіі Сьвятой Рымскай імпэрыі, якая пазьней увайшла ў склад Аўстрыі. Вялікую частку сваёй кар’еры Моцарт правёў у Вене.

Вена доўгі час зьяўляецца важным цэнтрам эўрапейскай музыкі. У XVIII і XIX стагодзьдзя шмат кампазытараў заахвоціліся перабрацца ў Вену, бо гэтаму садзейнічалі Габсбургі, што зрабіла Вену сапраўднай эўрапейскай сталіцай клясычнай музыкі. У эпоху барока, славянскія і вугорскія народныя музычныя традыцыі спарадзілі пэйўны ўплыў на аўстрыйскую музыку. Аднак статус Вены як музычнага цэнтру пачаў уздымацца яшчэ ў пачатку XVI стагодзьдзя. Людвіг ван Бэтговэн большую частку свайго жыцьця правёў у Вене. У цяперашні час нацыянальны гімн Аўстрыі, аўтарства якога належыць Моцарту, быў абраны ў якасьці дзяржаўнага пасьля Другой сусьветнай вайны, замяніўшы традыцыйны аўстрыйскі гімн Ёзэфа Гайдна.

Мастацтва і архітэктураРэдагаваць

Сярод аўстрыйскіх мастакоў і архітэктараў варта вылучыць мастоў Фэрдынанда Георга Вальдмюлера, Рудольфа фон Альта, Ганса Макарта, Густава Клімта, Оскара Какошка, Эгана Шыле, Карла Моля і Фрыдэнсрайха Гундэртвасэра, фатографаў Інге Морат і Эрнста Гааса, а таксама архітэктараў Ёгана Бэрнгарда Фішэра фон Эрляха, Ота Вагнэра, Адольфа Лёоса і Ганса Голяйна.

ЛітаратураРэдагаваць

Свой унёсак у разьвіцьцё сусьветнай літаратуры зрабілі аўстрыйскія паэты, пісьменьнікі і раманісты. Да вядомых раманістаў можна аднесьці Артура Шніцлера, Штэфана Цвайга, Томаса Бэрнгарда, Робэрта Музыля. Вядомымі аўстрыйскімі паэтамі зьяўляюцца Георг Тракль, Франц Вэрфэль, Франц Грыльпарцэр, Райнэр Марыя Рыльке, Адальбэрт Штыфтэр, Карл Краўс, а таксама дзіцячая аўтарка Эва Ібатсан.

КрыніцыРэдагаваць

  1. ^ Bevölkerung zu Quartalsbeginn seit 2002 nach Bundesland. Statistik Austria.
  2. ^ а б в г д «Austria». The World Factbook.
  3. ^ «Die Bevölkerung nach Umgangssprache, Staatsangehörigkeit und Geburtsland». Statistik Austria.
  4. ^ «Probezählung 2006 – Bevölkerungszahl». Statistik Austria.
  5. ^ «Austria About». OECD.
  6. ^ «Austria joins Schengen». Migration News.
  7. ^ «Austria and the euro». European Commission.

Вонкавыя спасылкіРэдагаваць

  Аўстрыя — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Аўстрыя&oldid=2280117»