Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
| Беларуская ССР Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка | |||||
| |||||
| Нацыянальны дэвіз: Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся! (да 1950 году — «Пралетарыі ўсіх краін, злучайцеся!») | |||||
| Дзяржаўны гімн «Гімн БССР» | |||||
| |||||
| Афіцыйная мова | У 1920-х — 1930-х афіцыйнымі былі прынятыя чатыры дзяржаўныя мовы: беларуская, расейская, польская і ідыш. Пазьней, паводле канстытуцыі, усе мовы СССР былі прызнаныя роўнымі. | ||||
| Сталіца | Смаленск (1919), Менск | ||||
| Найбуйнейшы горад | Менск, Горадня, Магілёў, Бабруйск, Віцебск, Берасьце, Гомель, у 1939—1944 гадох Беласток | ||||
| Плошча • агульная |
207 600 км² | ||||
| Насельніцтва • агульнае (1989) • шчыльнасьць |
10 151 806 48,9/км² | ||||
| Валюта | рубель | ||||
| Часавы пас • улетку |
+3 +3 | ||||
.svg)
.svg)
Белару́ская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка, БССР, Савецкая Беларусь[a] (рас. Белорусская Советская Социалистическая Республика, польск. Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka) — адна з чатырох рэспублік, якія ў сьнежні 1922 году ўтварылі Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік.
ГісторыяРэдагаваць
- Асноўныя артыкулы: Гісторыя БССР і Утварэньне БССР
.jpg)
Утварэньне Беларускай ССР адбылося згодна з пастановай VI Паўночна-Заходняй канфэрэнцыі РКП(б) (30—31 сьнежня 1918 году, Смаленск) у межах Віцебскай, Гарадзенскай, Магілёўскай, Менскай губэрняў, беларускіх паветаў Смаленскай губэрні і частак Віленскай, Ковенскай, Сувалкаўскай і Чарнігаўскай губэрняў. Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі ў ноч з 1 на 2 студзеня 1919 году абнародаваў Маніфэст аб абвяшчэньні ССРБ. 8 студзеня 1919 года Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі і Цэнтральнае Бюро КП(б)Б пераехалі з Смаленску ў Менск.
Утварэньне БССР адбылося ў адказ на абвяшчэньне незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі, што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі Ісак Рэйнгольд на паседжаньні Цэнтральнага Бюро КП(б)Б 22 студзеня 1919 году[2]:
 |
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку Арыгінальны тэкст (рас.)
Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику |
 |
16 студзеня 1919 года ЦК РКП(б) без папярэдняга абмеркаваньня з урадам ССРБ і ЦБ КП(б)Б пастанавіў вылучыць з складу Савецкай Беларусі значную частку ўсходніх этнічна беларускіх земляў — Віцебскую, Магілёўскую і Смаленскую губэрні. 31 студзеня 1919 году ўрад Савецкай Расеі прыняў пастанову «Аб прызнаньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі» — ССРБ фармальна выйшла з складу РСФСР, тым чаам вылучаныя раней усходнебеларускія землі засталіся ў складзе Савецкай Расеі. Першы Ўсебеларускі зьезд Саветаў (2—3 лютага 1919 году, Менск) ухваліў ўтварэньне незалежнай Беларускай ССР, зацьвердзіў Канстытуцыю Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі 1919 году, абраў Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР (ЦВК БССР), пацьвердзіў адрыў ад ССРБ тэрыторыяў Смаленскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрняў, прыняў пастанову аб улучэньні Савецкай Беларусі ў склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Літвы і Беларусі.
Па заняцьці бальшавікамі ўлетку 1920 году ўсёй тэрыторыі Беларусі 31 ліпеня 1920 году сход прадстаўнікоў Кампартыі Летувы і Беларусі, савецкіх і прафсаюзных арганізацыяў Менску і Менскай губэрні прыняў Дэкларацыю аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі.
.jpg)
Згодна з савецка-польскай Рыскай мірнай дамовай 1921 году вялікая частка навукова вызначаных этнічна беларускіх земляў (Заходняя Беларусь) апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, улады якой ня толькі не надалі беларусам нейкай палітычнай аўтаноміі, але чынілі перашкоды разьвіцьцю беларускай адукацыі і культуры (напрыклад, ужо ў 1920 годзе польскія ўлады зачынілі Будслаўскую беларускую гімназію).
.jpg)
У выніку нападу СССР на Польскую Рэспубліку ў 1939 годзе значную частку заходніх этнічна беларускіх земляў улучылі ў склад Беларускай ССР, тым часам да Ўкраінскай ССР далучылі частку Піншчыны з Высоцкам, Дольскам, Дубровіцай, Любяшовам, Нобелем і Пагостам Зарэчным, а ў склад Трэцяга Райху перадалі заходнюю Берасьцейшчыну і паўночна-заходнюю частку Гарадзеншчыны. Неўзабаве Сталін перадаў Летуве большую частку Віленшчыны зь Вільняй, а таксама паўднёва-ўсходнюю Троччыну з Трокамі і частку Браслаўшчыны, у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі Гарадзеншчыны з Друскенікамі і Ашмяншчыны з Гадуцішкамі, Дзевянішкамі, Салечнікамі і Сьвянцянамі[3]. У выніку нападу на СССР у 1941 годзе войскі Трэцяга Райху акупавалі ўсе гэтыя тэрыторыі. У 1944 годзе іх зноў заняла Чырвоная Армія
Па заканчэньні Другой Сусьветнай вайны ў 1945 годзе Масква перадала камуністычнай Польшчы ўсё Падляшша, заходнюю Гарадзеншчыну (Васількаў, Гарадок, Дуброву Гарадзенскую, Заблудаў, Карыцін, Крынкі, Кузьніцу, Ліпск, Саколку, Сідру, Супрасьлю, Сухаволю, Штабін, Янаў) і частку Ваўкавышчыны зь Ялоўкай. Пры разглядзе нямецка-савецкая вайны (г. зв. «Вялікай Айчыннай вайны») у якасьці асобнай вайны (а ня як эпізоду Другой сусьветнай вайны[4]) у яе выніку Беларусь стала адзінай афіцыйнай краінай-пераможцай, якая пры гэтым нароўні зь пераможаным Трэцім Райхам і ягонымі хаўрусьнікамі страціла частку сваёй тэрыторыі — этнічныя беларускія землі Падляшша, а таксама частку гістарычных Берасьцейшчыны, Гарадзеншчыны і Ваўкавышчыны[5].
Па вайне БССР стала адным зь сяброў-заснавальнікаў Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў.
27 ліпеня 1990 году парлямэнт БССР абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі, а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на Рэспубліку Беларусь[6]. 8 сьнежня 1991 году ў вёсцы Віскулях каля Берасьця на падставе Белавескіх пагадненьняў адбылося падпісаньне пастановы аб ліквідацыі СССР. У гэты ж дзень Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне, яе наступнікам стала незалежная Рэспубліка Беларусь.
Плошча і насельніцтваРэдагаваць
| Год | Плошча (тыс. км²) |
Насельніцтва (млн ч.) |
|---|---|---|
| 1921 | 52,4 | 1,544 |
| 1924 | 110,6 | 4,2 |
| 1926 | 126,3 | 4,9 |
| 1939 | 223 | 10,2 |
| 1959 | 207,6 | 8,06 |
| 1970 | 207,6 | 9,002 |
| 1979 | 207,6 | 9,53 |
| 1989 | 207,6 | 10,15 |
| 1991 | 207,6 | 10,3 |
Буйныя гарадыРэдагаваць
Дзяржаўны ладРэдагаваць
Афіцыйна БССР была створаная як дзяржава дыктатуры пралетарыяту, у якой уся ўлада належала выключна Радзе працоўных дэпутатаў. Але цалкам улада была засяроджана ў партыі — КПБ. Найвышэйшымі органамі ўлады ў 1919—1937 гадах былі Зьезды Радаў, у 1937—1991 — Вярхоўная Рада. Выканаўчая ўлада належала спачатку Вялікаму прэзыдыюму ЦВК, затым — саўнаркому, і ў рэшце рэшт Саўміну. У БССР на працягу ўсяго яе існаваньня не прызнавалі падзел уладаў.
Этнічны складРэдагаваць
Этнічны склад (1959):
Сьцяг БССРРэдагаваць
- Асноўны артыкул: Сьцяг Беларускай ССР
.png)
.svg)
.svg)
.svg)
ЗаўвагіРэдагаваць
- ^ У 1920-я гады ў беларускай прэсе таксама ўжывалася назва Ра́давая Белару́сь[1]. Гэтая практыка, аднак, спынілася (у тым ліку па-за межамі СССР) пры выяўленьні сапраўдных мэтаў расейскіх бальшавікоў — аднаўленьні палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі і масавым зьнішчэньні беларускіх інтэлектуальных элітаў
КрыніцыРэдагаваць
- ^ С. Аб граніцах Радавай Беларусі. (бел.) // Наш Сьцяг. — 12 жніўня 1923 г.. — № 24.
- ^ Гурневіч Д. «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году, Радыё Свабода, 25 сакавіка 2021 г.
- ^ Мартинович Д. Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем, TUT.BY, 10.10.2019 г.
- ^ Студзінская І. Топ-10 фальсыфікацыяў гісторыі вайны ў беларускіх падручніках і афіцыйных СМІ, Радыё Свабода, 5 траўня 2019 г.
- ^ Жданко В., Трафімовіч А, Новік Ж., Васількоў З. Горадня, Ліда і Ваўкавыск маглі адысьці да Польшчы ў 1945-м разам зь Беластокам, Радыё Свабода, 13 лістапада 2019 г.
- ^ 19 верасьня 1991 году, Радыё Свабода, 19 верасьня 2013 г.
| Партал «Гісторыя» |
|---|---|
| Партал «Беларусь» |