Любяшоў
Любяшоў (укр. Любешів) — мястэчка ва Ўкраіне, на рацэ Стаходзе. Адміністрацыйны цэнтар Любяшоўскага раёну Валынскай вобласьці. Насельніцтва на 2011 год — 7645 чалавек. Знаходзіцца за 138 км ад Луцку, за 50—60 км ад чыгуначных станцыяў Маневічы і Камень-Кашырскі. Празь мястэчка праходзіць аўтамабільны шлях Р14, якім можна дабрацца да міжнароднага пункту пропуску Дольску на беларуска-ўкраінскай граніцы.
| Любяшоў лац. Lubiašoŭ | |
| укр. Любешів | |
 Брама сядзібы Чарнецкіх | |
| Першыя згадкі: | 1484 |
| Магдэбурскае права: | 1693 |
| Краіна: | Украіна |
| Вобласьць: | Валынская |
| Раён: | Любяшоўскі |
| Плошча: |
|
| Вышыня: | 151 м н. у. м. |
| Насельніцтва: | 5702[1] чал. (2022) |
| Часавы пас: | UTC+2 |
| летні час: | UTC+3 |
| Паштовы індэкс: | 44200 |
| КОАТУУ: | 0723155100 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 51°45′47.002″ пн. ш. 25°29′57.001″ у. д. / 51.76305611° пн. ш. 25.49916694° у. д.Каардынаты: 51°45′47.002″ пн. ш. 25°29′57.001″ у. д. / 51.76305611° пн. ш. 25.49916694° у. д. |
Любяшоў на мапе Ўкраіны   Любяшоў | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Любяшоў — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Піншчыны (частка Берасьцейшчыны, на захадзе Палесься), колішняя сталіца графства, на этнічнай тэрыторыі беларусаў. Да нашага часу тут захаваліся збудаваныя ў стылі барока брама сядзібы Чарнецкіх, комплекс касьцёла Сьвятога Францішка з кляштарам капуцынаў і калегіюм піяраў, у якім навучаўся Тадэвуш Касьцюшка, помнікі архітэктуры XVIII ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся касьцёл піяраў (барока, XVIII ст.), зруйнаваны савецкімі ўладамі.
Назва
рэдагаваць- Асноўны артыкул: Любш
Любіш (Lubisch) — імя германскага паходжаньня[2].
Паводле народнага паданьня, заснавальнікам першага паселішча на тэрыторыі цяперашняга мястэчка быў паляўнічы Любаш, які жыў у XV ст. Любаш служыў пры двары тураўскага шляхціча Верлі. Верля меў дачку Ядвігу, якую хацеў выдаць за сына князя Сапегі. Але Ядвіга, незважаючы на волю бацькоў, закахалася ў паляўнічага Любаша, таму ім давялося ўцякаць далёка ад дому і пасяліцца на беразе невялікай рэчкі, аточанай лясамі і балотамі[3].
У часы валоданьня Дольскіх мястэчка часьцей звалі Новым Дольскам (Стары Дольск знаходзіцца цяпер каля граніцы зь Беларусяй).
Гісторыя
рэдагавацьВялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьПершы пісьмовы ўпамін пра маёнтак Любяшоў зьмяшчаецца ў Літоўскай мэтрыцы і датуецца 18 верасьня 1484 году. Пад 1516 годам паселішча значыцца ў судовым дакумэнце «Пастанова па скаргах княгіні Пятрухны Глінскай і яе сястры Варвары Станковіч на іх зяця Юрыя Рачка, судзьдзю Бельскага, які ўхіляецца ад падзелу Любяшова і іншых маёнткаў, што засталіся па іх маці». Гэта хіба што першы ўпамін пра род Глінскіх, які ўвайшоў у беларускую літаратуру дзякуючы Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу й ягонаму гумарыстычнаму твору «Пінская шляхта»[3]. У 1547 годзе Любяшоў перайшоў у валоданьне Льва Абразцова. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў ён увайшоў у склад Пінскага павету Берасьцейскага ваяводзтва[3]. У 1653 годзе мястэчка спалілі татары.
У 1686 годзе Ян Караль Дольскі заснаваў у Любяшове калегіюм айцоў піяраў, які стаў значным адукацыйным цэнтрам у эпоху асьветніцва (у 1788 годзе тут навучаліся 75 юнакоў[4]), здабываючы славу важнай эўрапейскай вучэльні. Калегіюм прымаў у свае лавы ня толькі шляхецкіх дзяцей, але й звычайных сялянаў, навучаліся тут каталікі побач з праваслаўнымі, пратэстантамі і юдэямі, у сьценах вучэльні ня мела месца дыскрымінацыя ані паводле рэлігійнай, ані паводле нацыянальнай прыналежнасьці. У 1693 годзе кароль і вялікі князь Ян Сабескі надаў мястэчку Магдэбурскае права[3][5].
У 1753—1758 гадох у Любяшоўскім піярскім калегіюме навучаўся Тадэвуш Касьцюшка. У 1756 годзе ўладальнікам мястэчка стаў Ян Антоні Чарнецкі, які разам з сваёй жонкай Фэліцыянай заснаваў тут кляштар капуцынаў. 5 траўня таго ж году ў мястэчка прыбылі першыя манахі.
- Старая графіка Любяшова
-
Касьцёл піяраў, абмеры -
Інтэр'ер касьцёла піяраў, 1873 г. -
Касьцёл і кляштар капуцынаў, абмеры -
Брама сядзібы Чарнецкіх, 1873 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
Панарама, люты 1916 г. -
Рака Стаход, люты 1916 г. -
Касьцёл і кляштар капуцынаў, 25.11.1915 г. -
Касьцёл і кляштар капуцынаў, 1927 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьУ выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Любяшоў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Пінскага павету Менскай губэрні. У 1817 годзе кляштар капуцынаў моцна пацярпеў ад пажару. У 1826 годзе расейскія ўлады ператварылі піярскі калегіюм у павятовую вучэльню[6]. У 1832 годзе па здушэньні вызвольнага паўстаньня яны гвалтоўна зачынілі кляштар капуцынаў. У XIX ст. Любяшове штогод праводзілася 3 кірмашы, пазьней — 4[7]. На 1859 год у мястэчку быў 531 двор[8].
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Любяшоў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
рэдагаваць20 лістапада 1917 году абвяшчалася Ўкраінская Народная Рэспубліка з прэтэнзіяй на Пінскі павет, у тым ліку на Любяшоў. 25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай гэтая тэрыторыя абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары ваколіцаў мястэчка (Марочанская воласьць) атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР[9]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Любяшоў увайшоў у склад Беларускай ССР[10]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году ён апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Пінскага павету Палескага ваяводзтва. У 1935 годзе ў мястэчку пачаў дзеяць кляштар капуцынаў усходняга (славянскага) абраду, які разьмясьціўся ў колішніх піярскіх мурах.
У 1939 годзе ўлады СССР перадалі Любяшоў у склад УССР, дзе з 1940 году ён стаў цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 29 чэрвеня 1941 да 5 сакавіка 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.
- Мястэчка на старых здымках
-
Рынак. І. Сербаў, 1912 г. -
Касьцёл і калегіюм піяраў, 1915—18 гг. -
Галоўны алтар, 1917 г. -
Замкавая вуліца, 1917 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
Кляштарная вуліца, 1915—18 гг. -
Сынагога (направа), 1916 г. -
Брама сядзібы Чарнецкіх, 1917 г. -
Царква, да 1939 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва
рэдагавацьДэмаграфія
рэдагаваць- XIX стагодзьдзе: 1884 год — 2 тыс. чал., зь іх 332 каталікі[11]; 1898 год — 2739 чал.[5]
- XX стагодзьдзе: 1909 год — 978 чал. у мястэчку Любяшове, 822 чал. у сяле Любяшове і 6 чал. у маёнтку Любяшове[12]; 1990 год — 5,1 тыс. чал.
- XXI стагодзьдзе: 2001 год — 5,6 тыс. чал.; 1 студзеня 2011 году — 5627 чал.
Адукацыя
рэдагавацьУ Любяшове працуе Навучальна-выхаваўчы комплекс, музычная школа, тэхнічны каледж Луцкага нацыянальнага тэхнічнага ўнівэрсытэту.
Культура
рэдагавацьДзее Любяшоўская раённая друкарня.
Забудова
рэдагавацьВуліцы і пляцы
рэдагаваць| Афіцыйная назва | Гістарычная назва |
| Бандарэнкі вуліца | Кляштарная вуліца |
| Незалежнасьці вуліца | Замкавая вуліца |
З урбананімічнай спадчыны Любяшова да нашага часу гістарычную назву захавала вуліца Берасьцейская. Гістарычны Рынак цяпер ня мае афіцыйнай назвы.
Турыстычная інфармацыя
рэдагавацьСлавутасьці
рэдагаваць- Калегіюм піяраў (1753—1758)
- Касьцёл Сьвятога Францішка і кляштар капуцынаў (1756—1758)
- Сядзіба Чарнецкіх, брама (XVIII ст.)
Страчаная спадчына
рэдагаваць- Касьцёл Сьвятога Яна Эвангеліста (XVIII ст.)
- Царква Сьвятога Спаса (XIX ст.)
Галерэя
рэдагаваць- Краявіды Любяшова
-
Сядзіба Чарнецкіх -
Касьцёл і кляштар капуцынаў -
-
Кляштар піяраў. Шыльда ў памяць Т. Касьцюшкі
_%D0%BA%D0%BB%D1%8F%D1%88%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%83_%D0%BE%D0%BE._%D0%BF%D1%96%D0%B0%D1%80%D1%96%D0%B2_%D1%83_%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%B5%D1%88%D0%BE%D0%B2%D1%96._%D0%A2%D1%83%D1%82_%D0%B2%D1%87%D0%B8%D0%B2%D1%81%D1%8F_%D0%9A%D0%BE%D1%81%D1%8C%D1%86%D1%8E%D1%88%D0%BA%D0%BE..jpg)
Асобы
рэдагавацьУраджэнцы
рэдагаваць- Тарас Міхалік (нар. 1983) — футбаліст
- Вячаслаў Наўроцкі (нар. 1956) — праўнік
Жыхары
рэдагаваць- Уладзіслаў Борзабагаты (1831—1886) — рэвалюцыянэр-дэмакрат, мэмуарыст
- Тадэвуш Касьцюшка (1746—1817) — палітычны і вайсковы дзяяч Рэчы Паспалітай, кіраўнік паўстаньня (1794) і ўдзельнік вайны за незалежнасьць ЗША; нацыянальны герой Беларусі, Польшчы і ЗША
- Нікан Наўмовіч (1903—1983) — беларускі сьвятар, рэпрэсаваны
Дадатковыя зьвесткі
рэдагаваць- Мэтрычныя кнігі тутэйшай царквы Сьвятога Спаса за 1840—1859 гады захоўваюцца ў Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі
Крыніцы
рэдагаваць- ^ http://db.ukrcensus.gov.ua/PXWEB2007/ukr/publ_new1/2022/zb_Сhuselnist.pdf
- ^ Eule R. Germanische und fremde Personennamen als heutige deutsche Familiennamen // Festschrift zu dem fünfzigjährigen jubiläum des Friedrichs-realgymnasiums in Berlin. — Berlin, 1900. S. 46.
- ^ а б в г Міхневіч У. На паўднёвых рубяжах Княства — Любяшоўшчына, Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё, 5 верасьня 2009 г.
- ^ Самусік А. Любяшоўскі піярскі калегіум // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 230.
- ^ а б Бірюліна О. 525 років від часу першої писемної згадки про смт. Любешів (1484) Волинської області // Календар знаменних і пам’ятних дат Волині на 2009 рік. — Луцьк, 2008. С. 140—143.
- ^ Самусік А. Любяшоўскі піярскі калегіум // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 231.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 122.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 379.
- ^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Jelski A. Lubieszów // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1884. S. 412.
- ^ Список населенных мест Минской губернии. — Минск, 1909. С. 114.
Літаратура
рэдагаваць- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884.
- Бущик П. Любешівщина. Історично-краєзнавчий нарис. — Луцьк, ВОРВП «Надстир’я», 1996. ISBN 966—517-075-9.
- Кравчук П. Книга рекордів Волині. — Любешів: «Ерудит», 2005. ISBN 966—361-079-4.