Вена

Сталіца Аўстрыі

Ве́на ці Ведэнь[1] (па-нямецку: Wien) — сталіца і найбуйнейшы горад Аўстрыі. Адначасова адна зь дзевяці фэдэральных земляў Аўстрыі, з усіх бакоў аточаная тэрыторыяй іншай зямлі — Ніжняй Аўстрыі. Разьмешчаная ва ўсходняй частцы краіны. Горад месьціцца на абодвух берагах Дунаю. Вена ёсьць культурным, эканамічным і палітычным цэнтрам Аўстрыі.

Вена
ням. Wien
Вена
Герб Вены Сьцяг Вены
Дата заснаваньня: I стагодзьдзе да н. э.
Горад з: 881
Краіна: Аўстрыя
Кіраўнік: Міхаэль Людвіг[d]
Плошча: 414,65 км²
Насельніцтва (2007)
колькасьць: 1 670 347 чал.
шчыльнасьць: 4028,33 чал./км²
Часавы пас: UTC+1
летні час: UTC+2
Тэлефонны код: +43 1
Паштовыя індэксы: 1010—1239, 1400, 1450
Нумарны знак: W
Геаграфічныя каардынаты: 48°12′30″ пн. ш. 16°22′21″ у. д. / 48.20833° пн. ш. 16.3725° у. д. / 48.20833; 16.3725Каардынаты: 48°12′30″ пн. ш. 16°22′21″ у. д. / 48.20833° пн. ш. 16.3725° у. д. / 48.20833; 16.3725
Вена на мапе Аўстрыі
Вена
Вена
Вена
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.wien.gv.at/english/

Вена зьяўляецца трэцім горадам-рэзыдэнцыяй ААН пасьля Нью-Ёрку і Жэнэвы. Венскі міжнародны цэнтар (так званы UNO-City) уключае ў сябе Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі, Упраўленьне ААН па наркотыках і злачыннасьці, Арганізацыі ААН па прамысловым разьвіцьці і іншыя. У Вене знаходзяцца штаб-кватэры такіх міжнародных арганізацыяў, як, напрыклад Арганізацыя краін-экспартэраў нафты і Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе.

На працягу многіх стагодзьдзяў Вена зьяўлялася горадам-рэзыдэнцыяй Габсбургаў і адпаведна сталіцай Сьвятой Рымскай імпэрыі германскай нацыі, ператварыўшыся ў культурны і палітычны цэнтар Эўропы. У 1910 годзе ў Вене пражывала два мільёны асоб і горад займаў чацьвертае месца сярод найбуйнейшых гарадоў сьвету, саступаючы толькі Лёндану, Нью-Ёрку і Парыжу. Пасьля Першай сусьветнай вайны насельніцтва Вены скарацілася амаль на чвэрць. Стары горад Вены і палац Шэнбрун у сьнежні 2001 году былі ўнесеныя ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

Гісторыя рэдагаваць

 
Будынак гарадзкой ратушы

Найранейшыя сьведчаньні бесьперапыннага пражываньня ў мясцовасьці вакол гораду датуюцца 500 годам да н. э., калі тэрыторыя Дуная была заселеная кельтамі. У 15 годзе да н. э. рымляне пабудавалі ўмацаваны памежны горад, які атрымаў назоў Віндабона, каб ахоўваць межы імпэрыі супраць германскіх плямёнаў на поўначы. Цесныя сувязі зь іншымі народамі кельцкага паходжаньня працягваліся некалькі стагодзьдзяў з такімі фігурамі, як то ірляндзкі манах VIII стагодзьдзя Сэн-Колман, які быў пахаваны ў абацтве Мэльк, і Сэн Фэргіл, які быў біскупам Зальцбурга на працягу сарака гадоў у XII стагодзьдзі. Адгалоскі таго часу ўсё яшчэ відавочны ў вялікім манастыры Шатэнштыфт, які месьціцца ў горадзе й быў раней домам для многіх ірляндзкіх манахаў.

У XIII стагодзьдзі, Вена апынулася пад пагрозай захопу з боку Мангольскай імпэрыі, якая распасьціралася на большую частку сучаснай Расеі й Кітая, але з-за сьмерці свайго лідэра Угедэя-хана, мангольскія войскі адступілі ад эўрапейскіх межаў і больш не вярталіся. У сярэднія стагодзьдзі, Вена была домам для бабэнбэрскай дынастыі, а ў 1440 годзе горад стаў рэзыдэнтам дынастыі Габсбургаў. Вена паступова расла й у канчатковым выніку стала дэ-факта сталіцай Сьвятой Рымскай імпэрыі й культурным цэнтрам мастацтва й навукі, музыкі й вытанчанай кухні. Паміж 1485—1490 гадамі горад знаходзіўся пад вугорскай акупацыяй. У XVI і XVII стагодзьдзях, асманскае войска два разы было спынена каля сьценаў Вены. А ў 1679 годзе эпідэміі чумы пазбавілі жыцьця амаль траціну насельніцтва гораду[2]. 1 верасьня 1771 году імпэратрыца Сьвятой Рымскай імпэрыі Марыя Тэрэзія заснавала «Венскую біржу» для продажу дзяржаўных аблігацыяў, вэксаляў і гандлю валютай.

Аўстра-Вугоршчына рэдагаваць

 
Вена ў 1900 годзе

У 1804 годзе, падчас напалеонаўскіх войнаў, Вена стала сталіцай Аўстрыйскай імпэрыі й працягвала адыгрываць важную ролю ў эўрапейскай і сусьветнай палітыцы, у тым ліку прымаючы ў сябе ў 1814 годзе Венскі кангрэс. Пасьля аўстра-вугорскага ўзьяднаньня 1867 году, Вена засталася сталіцай тагачаснай Аўстра-Вугорскай імпэрыі. Горад быў цэнтрам клясычнай музыкі, для якой таксама ўжываецца, часам, назоў Першая Венская школа.

У другой палове XIX стагодзьдзя, горад разьвіваўся й паступова выйшаў за бастыёны й гласісы Рынгштрасэ. Былыя прыгарады былі ўключаныя ў склад гораду й Вена рэзка павялічылася. У 1918 годзе, пасьля Першай сусьветнай вайны, Вена стала сталіцай Першай аўстрыйскай рэспублікі. З канца XIX стагодзьдзя да 1938 году, горад заставаўся цэнтрам высокай культуры і мадэрнізму. Зьяўляючыся сусьветнай сталіцай музыкі, горад прымаў такіх кампазытараў, як то Брамс, Брукнэра, Малер і Рыхард Штраўс. Культурны ўнёсак гораду ў першай палове XX стагодзьдзя ўключае, сярод многіх, рух «Венскай сэцэсіі», разьвіцьцё псыхааналізу, Другую венскую школу, архітэктуру Адольфа Лёоза й філязофію Людвіга Вітгенштайна.

Аншлюс і міжнародная акупацыя рэдагаваць

У 1938 годзе, пасьля трыюмфальнага ўезду ў Аўстрыю, Адольф Гітлер выступаў перад аўстрыйскім народам з балькона на Гэльдэнпляцы. У пэрыяд з 1938 году й да сканчэньня Другой сусьветнай вайны, Вена страціла свой ​​статус сталіцы, калі Аўстрыя знаходзілася ў складзе Нямеччыны.

2 красавіка 1945 году савецкія жаўнеры пачалі наступ на Вену супраць немцкіх абаронцаў, аблажыўшы яго. Брытанскія й амэрыканскіх паветраныя налёты й артылерыйскія залпы з абодвух бакоў паміж сіламі вэрмахта й чырвонай арміяй значна пашкодзілі інфраструктуру гораду, як то трамвайныя лініі, а таксама сыстэму водазабесьпячэньня й разьмеркаваньня электраэнэргіі. Акрамя таго, былі разбураны альбо пашкоджаны тысячы грамадзкіх і прыватных будынкаў. Абаронцы гораду трымаліся два тыдні. Аўстрыя была аддзеленая ад Нямеччыны, а Вена была адноўлена ў якасьці сталіцы рэспублікі.

 
Акупацыйныя зоны ў Вене

Пасьля вайны Вена была акружаная савецкай акупацыйнай зонай. Як і ў Бэрліне, Вена была падзелена на сэктарах на чатыры дзяржавы й знаходзілася пад наглядам камісіі хаўрасьнікаў. Але акупацыя Вены адрозьнівалася ад акупацыі Бэрліна: цэнтральны раён гораду, вядомы як «першы раён», уяўляў сабой міжнародную зону, у якой чатыры дзяржавы чаргавалі кантроль на штомесячнай аснове. Блякада Бэрліна ў 1948 годзе ўзьняла хаўрусьніцкія асьцярогі на той конт, што Савецкі Саюз можа паўтарыць блякаду ў Вене.

У той час у заходніх сэктарах адсутнічалі аэрадромы, але ўлады ўсё ж такі былі падрыхтаваны да дзеяньняў для барацьбы з такімі блякадамі. Пляны ўключалі ўсталяваньне мэталічных насьцілаў дзеля зьдзяйсьненьня пасадкі ў Шэнбруне. Але Саветы так і не распачалі блякаду. Некаторыя гісторыкі сьцьвярджаюць, што Патсдамскае пагадненньне ўключала пункт пра доступ да заходніх сэктароў, у той час як не існавала такіх пісьмовых гарантыяў на заходнія сэктары Бэрліна. За дзесьць гадоў існаваньня акупацыі Вена стала рассаднікам міжнароднага шпіянажу паміж Заходнім і Ўсходнім блёкамі. Усьлед за блякадай Бэрліна халодная вайна ў Вене прыняла іншую дынаміку. Прызнаючы, што Нямеччына й Бэрлін будуць падзеленыя, савецкі ўрад вырашыў не дазваляць такога ж становішча ў Аўстрыі й Вене.

 
Сучасная Вена

У 1953 годзе пэрымэтры Заходняга Бэрліну былі агорнуты калючым дротам, але Вена заставалася непадзеленай. У 1955 годзе савецкі ўрад пагадзіўся на адмову ад сваіх акупацыйных зонаў ва Ўсходняй Аўстрыі й Усходняй Вене, а таксама сэктараў у чацьвертым і дзясятым раёне Паўднёвай Вены. У абмен яны патрабавалі сталага пункта нэўтралітэту у новым дзяржаўнай дамове. У 1955 годзе савецкія войскі канчаткова выйшлі з Аўстрыі.

Сучаснасьць рэдагаваць

Чатырохдзяржаўны кантроль у Вене працягваўся да падпісаньня аўстрыйскай дзяржаўнай дамовы ў 1955 годзе. У тым жа годзе, пасьля некалькіх гадоў рэканструкцыі й рэстаўрацыі былі адкрытыя будынкі Дзяржаўны тэатар опэры й Бургтэатар, якія абодва знаходзяцца на вуліцы Рынгштрасэ. Дзяржаўная дамова запэўніла, што сучасная Аўстрыя ня будзе ўваходзіць ані ў блёк НАТО, ані ў савецкі блёк. Яна таксама лічыцца адным з чыньнікаў позьняга ўступу Аўстрыі ў Эўрапейскі Зьвяз.

 
Ратуша ноччу

У 1970-х гадох канцлер Аўстрыі Бруна Крайскі адчыніў Венскі міжнародны цэнтар, які быў пабудаваны ў новым раёне гораду для разьмяшчэньня міжнародных інстытутаў. Вена вярнула сабе частку мінулага міжнароднага статусу шляхам разьмяшчэньня ў сваіх межах міжнародных арганізацыяў, як то Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў, падрыхтоўчая камісія Арганізацыі па ўсёабдымнай забароне ядзерных выпрабаваньняў, Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі, Арганізацыя краін-экспартэраў нафты, а таксама Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе й Аб’яднаная эўрапейская гастраэнтэралягічная фэдэрацыя.

Геаграфія рэдагаваць

 
Мапа Вены

Горад разьмешчаны ўва ўсходняй частцы Аўстрыі ля падножжа Альпаў, на беразе Дуная, у 60 км ад мяжы з Славаччынай. Празь Вену працякае Дунай са сваім рукавом Дунайскім каналам і ракой Вена. Гістарычна горад месьціўся на поўдзень ад Дуная, аднак у апошнія два стагодзьдзі, Вена расла па абодва бакі ракі. Найбольшая вышыня гораду над узроўнем мора адзначаецца ў раёне Гэрманскогеля (542 м), а найменшая — у Эсьлінге (155 м). Горад аблямоўвае Венскі Лес.[3]

Геаграфічна карыснае становішча робіць Вену вельмі зручным месцам для разьвіцьця рознабаковых адносінаў з усходнімі краінамі. Гэта стала асабліва адчувальна пасьля 1989 году, калі «упала» гэтак званая жалезная заслона. Напрыклад ад сталіцы Славаччыны Браціславы Вену аддзяляюць усяго 60 км — гэта самая кароткая адлегласьць паміж двума сталіцамі ва ўсёй Эўропе, выключаючы Ватыкан і Рым.

Па форме Вена нагадвае кола, перасечанае хордай ракі Дунай. З часоў Рымскай імпэрыі горад пашыраўся канцэнтрычнымі кола. Ягоная цэнтральная частка, гэтак званы ўнутраны горад (ням. Innere Stadt), амаль супадае з адміністрацыйнымі межамі першай акругі. Рынгштрасэ зьяўляецца ланцужком бульвараў, якія ўтвараюць колца. Гісторыя Рынгаштрасэ пачалася ў 1857 годзе, калі імпэратар прыняў рашэньне разбурыць непатрэбныя больш фартыфікацыйныя збудаваньні. Гюртэль, пояс, які ўтварае канцэнтрычную акружыну вакол Рынгштрасэ, узьнік ў 1890 годзе. Ён паглынуў атачаўшыя Вену вёскі й цэрквы, пабудаваныя на месцы парафіяльных цэркваў, якія атачалі ў мінулым сталіцу імпэрыі. За Гюртэлем разьмешчана гэтак званая «Чырвоная Вена», працоўныя кварталы, пабудаваныя сацыялістамі ў 1923—1934 гадох[4].

Клімат рэдагаваць

Вена знаходзіцца ў межах пераходу марскога клімату й вільготнага кантынэнтальнага клімату ў адпаведнасьці з клясыфікацыяй Кёпэна. У горадзе назіраецца цёплае лета зь сярэдняй высокай тэмпэратурай ад 22 да 26 °C, з максымумамі вышэй за 30 °C і мінімумамі каля 15 °C. Зіма параўнальна халодная, зь сярэдняй тэмпэратурай каля нуля, са сьнегападамі, якія адбываюцца галоўным чынам са сьнежня па сакавік. Вясна й восень мякка халодная. Ападкі, як правіла, ўмераныя на працягу ўсяго году, і ў сярэднім складаюць 620 мм у год.

  Кліматычныя зьвесткі для Вены  
Паказьнік Сту Лют Сак Кра Тра Чэр Ліп Жні Вер Кас Ліс Сьн Год
Абсалютны максымум t, °C 19,0 19,0 24,0 28,9 32,3 35,9 38,5 38,1 32,7 28,0 22,2 18,6 38,5
Сярэдні максымум t, °C 2,9 5,1 10,3 15,2 20,5 23,4 25,6 25,4 20,3 14,2 7,5 4,0 14,5
Сярэдняя t, °C −0,2 1,2 5,5 9,8 14,8 17,9 19,9 19,8 15,7 10,2 4,3 1,1 10,0
Сярэдні мінімум t, °C −2 −0,9 2,4 5,8 10,5 13,5 15,4 15,3 11,7 7,0 2,4 −0,5 6,7
Абсалютны мінімум t, °C −22,6 −21,1 −19,2 −5 −2 3,0 5,0 5,0 1,0 −9 −13 −21,1 −22,6
Норма ападкаў, мм 37 39 46 52 62 70 68 58 54 40 55 44 620
Крыніца: worldweather.org, Надвор’е й клімат

Транспарт рэдагаваць

 
Касьцёл Сьвятога Стэфана.

У Вене добра разьвіты грамадзкі транспарт. Яго аснову складаюць Венскі мэтрапалітэн (ням. U-bahn) і Венскі S-Bahn, якія дадаюцца сеткай маршрутаў трамваяў і аўтобусаў. Маецца асобная трамвайная лінія Вена-Бадэн. Сетка аўтабанаў і чыгункі злучае Вену зь іншымі гарадамі Аўстрыі і Эўропы. Адзіны галоўны вакзал знаходзіцца ў будаўніцтве, дальнія рэйсы абслугоўваюць асноўныя вакзалы Паўднёвы, Паўночны, Заходні і вакзал імя Франца Ёзэфа. Венскі міжнародны аэрапорт «Швэхат» мае наўпроставыя паветраныя зносіны з большасьцю краінаў-чальцоў ЭЗ і зьяўляецца найбуйнешым па абслугоўваньні пасажыраў у Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропе. У «Швэхате» зарэгістравана больш за 60 авіякампаніяў з усяго сьвету. У 2005 годзе венскі аэрапорт асблугоўваў больш за 14 млн пасажыраў.

Венскі рачны порт зьяўляецца цэнтральным транспартным вузлом на рацэ Дунаі і валодае самым буйным у Эўропе тэрміналам па прыёме кантэйнэраў з агульнай плошчай 60 тыс. м². У цэнтры лягістыкі венскага парта зарэгістравана 120 аўстрыйскіх і замежных кампаніяў, у якіх працуюць больш за 5 тыс. чалавек. У 2005 годзе праз гэты цэнтар было праведзена больш за 9 млн тон розных тавараў.

Эканоміка рэдагаваць

У 2007 годзе Mercer Human Resource Consulting апублікаваў штогадовае дасьледваньне якасьці жыцьця ў сьвеце. Па ўзроўні якасьці жыцьця, Вена ўжо ня першы раз заняла першае месца ў Эўрапейскім зьвязе. Гэты горад атрымаў найлепшыя адзнакі ў сфэрах: інфраструктура, грамадзкі транспарт, банкі і фінансы, бясьпека, культура і вольнае баўленьне часу. Гэты паказчык паслужыў штуршком для міжнародных кампаніяў, якія ахвотна працуюць у гэтым горадзе.

Паводле зьвестак статыстычнага ведамства ЭЗ «Эўрастат», Вена зьяўляецца горадам і рэгіёнам з высокім узроўнем дабрабыту. Яна здолела захаваць вядучыя пазыцыі і атрымаць пятае месца ў рэйтынгу самых багатых рэгіёнаў ЭЗ. Пра гэта сьведчыць справаздача ЭЗ па рэгіёнах (паводле зьвестак Эўрастату). Паводле справаздачы, рэгіянальны СУП у Вене складае 178% ад сярэдняга ў Эўропе. Апярэджваюць Вену па ўзроўні дабрабыту толькі Лёндан, Люксэмбург, Брусэль і Гамбург. У рэйтынгу Вена разьмешчаная вышэй за Дублін, Мюнхэн, Амстэрдам і значна вышэй за Бэрлін. Таксама паводле дадзеных Эўрастата, у разьдзеле справаздачы «Дасьледваньне і разьвіцьцё», Вена падзяляе зь Верхняй Баварыяй вышэйшую кропку рэйтынгу.

Гарады-сябры рэдагаваць

Асобы рэдагаваць

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ Рудзкі Э. Польскія каралевы // Спадчына. № 5, 1993, № 6, 1993, № 1, 1994, № 2, 1994, № 5, 1994.
  2. ^ Spielman, John Philip (1993). «The city & the crown: Vienna and the imperial court, 1600—1740». West Lafayette, Indiana: Purdue University Press. p. 141. ISBN 1-55753-021-1.
  3. ^ Все столицы мира /Сост. О. В. Зыкина, Л. А. Бурлацкая, Г. А. Гальперина, Н. В. Иванова. — М.: Вече, 2005. С. 72.
  4. ^ Путеводитель «Ле Пти Фюте» — Австрия. Изд. 5-е. — М.: Авангард, 2005. С. 67.

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць