Арабская мова

	Арабская
	ٱلْعَرَبِيَّة
Ужываецца ў	краіны Арабскае лігі
Рэгіён	Блізкі Ўсход, Паўночная Афрыка
Колькасьць карыстальнікаў	295 000 000 чал. (2010); 315 421 300 чал. (2019);
Клясыфікацыя	Афразійская макрасям'я Сэміцкая сям'я Цэнтральная галіна Заходняя група Арабская мова; ; ; ;
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	ААЭ, Альжыры, Амане, Бахрэйне, Джыбуці, Емэне, Заходняй Сахары, Іраку, Каморах, Катары, Кувэйце, Лібане, Лібіі, Марока, Маўрытаніі, Палестыне, Самалі, Саудаўскай Арабіі, Судане, Сырыі, Танзаніі, Тунісе, Чадзе, Эгіпце, Эрытрэі, Ярданіі
Рэгулюецца	Акадэмія арабскай мовы ў Каіры[d], Arab Academy of Damascus[d], Supreme Council of the Arabic language in Algeria[d], Arabic Language International Council[d], Academy of the Arabic Language in Israel[d], Iraqi Academy of Sciences[d], Tunisian Academy of Sciences, Letters, and Arts[d] і Jordan Academy of Arabic[d]
Пісьмо	арабскае пісьмо[d]
Коды мовы
ISO 639-1	ar
ISO 639-2(Б)	ara
ISO 639-2(Т)	ara, arq, aao, bbz, abv, shu, acy, adf, avl, arz, afb, ayh, acw, ayl, acm, ary, ars, apc, ayp, acx, aec, ayn, ssh, ajp, arb, apd, pga, acq, abh, aeb, auz
ISO 639-3	ara

Ара́бская мо́ва (па-арабску: اللغة العربية‎‎‎) — належыць да сэміцкай галіны афразійскай сям’і моваў, да паўднёвай галіны сэміцкіх моваў. Колькасьць тых, хто гаворыць на арабскай мове і ейных варыянтах складае 250 млн чалавек (2000)^[3]. Пісьмовасьць на аснове арабскага альфабэту. Афіцыйная і працоўная мова Генэральнай Асамблеі ААН і некаторых іншых органаў ААН. Афіцыйная мова ўсіх арабскіх краінаў, Самалі, Джыбуці. Арабская мова шырока выкладаецца ў школах і ўнівэрсітэтах і выкарыстоўваецца ў рознай ступені на працоўных месцах, урадзе і ў сродках масавай інфармацыі. Гэта мова ў сваёй стандартнай форме зьяўляецца дзяржаўнай для 26 краінаў сьвету, а таксама ёсьць літургічнай мовай ісламу, паколькі Каран і Гадыс былі напісаныя на арабскай мове.

У Сярэднявеччы арабская мова мела значны ўплыў у Эўропе, асабліва ў галіне навукі, матэматыкі і філязофіі. У выніку шматлікія эўрапейскія мовы таксама запазычылі шмат словаў яь яе. Уплыў арабскае мовы, галоўным чынам на лексыку, назіраецца ў эўрапейскіх мовах — у асноўным, гішпанскай і ў меншай ступені партугальскай і каталянскай, дзякуючы суіснаваньню хрысьціянаў-эўрапейцаў і мусульманаў-арабаў напрацягу амаль 800 год на Пірэнэйскім паўвостраве. У сыцылійскім рэгіёне мясцовыя дыялекты італьянскае мовы маюць каля 500 запазычаных арабскіх словаў, многія зь якіх зьвязаны зь сельскагаспадарчай дзейнасьцю. Гэта ёсьць спадчынай існаваньня Сыцылійскага эмірату зь сярэдзіны IX па сярэдзіну X стагодзьдзяў, у той час як мальтыйская мова зьяўляецца сэміцкай мовай, распрацаванай з арабскага дыялекту, але запісанай лацінкай^[4]. Балканскія мовы, уключаючы грэцкую і баўгарскую, таксама набылі значную колькасьць арабскіх словаў праз пасярэдніцтва асманскае турэцкае мовы.

Будова

Гукавы склад багаты на зычныя і бедны галоснымі. З зычных адметныя гартанныя (выбуховы «’», прыдыханьне «h», рэзкі шэпт «h2») і эмфатычныя. Галосных тры — «a, i, u»; пад уплывам колькасьці ці суседніх зычных узьнікаюць адценьні «е, э, о», але бяз сэнсавых адрозьненьняў. Фармальны склад багаты на ўнутранае ўтварэньне (флексію) і бедны на вонкавае (прыставачнае).

Дзеля геаграфічнай працягласьці лексыка арабскай мовы вельмі разнастайная, з мноствам запазычаньняў. Вельмі многія культурныя паняткі з старажытнасьці запазычаныя з арамэйскай мовы, напр. tâba — «раскайвацца» (|| араб. thâba — «вяртацца»), kataba — «пісаць» (|| араб. kataba — «шыць»).

Літаратурная арабшчына і дыялекты

Літаратурная мова надзвычай моцна аддаленая ад размоўнай. Таму многія дыялекты могуць уважацца асобнымі мовамі. Праўда, нягледзячы на спробы апрацоўкі некаторых гаворак (асабліва сырыйскай і эгіпецкай) у мэтах стварэньня на іх падставе літ. моваў, гэта маргінальныя зьявы, бо літаратурная арабская мова ёсьць вялікай культурнай, рэлігійнай і палітычнай сілай, асабліва сярод мусульманаў, а гаворкі маюць толькі лякальнае значэньне. Адзіным выняткам стала Мальта, дзе мальтыйцы (па-паходжаньні арабы-хрысьціяне), цалкам адасобленыя ад ісламскага сьвету стварылі на аснове італьянізаванага дыялекту мальтыйскую мову, маюць сваю літаратуру і СМІ на ёй.

Сучасная размоўная арабская распадаецца на 5 групаў дыялектаў, якія фактычна ёсьць асобнымі мовамі зь лінгвістычнага гледжаньня:

Магрыбская група дыялектаў
Эгіпецка-суданская група дыялектаў
Сырыйска-мэсапатамская група дыялектаў
Арабійская група дыялектаў
Сярэднеазіяцкая група дыялектаў

Першая належыць да заходняй групы, астатнія — да ўсходняй групы арабскіх моваў/дыялектаў.

Арабізмы ў эўрапейскіх мовах бываюць альбо з гішпанскай мовы, вельмі насычанай арабізмамі (яны складаюць да 10 адсоткаў усёй лексыкі) з часоў мусульманскай дзяржаўнасьці гэтай краіны (як то, азымут, алідада, алькаголь, зэніт, надыр), ці беспасярэдне з Блізкага Ўсходу (як то візыр, султан, халіф, шэйх, эмір).

Крыніцы

^ Nationalencyklopedin (шв.) — 1999.
^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
^ Арабский язык (рас.) Энциклопедия Кругосвет Праверана 4 лістапада 2023 г.
^ «Maltese language». Encyclopedia Britannica.

Вонкавыя спасылкі

Арабская мова. Ethnologue (анг.).

[_8ec1773e63e1c9be-1] Nationalencyklopedin (шв.) — 1999.

[_7a3dc7f3a263bdb8-2] Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675

[3] Арабский язык (рас.) Энциклопедия Кругосвет Праверана 4 лістапада 2023 г.

[4] «Maltese language». Encyclopedia Britannica.

[3]

[1]

[2]

[4]