Люксэмбург

дзяржава ў Заходняй Эўропе
Люксэмбург
Grand-Duché de Luxembourg
Großherzogtum Luxemburg
Groussherzogtum Lëtzebuerg
Сьцяг Люксэмбургу Герб Люксэмбургу
(Сьцяг) (Герб)
Нацыянальны дэвіз: Mir wëlle bleiwe wat mir sinn
Дзяржаўны гімн
«Ons Heemecht»
Месцазнаходжаньне Люксэмбургу
Афіцыйная мова француская, нямецкая, люксэмбурская
Сталіца Люксэмбург
Найбуйнейшы горад Люксэмбург
Форма кіраваньня унітарная парлямэнцкая канстытуцыйная манархія
Анры
Ксаўе Бэтэль
Плошча
 • агульная
 • адсотак вады
168-е месца ў сьвеце
2586,4 км²
нязначны
Насельніцтва
 • агульнае (2021)
 • шчыльнасьць
168-е месца ў сьвеце
643 941
255/км²
Этнічны склад
Канфэсійны склад
СУП
 • агульны (2022)
 • на душу насельніцтва
98-е месца ў сьвеце
$90,532 мільярды
$140 694
Валюта эўра (EUR)
Часавы пас
 • улетку
CET (UTC+1)
CEST (UTC+2)
Незалежнасьць
— абвешчаная

9 чэрвеня 1815
Дамэн верхняга ўзроўню .lu
Тэлефонны код +352
Мапа Люксэмбургу

Люксэмбу́рґ (па-люксэмбурску: Аўдыё Lëtzebuerg , па-француску: Luxembourg, па-нямецку: Luxemburg), афіцыйна Вялі́кае ге́рцагства Люксэмбург (люкс. Groussherzogtum Lëtzebuerg, франц. Grand-Duché de Luxembourg, ням. Großherzogtum Luxemburg) — малая сухапутная краіна ў паўночна-заходняй Эўропе. Мяжуе з Францыяй, Нямеччынай і Бэльґіяй. Сталіца — места Люксэмбург. Плошча — 2586 км², насельніцтва — 660 809 жыхароў (2023).

Люксэмбург — адзінае ў сьвеце незалежнае вялікае герцагства (ад 1815 году); прадстаўнічая дэмакратыя на чале з манархам. Займае адно зь першых месцаў у сьвеце паводле СУП (ППЗ) на душу насельніцтва. Краіна-заснавальніца ААН, АЭСР, НАТО, Эўразьвязу ды Бэнілюксу. Места Люксэмбург у 2014 року ўключанае ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

ГісторыяРэдагаваць

Асноўны артыкул: Гісторыя Люксэмбургу

Тэрыторыя Люксэмбурґу ў часы Рымскае імпэрыі ўваходзіла ў склад правінцыі Бэльґіка, а ў Сярэднявечча ў Франкскае каралеўства. З Х стагодзьдзя стала часткай графства Люксэмбург ў складзе Сьвятой Рымскай імпэрыі. У 1312 граф Генрых VII стаў імпэратарам; адгэтуль пачаўся рост уплыву дынастыі Люксэмбургаў. У 1354 Люксэмбург стаў герцагствам.

У ХV стагодзьдзі герцагства Люксэмбург трапіла пад уладу Габсбурґаў і стала адной з сямнаццаці правінцыяў Нідэрляндаў. Цягам 320 гадоў Люксэмбурґ пераходзіў з Аўстрыі ў склад Гішпаніі, а ў 1714—1794 — зноў Аўстрыі. У часе вайны Першай кааліцыі анэксаваны Францыяй. Згодна з рашэньнем Венскага канґрэсу 1814—1815 гадоў было ўтворана Вялікае герцагства Люксэмбурґ у складзе Германскага Зьвязу і ў асабістай уніі зь Нідэрляндзкім каралеўствам. Сучасныя межы Люксэмбурґу ўсталяваныя ў 1839 годзе бэльґійска-нідэрляндзкай дамовай. Пасьля ліквідацыі Германскага Зьвязу Люксэмбурґ быў абвешчаны нэўтральнай дзяржавай. Аднак і ў Першую, і ў Другую сусьветныя войны краіна была акупаваная нямецкімі войскамі.

У 1945 року Люксэмбург стаў адным з заснавальнікаў Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, у 1949 — НАТО, у 1950-х — Эўрапейскіх супольнасьцяў, аб’яднаньня вуглю і сталі, ЭЭС, Эўраатаму. Зь Люксэмбургу паходзяць адзін з «бацькоў» Эўрапейскага Зьвязу Рабэр Шуман, «бацька эўра» П’ер Вэрнэр ды некалькі прэзыдэнтаў Эўрапейскай камісіі. У 1999 року краіна далучылася да Эўразоны.

ПалітыкаРэдагаваць

У наш час Люксэмбурґ — канстытуцыйная манархія. Кіраўнік дзяржавы — Вялікі герцаг. Заканадаўчая ўлада належыць аднапалатнаму парлямэнту (палата дэпутатаў). У адміністрацыйным сэнсе краіна падзеленая на 3 акругі.

ГеаграфіяРэдагаваць

Паўночная частка Люксэмбурґу занятая перадгор’ямі Ардэнаў (вышыня да 559 м), у паўднёвай частцы — невысокія прыступчатыя грады, якія зьніжаюцца на ўсход.

Клімат мерны, пераходны ад марскога да кантынэнтальнага. Сярэдняя тэмпэратура студзеня +2°С, чэрвеня +18°С. Ападкаў выпадае 700—850 мм штогод. Рэкі належаць да басэйну ракі Мозэль.

Шырокалістыя лясы займаюць каля 30% паверхні. Астатнія землі занятыя сельскай гаспадаркай.

ЭканомікаРэдагаваць

Люксэмбурґ — высокаразьвітая індустрыяльная краіна. СУП у 2008 годзе склаў 39,4 млрд даляраў. Асноўнай галінай прамысловасьці ёсьць чорная мэталюргія (каля 30% СУП), акрамя яе разьвіцьцё атрымалі хімічная, скураная, цэмэнтная, фаянсавая, дрэваапрацоўчая, швейная, харчовая галіны. Сельская гаспадарка забясьпечвае каля 1% СУП і заснаваная на мяса-малочнай жывёлагадоўлі, вінаградарстве.

ДэмаграфіяРэдагаваць

Насельніцтва — 537 тыс. чалавек. Каля 70% насельніцтва складаюць люксэмбурцы, акрамя іх у краіне жывуць партуґальцы, італьянцы, французы і іншыя. Афіцыйнымі мовамі ёсьць люксэмбурская, француская й нямецкая. 95% вернікаў — каталікі.

СпортРэдагаваць

У адрозьненьні ад большасьці краінаў Эўропы, у Люксэмбурґу няма перавагі таму альбо іншаму віду спорту. Але нягледзячы на гэта, каля 100 000 чалавек у Люксэмбурґу, насельніцтва якога складае 537 000, ёсьць чальцамі тое ці іншае спартовае фэдэрацыі.

Глядзіце таксамаРэдагаваць

КрыніцыРэдагаваць