Ліхтэнштайн

Ліхтэншта́йн (па-нямецку: Liechtenstein), Кня́ства Ліхтэншта́йн (па-нямецку: Fürstentum Liechtenstein) — малая, сухапутная краіна ў Заходняй Эўропе, мяжуе з Швайцарыяй на захадзе й з Аўстрыяй на ўсходзе. Сталіца краіны — Вадуц.

Ліхтэнштайн ням. Fürstentum Liechtenstein
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэвіз: Für Gott, Fürst und Vaterland
Дзяржаўны гімн: «Oben am jungen Rhein»
Афіцыйная мова	нямецкая
Сталіца	Вадуц
Найбуйнейшы горад	Шаан
Форма кіраваньня Кіраўнік краіны Кіраўнік парлямэнту	Парлямэнцкая дэмакратыя і канстытуцыйная манархія Ганс-Адам II Адрыян Гасьлер
Плошча  • агульная  • адсотак вады	189-е месца ў сьвеце 160 км² нязначны
Насельніцтва  • агульнае (2013)  • шчыльнасьць	218-е месца ў сьвеце 36 942 210/км²
Канфэсійны склад	83,2 % Хрысьціянства 73,4 % Каталіцтва (афіцыйная) 9,8 % іншае 7,0 % без рэлігіі 5,9 % Іслам 3,9 % іншае
СУП  • агульны (1999)  • на душу насельніцтва	179 месца ў сьвеце $825 мільёнаў $25 000
Валюта	Швайцарскі франк (CHF)
Часавы пас  • улетку	CET (UTC+1) CEST (UTC+2)
Незалежнасьць  — Заснаваная  — Незалежнасьць ад Нямецкага саюзу	1806 1866
Аўтамабільны знак	FL
Дамэн верхняга ўзроўню	.li
Тэлефонны код	+423

Палітычная структура

Асноўны артыкул: Палітыка і дзяржаўны лад Ліхтэнштайну

Ліхтэнштайн — канстытуцыйная манархія. Кіраўнік дзяржавы — Ганс-Адам II, князь фон унд цу Ліхтэнштайн, гэрцаг фон Тропаў і Егерндорф, граф Рытбэрг. Кіраўнік дзяржавы прадстаўляе Ліхтэнштайн на міжнароднай арэне (хоць Швайцарыя ўзяла адказнасьць за вялікую частку дыпляматычных адносін Ліхтэнштайну). Ён можа накласьці вета на законы, прынятыя парламэнтам і валодае правам памілаваньня.

Выканаўчая ўлада прыналежыць кааліцыйнаму ўраду, якое ўключае кіраўніка ўрада (прэмʼер-міністра) і 4 дараднікаў (міністраў). Урад і кожны міністар прызначаюцца князем пасьля прапановы й зацьвярджэньня ляндтагам.

Заканадаўчы орган — ляндтаг, які складаецца з 25 дэпутатаў, абраных народам, усеагульным, роўным, таемным і прамым галасаваньнем па сыстэме прапарцыйнага прадстаўніцтва (15 дэпутатаў ад Обэрлянду й 10 дэпутатаў ад Унтэрлянду) тэрмінам на 4 гады. Чальцы Ўрада й судоў адначасова ня могуць быць чальцамі Ляндтага.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Ліхтэнштайну

Ханс Адам I фон Ліхтэнштайн

Археалягічныя знаходкі на гары замка Гутэнбэрг, а таксама на гары Эшнер пацьвярджаюць, што сёньняшняя тэрыторыя Ліхтэнштайну была заселеная з эпохі неаліту (V тысячагодзьдзе да н. э.). На гары Гутэнбэрг таксама выяўленыя фігуры з бронзы. З-за частай затапляльнасьці й багністасьці даліны ракі Райн, тэрыторыя расьсяленьня людзей была разьмешчаная вышэй даліны. З VIII стагодзьдзя да н. э. была заселеная тэрыторыя Рэтэрн. На ўсёй тэрыторыі Ліхтэнштайну фіксуецца ўплыў кельцкіх плямёнаў, якія прыйшлі з заходніх раёнаў.

На мяжы нашай эры тэрыторыя сучаснага Ліхтэнштайну ўваходзіла ў рымскую правінцыю Рэцыя (згадваецца зь 15 г. да н. э.). У XIV стагодзьдзі тут вядомыя фэадальнае ўладаньне Шэленбэрг і графства Вадуц у складзе Сьвятой Рымскай імпэрыі. Паводле Вэстфальскай дамовы (1648) гэтыя ўладаньні трапілі пад пратэктарат аўстрыйскіх Габсбургаў. У 1699 Шэленбэрг і ў 1712 Вадуц былі прададзены аднаму з набліжаных аўстрыйскага аўстрыйскага імпэратара — князю Ягану-Адаму Ліхтэнштайнскаму. У 1719 г. гэтыя фэадальныя землі былі абʼяднаны ў адзінае Княства Ліхтэнштайн — гэты год лічыцца датай стварэньня дзяржавы. У 1806 годзе Княства ў якасьці сувэрэннай дзяржавы ўвайшло ў Райнскі саюз. У 1923 годзе Ліхтэнштайн заключыў дагавор пра мытны, валютны й паштовы саюз са Швайцарыяй.

Адміністрацыйны падзел

Адміністрацыйна Ліхтэнштайн падзелены на 11 муніцыпалітэтаў, большасьць зь якіх складаецца з аднаго гораду:

• Бальцэрс
• Вадуц
• Гампрын
• Маўрэн
• Плянкен
• Ругель
• Трызэн
• Трызэнбэрг
• Шаан
• Шэленбэрг
• Эшэн

Геаграфія

Замак Вадуц — афіцыйная рэзыдэнцыя князя Ліхтэнштайну

Ліхтэнштайн разьмешчаны ў Альпах, на ўсходзе мяжуе з Аўстрыяй, на паўночным захадзе, захадзе і поўдні — з Швайцарыяй (яго заходняя мяжа праходзіць па Райне).

Эканоміка

Асноўны артыкул: Эканоміка Ліхтэнштайну

Ліхтэнштайн — індустрыяльная краіна з разьвітым сэктарам фінансавых паслуг і высокім узроўнем жыцьця.

СУП Ліхтэнштайну ў 2007 годзе склаў 4,16 млрд дал СУП на душу насельніцтва $118 000 (1-е месца ў сьвеце).

Галоўная галіна эканомікі абрабляюцца прамысловасьць: мэталаапрацоўка, дакладнае прыборабудаваньне, оптыка, вытворчасьць вакуўмнай тэхнікі, электронных сыстэм, мікрапрацэсараў. Аснову прамысловасьці складае дакладнае машына-і прыборабудаваньне. Буйнымі фірмамі зьяўляюцца Хілці АГ (крапежнае, малагабарытныя будаўнічае абсталяваньне з аўтаномнай харчаваньнем) і Бальцерс АГ (зьверхглубокавакуўмная тэхніка для аптычнай, мікраэлектроннай і мікрапрацэсарнай прамысловасьці). Прамысловасьць амаль цалкам арыентавана на экспарт. Значнае месца займаюць харчасмакавы (у прыватнасьці, вытворчасьць кансэрваў і він), тэкстыльная, керамічная й фармацэўтычная прамысловасьць. Разьвіты транспарт (гл. Ліхтэнштайнскі аўтобус).

З разьвіцьцём прамысловасьці й ростам прадпрымальніцкай дзейнасьці працоўныя рэсурсы самага Ліхтэнштайну перасталі задавальняць попыт на працоўную сілу. У розных сфэрах эканомікі занятыя прыкладна 32,4 тыс. чалавек, пры гэтым больш за трэць зь іх (12,9 тыс. чалавек) штодня прыяжджае да працы з Аўстрыі, Швайцарыі й Нямеччыны. У прамысловым сэктары занята 43 % працуючых, у сфэры паслуг 55 %, у сельскай гаспадарцы менш за 2 %.

Значным крыніцай даходаў насельніцтва й казны зьяўляецца замежны турызм, а таксама выпуск паштовых марак.

Сельская гаспадарка

Сельская гаспадарка спэцыялізуецца пераважна на пашавай жывёлагадоўлі мяса-малочнага профілю (75 % сельскагаспадарчай прадукцыі). Вырошчваюць збожжавыя культуры, бульбу й гародніну. Традыцыйна разьвіта вінаробства. Перадгорʼі й ніжнія схілы гор занятыя садамі й вінаграднікамі. Зь мясцовых гатункаў вінаграду вырабляюць віно.

Зьнешні гандаль

Экспарт у 2008 годзе 2,47 млрд даляраў. У структуры экспарту пераважаюць дакладныя прыборы, электроніка, паштовыя маркі, кераміка. Экспарт накіроўваецца ў асноўным у краіны ЭЗ і Швайцарыю.

Імпарт у 2008 годзе — 0,92 млрд даляраў. У структуры імпарту фігуруюць машыннае абсталяваньне, мэталічныя вырабы, тэкстыль, прадукты харчаваньня, аўтамабілі. Асноўныя партнэры па імпарце краіны ЭЗ і Швайцарыя.

Банкаўская сыстэма

Краіна мае эфэктыўнай банкаўскай сыстэмай (агульная балянсавы сума каля 32,5 млрд швайцарскіх франкаў). Найбуйнейшыя банкі: Нацыянальны банк, Ліхтэнштайнэр Глёбал Траст, Фэрвальтунгс-унд Прыватбанк. Дзякуючы нізкім падатках на разьмяшчае капітал і прыбытак, а таксама строга ахоўваецца банкаўскай таямніцы Ліхтэнштайн захоўвае за сабой становішча буйнога фінансавага цэнтра.

Банкі Ліхтэнштайну трапілі пад крытыку пасьля таго, як у лютым 2008 году ў распараджэньне пракуратуры Нямеччыны патрапіў дыск зь зьвесткамі некалькіх соцень грамадзянаў ФРН, якія падазраюцца ва ўхіленьні ад падаткаў шляхам пераводу грошай на рахункі розных фондаў у Ліхтэнштайне.

Разам з Манака й Андорай княства Ліхтэнштайн ўваходзіць у чорны сьпіс падатковых сховішчаў дзяржаваў, дзе рэзыдэнты іншых краінаў сыходзяць ад падаткаабкладаньня.

Зьнешнеэканамічныя сувязі

Больш за 73,7 тысячы міжнародных канцэрнаў і замежных кампаніяў зарэгістраваныя на тэрыторыі Ліхтэнштайну з-за нізкага ўзроўню падаткаабкладаньня, нескладаных правілаў рэгістрацыі й у мэтах захаваньня фінансавай таямніцы. Бюджэт дзяржавы складаецца галоўным чынам з падаткаў, у тым ліку ад гэтых кампаніяў (каля 30 %), даходаў ад выпуску паштовых марак (10 %) і замежнага турызму.