Зьмяшаная рэспубліка
Зьмяша́ная рэспу́бліка ці рэспу́бліка зьме́шанага ты́пу[a] — разнавіднасьць рэспубліканскай формы кіраваньня, пры якой элемэнты прэзыдэнцкае рэспублікі спалучаюцца з элемэнтамі парлямэнцкае рэспублікі. Прэзыдэнт (кіраўнік дзяржавы) абіраецца, як правіла, на ўсеагульных выбарах і рэальна й юрыдычна валодае вялікімі паўнамоцтвамі. Пры гэтым урад фармуецца парлямэнцкім шляхам і адказны палітычна ня толькі перад прэзыдэнтам, але й перад парлямэнтам. Прэзыдэнт ажыцьцяўляе агульнае кіраўніцтва ўрадам, якое ўзначальвае прэмʼер-міністар. Прэзыдэнт мае права роспуску парлямэнта пры наступе пэўных абставінаў (звычайна пры выразе вотуму недаверу ўраду). Для зьмешанай рэспублікі характэрны дуалізм выканаўчай улады[1].
Такая рэспубліка адрозьніваецца ад парлямэнцкай рэспублікі тым, што ў ёй ёсьць усенародна абраны кіраўнік дзяржавы, які зьяўляецца ня больш чым цырыманіяльным асобай, а ад прэзыдэнцкай сыстэмы тым, што ўрад, хоць і прызначаецца прэзыдэнтам, нясе адказнасьць перад заканадаўчым органам, які можа прымусіць урад сысьці ў адстаўку[2][3][4][5].
Ваймарская рэспубліка (1919—1933) была прыкладам раньняй паўпрэзыдэнцкай Рэспублікі, аднак тэрмін «паўпрэзыдэнцкая» быў уведзены ў 1959 годзе ў артыкуле журналіста Юбера Беў-Мэры[6] й папулярызаваны ў 1978 годзе ў працы палітоляга Морыса Дзювержэ[7], якія прызначаліся для апісаньня францускай Пятай рэспублікі (створанай у 1958 годзе)[2][3][4][5].
Вызначэньне
рэдагавацьПершапачатковае вызначэньне паўпрэзыдэнцтва, дадзенае Морысам Дзювержэ, абвяшчала, што прэзыдэнт павінен быць абраны, валодаць значнай уладай і займаць сваю пасаду на працягу пэўнага тэрміну. Сучасныя вызначэньні проста заяўляюць, што кіраўнік дзяржавы павінен быць абраны й што асобны прэмʼер-міністар, які залежыць ад даверу парлямэнта, павінен узначальваць выканаўчую ўладу.
Характарыстыка
рэдагавацьЗ аднаго боку, парлямэнт зьмяшанай рэспублікі мае права вынесьці вотум недаверу ўраду, сфармаванаму прэзыдэнтам. З іншага боку, прэзыдэнт мае права распусьціць парлямэнт і прызначыць пазачарговыя выбары (у некаторых краінах парлямэнт ня можа быць распушчаны на працягу канстытуцыйна вызначанага тэрміну).
Калі ў новым складзе парлямэнта партыя прэзыдэнта атрымае большасьць галасоў, то захаваецца «біцэфальная» выканаўчая ўлада, калі палітыку ўрада вызначае прэзыдэнт, пры адносна слабой постаці прэмʼер-міністра. Калі ж выйграюць праціўнікі прэзыдэнта, то, як правіла, апошні будзе вымушаны прыняць адстаўку ўрада й фактычна перадаць паўнамоцтвы па фармаваньні новага ўрада лідэру партыі, якая набрала большасьць галасоў на выбарах. У апошнім выпадку прэзыдэнт ня можа істотна ўплываць на палітыку ўрада, і галоўнай палітычнай фігурай становіцца прэмʼер-міністар. Калі пасьля будзе абраны прэзыдэнт, апазыцыйны парлямэнцкай большасьці, ён сфармуе новы ўрад, і калі ён не атрымае адабрэньня ў парлямэнце, то апошні можа быць распушчаны.
Такім чынам, як і ў парлямэнтарных краінах, у зьмяшанай Рэспубліцы ўрад можа працаваць, толькі калі яно абапіраецца на падтрымку парлямэнцкай большасьці. Але калі ў парлямэнтарных краінах прэзыдэнт або манарх (кіраўнік дзяржавы) толькі фармальна прызначае ўрад, рэальна сфармаванае парлямэнцкай кіруючай партыяй або кааліцыяй, то ў зьмяшанай Рэспубліцы абраны народам прэзыдэнт мае права фактычна фармаваць свой урад, нягледзячы на існуючую парлямэнцкую большасьць, уступаць у канфлікт з парлямэнтам і дамагацца яго роспуску. Такое становішча немагчыма ні ў парлямэнтарных краінах, ні ў прэзыдэнцкай Рэспубліцы. Таму зьмешаную Рэспубліку лічаць самастойнай формай праўленьня, нароўні з парлямэнтарнай і прэзыдэнцкай.
Прыклады зьмяшаных рэспублік
рэдагавацьАдной зь першых рэспублік з падобнай формай кіраваньня была Ваймарская рэспубліка ў Нямеччыны (1919—1933 гады)[8]. З сучасных дзяржаў да зьмяшаным рэспублікам ставяцца пятая рэспубліка ў Францыі (пасьля 1958 году), Летува, Румынія, Украіна.
«Сужыцьцё»
рэдагавацьУ паўпрэзыдэнцкай сыстэме прэзыдэнт і прэмʼер-міністар часам могуць быць прадстаўнікамі розных палітычных партыяў. Гэта называецца «сужыцьцё»; тэрмін, які паўстаў у Францыі пасьля таго, як падобная сытуацыя ўпершыню ўзьнікла ў 1980-х гадах. Сужыцьцё можа стварыць альбо эфэктыўную сыстэму стрымак і проціваг, альбо пэрыяд жорсткага й напружанага супрацьстаяньня, у залежнасьці ад пазыцыі двух лідэраў, ідэалёгій іх саміх / іхніх партыяў і патрабаваньняў іх прыхільнікаў.
Заўвагі
рэдагаваць- ^ Таксама сустракаюцца вэрсіі: прэзыдэнцка-парлямэнцкая рэспубліка, парлямэнцка-прэзыдэнцкая рэспубліка, паўпрэзыдэнцкая рэспубліка
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Экономика и право: словарь-справочник. — М.: Вуз и школа. Л. П. Кураков, В. Л. Кураков, А. Л. Кураков. 2004. (рас.)
- ^ а б Duverger. A New Political System Model: Semi-Presidential Government // European Journal of Political Research. : journal. — 1980. — Vol. 8, no. 2. — P. 165—187. — doi:10.1111/j.1475-6765.1980.tb00569.x (анг.)
- ^ а б Bahro, Horst; Bayerlein, Bernhard H.; Veser, Ernst. Duverger’s concept: Semi-presidential government revisited (англ.) // European Journal of Political Research (англ.)рус. : journal. — 1998. — October (vol. 34, no. 2). — P. 201—224. — doi: 10.1111/1475-6765.00405 (анг.)
- ^ а б Duverger, Maurice. Les monarchies républicaines // Pouvoirs, revue française d'études constitutionnelles et politiques : magazine. — Paris: Éditions du Seuil, 1996. — Septembre (no 78). — P. 107—120. — ISBN 2-02-030123-7. — ISSN 0152-0768. (фр.)
- ^ а б Veser, Ernst. Semi-Presidentialism-Duverger’s concept: A New Political System Model // Journal for Humanities and Social Sciences : journal. — 1997. — Vol. 11, no. 1. — P. 39—60 (анг.)
- ^ Le Monde, 8 January 1959. (фр.)
- ^ Duverger, Maurice. Échec au roi. — Paris: Éditions Albin Michel, 1978. — ISBN 9782226005809. (фр.)
- ^ Cindy Skach. Borrowing Constitutional Designs: Constitutional Law in Weimar Germany and the French Fifth Republic. — Princeton University Press, 2011. — 168 p. — ISBN 9781400832620. (анг.)