Ковенская губэрня
Ковенская губэрня — губэрня Расейскай імпэрыі, што існавала ў 1843—1915 гг. на паўночных землях сучасных Беларусі і Летувы. 18 сьнежня 1842 г. расейскі імпэратар Мікалай I падпісаў указ «Аб пераўтварэньні паўночна-заходніх губэрняў», паводле якога з 7 паўночна-заходніх паветаў Віленскай губэрні ў 1843 годзе ўтварылі асобную губэрню ў складзе Віленскага генэрал-губэрнатарства. Плошча складала 35 711,9 квадратных вёрстаў. Беларусы большасьцю насялялі Новааляксандраўскі павет на ўсходзе губэрні, дзе пры перапісе 1897 г. складалі 17% насельніцтва. У 1915 г., падчас Першай сусьветнай вайны, губэрня апынулася пад нямецкай акупацыяй. У 1919 г. большасьць земляў губэрні адышла да Летувы. Усходнюю частку разам зь беларускімі местамі Браслаў і Відзы (цяпер Браслаўскі раён, Віцебская вобласьць, Беларусь) захапілі польскія войскі. У выніку Рыскага падзелу 1921 году гэтая частка земляў цягам 1922—1939 гг. уваходзіла ў Віленскае ваяводзтва Польскай рэспублікі[1].
| Ковенская губэрня | |
| рас. Ковенская губернія | |
 | |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Краіна | Расейская імпэрыя |
| Статус | губэрня |
| Уваходзіць у | Віленскае генэрал-губэрнатарства, Паўночна-Заходні край |
| Губэрнскі цэнтар | Коўна |
| Улучае | 7 паветаў |
| Найбуйнейшыя гарады | Коўна, Шаўлі, Вількамір, Панявеж |
| Колькасьць населеных пунктаў | 25 476 (1869) |
| Дата ўтварэньня | 1 ліпеня 1843 (181 год таму) |
| Дата скасаваньня | 1917 |
| Губэрнатар | Мікалай Гразеў(ru) (1912—1917) |
| Маршалак шляхты | Іларыён Васільчыкаў(ru) (1909—1915) |
| Афіцыйныя мовы | расейская |
| Мовы ва ўжытку | летувіская, жамойцкая |
| Насельніцтва (1897) | 1 544 564 (1,2%) |
| Шчыльнасьць | 38 чал./км² |
| Нацыянальны склад | летувісы 37,2%, жмудзіны 28,9%, жыды 13,8%, палякі 9%, расейцы 4,7%, беларусы 2,4%, латышы 2,3%, немцы 1,4% |
| Канфэсійны склад | хрысьціяне 86,1%, юдэі 13,8%, мусульмане 0,1% |
| Плошча | 40 641,36 км² |
| Месцазнаходжаньне Ковенскай губэрні | |
.jpg) Падзел на паветы (1888)
| |
 Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы | |
Разьмяшчэньне
рэдагаваць
Ковенская губэрня межавала на поўначы з Курляндзкай губэрняй(en) і Дрысенскім паветам Віцебскай губэрні. На ўсходзе — зь Віленскай губэрняй. На поўдні — з Сувальскай губэрняй (да 1867 г. Царства Польскага) па рацэ Нёман. На захадзе — з Усходняй Прусіяй (з 1871 г. Нямецкай імпэрыі) і Гробінскім паветам(en) Курляндзкай губэрні.
Належала да ліку найменшых губэрняў Расейскай імпэрыі. Мела найбольшую працягласьць у даўжыню 373 км (350 вёрстаў) і ў шырыню 181 км (170 вёрстаў). Ахоплівала амаль усе землі былых Жамойцкага староства і паўночна-заходніх паветаў Віленскага і Троцкага ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага.
Адміністратыўны падзел
рэдагавацьУ склад губэрні ўваходзілі 7 паветаў. 4 паветы (Ковенскі, Панявескі, Цельшыцкі і Шавельскі) мелі ў сваім складзе па 4 станы. 3 паветы (Вількамірскі, Новааляксандраўскі і Расенскі) падзяляліся на 5 станаў кожны. Агулам у губэрні налічвалася 144 воласьці, 931 грамада і 2 беспавятовых места (Відзы і Шадаў). У 1860-я гг. у губэрні было 15932 пасёлкі, 8075 вёсак, 998 сельцаў, 251 мястэчка і 209 сёлаў.
| Павет | Цэнтар (жыхароў) | Плошча, вёрстаў² | Насельніцтва, 1897 г. |
|---|---|---|---|
| Вількамірскі | Вількамір (13 532) | 5145,5 | 229 118 |
| Ковенскі | Коўна (70 920) | 3534,2 | 227 431 |
| Новааляксандраўскі(uk) | Новааляксандраўск (6359) | 4769,2 | 208 487 |
| Панявескі | Панявеж (12 968) | 5451,5 | 222 881 |
| Расенскі(lt) | Расены (7455) | 5689 | 235 362 |
| Цельшыцкі | Цельшы (6205) | 4654 | 183 351 |
| Шавельскі | Шаўлі (16 128) | 6072,1 | 237 934 |
Насельніцтва
рэдагаваць
Паводле перапісу 1897 году(en), аснову насельніцтва скаладалі тры саслоўі: сяляне (71,2%), мяшчане (21,1%) і дваранства (6,4%). У местах пражывала 9,3% насельніцтва. Мужчыны скаладалі 48,7% жыхароў. Паводле сямейнага становішча, халастыя складалі 61,06% насельніцтва, сужонцы 33,16%, аўдавелыя 5,61%, разьведзеныя 0,01%. Сярод 86,1% жыхароў, якія вызнавалі хрысьціянства, найбольш пашыранымі канфэсіямі былі каталіцтва (76,4% насельніцтва губэрні), лютэранства (3,8%), праваслаўе (3%), стараабрадніцтва (2,1%) і рэфармацтва (0,7%).
| Павет | Летувісы | Жмудзіны | Жыды | Палякі | Расейцы | Беларусы | Латышы | Немцы |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Вількамірскі | 72,2% | ... | 13,2% | 10% | 4,1% | 0,1% | 0,1% | 0,2% |
| Ковенскі | 35,7% | 5,8% | 19,8% | 23,2% | 11,6% | 0,5% | ... | 2,3% |
| Нова- аляксандраўскі |
49,8% | ... | 12,7% | 8,9% | 9,9% | 16,8% | 1,8% | 0,1% |
| Панявескі | 71,6% | ... | 12,2% | 6,5% | 1,9% | 0,1% | 6,8% | 0,6% |
| Расенскі | 9,3% | 66,9% | 11,2% | 5,5% | 2% | 0,1% | 0,1% | 4,4% |
| Цельшыцкі | 0,8% | 80,3% | 12,4% | 1,5% | 1,3% | 0,1% | 2,3% | 0,9% |
| Шавельскі | 17,3% | 53,3% | 14,3% | 6,3% | 2,2% | 0,4 | 4,9% | 1% |
Губэрнатары
рэдагаваць- Іван Каўкацін(ru) (23 красавіка 1843 — 10 сакавіка 1848)
- Сяргей Даўгарукаў(ru) (10—17 сакавіка 1848)
- Афанасі Радзішчаў(ru) (17 сакавіка 1848 — 3 красавіка 1851)
- Пётар Шварц (3 красавіка 1851 — 13 жніўня 1854)
- Іван Раманус(ru) (13 жніўня 1854 — 24 кастрычніка 1857)
- Станіслаў Хамінскі(ru) (1 лістапада 1957 — 18 верасьня 1861)
- Рыгор Крыгер(ru) (18 верасьня 1861 — 4 чэрвеня 1863)
- Сяргей Энгельгарт(ru) (4 чэрвеня — 1 жніўня 1863)
- Мікалай Мураўёў (1 жніўня 1863 — 27 ліпеня 1866)
- Аляксей Казначэеў(ru) (29 ліпеня 1866 — 17 траўня 1868)
- Міхаіл Абаленскі(ru) (31 траўня 1868 — 10 студзеня 1874)
- Пётар Базылеўскі (8 лютага 1874 — 30 красавіка 1879)
- Сяргей Гудзім-Ляўковіч (21 траўня 1879 — 27 чэрвеня 1880)
- Мікалай Баранаў(ru) (6 верасьня 1880 — 9 сакавіка 1881)
- Валер Мяльніцкі (27 сакавіка 1881 — 26 сьнежня 1886)
- Яўген Куроўскі(ru) (8 студзеня 1887 — 19 красавіка 1890)
- Мікалай Клінкенбэрг(ru) (3 траўня 1890 — 11 ліпеня 1896)
- Сяргей Сухадольскі(ru) (11 ліпеня 1896 — 24 траўня 1899)
- Аляксей Раговіч(ru) (24 траўня 1899 — 1 лютага 1902)
- Эмануіл Ватацы(ru) (1 лютага 1902 — 15 красавіка 1904)
- Пётар Вяроўкін (24 красавіка 1904 — 31 сьнежня 1912)
- Мікалай Гразеў(ru) (31 сьнежня 1912—1917)
Ураджэнцы
рэдагаваць- Юдэль Пэн (1854—1937) — заснавальнік Віцебскай школы жывапісу і малюнка (1891)
- Антанас Сьмятона (1874—1944) — 1-ы і 4-ы прэзыдэнт Летувы (1919—1920 і 1926—1940)
- Марцін Кухта (1875—1942) — беларуска-літоўскі кнігадрукар (1906—1934)
- Станіслаў Булак-Балаховіч (1883—1940) — генэрал-маёр і камандзір Асобнага аддзелу войскаў Беларускай Народнай Рэспублікі (1919—1920)
- Антон Луцкевіч (1884—1943) — старшыня ўраду Беларускай Народнай Рэспублікі (1918—1919)
- Ёсіф Апанскі (1897—1927) — намесьнік старшыні Дзяржаўнай палітычнай ўправы (ДПУ) Беларускай ССР (1924—1927)
- Юстас Палецкіс (1899—1980) — старшыня Вярхоўнага Савету Летувіскай ССР (1940—1967)
- Чэслаў Мілаш (1911—2004) — ляўрэат Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры (1980)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Уладзімер Філякоў. Ковенская губэрня // Беларуская энцыкляпэдыя ў 18 тамах / гал.рэд. Генадзь Пашкоў. — Менск: Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі, 1999. — Т. 8. — С. 372. — 576 с. — 10 000 ас. — ISBN 985-11-0144-3
 |
Гэта — накід артыкула па гісторыі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |