Заблудаў

	Заблудаў; лац. Zabłudaŭ
	польск. Zabłudów
	; Прачысьценская царква
Герб Заблудава	Сьцяг Заблудава
Першыя згадкі:	XVI стагодзьдзе
Краіна:	Польшча
Ваяводзтва:	Падляскае
Павет:	Беластоцкі
Плошча:	14,3 км²
Насельніцтва (2008)
колькасьць:	2452 чал.
шчыльнасьць:	171,47 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+48 85
Паштовы індэкс:	16-060
Нумарны знак:	BIA
Геаграфічныя каардынаты:	53°1′0″ пн. ш. 23°20′0″ у. д. / 53.01667° пн. ш. 23.33333° у. д.Каардынаты: 53°1′0″ пн. ш. 23°20′0″ у. д. / 53.01667° пн. ш. 23.33333° у. д.
	Заблудаў на мапе Польшчы Заблудаў
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://www.zabludow.pl/

Заблудаў (польск. Zabłudów) — места ў Польшчы, на рацэ Рудні. Цэнтар меска-сельскай гміны Беластоцкага павету Падляскага ваяводзтва. Насельніцтва на 2008 год — 2452 чалавекі. Знаходзіцца за 20 км на поўдзень ад Беластоку.

Заблудаў — магдэбурскае места і колішняя сталіца графства на мяжы гістарычных Гарадзеншчыны (частка Троччыны) і Падляшша, на этнічнай тэрыторыі беларусаў. У 1568—1570 гадох тут дзеяла друкарня, у якой Іван Федаровіч і Пётар Мсьціславец выдалі Эвангельле навучальнае і Псалтыр. Да нашага часу захаваліся збудаваныя ў стылі клясыцызму Прачысьценская царква, касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, капліцы Сьвятой Марыі Магдалены і Сьвятога Роха, помнікі архітэктуры XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся палац Радзівілаў (барока, XVIII ст.), зруйнаваны расейскімі ўладамі, і драўляная сынагога (барока, XVII ст.), спаленая нацыстамі 24 чэрвеня 1941 году.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Эвангельле навучальнае

Заблудаў узьнік у час засяленьня Блудаўскай пушчы. З 1513 году ён уваходзіў у склад Падляскага ваяводзтва^[1] або, паводле іншых зьвестак, у склад Гарадзенскага павету Троцкага ваяводзтва^[2]. У 1553 годзе места знаходзілася ў валоданьні Хадкевічаў, тут дзеяў касьцёл, праводзіліся кірмашы. Пазьней яно атрымала Магдэбурскае права.

Плян сядзібы, XVIII ст.

У 1563 годзе Рыгор Хадкевіч заснаваў у Заблудаве Прачысьценскую царкву. У 1568—1570 гадох у месьце дзеяла Заблудаўская друкарня, заснаваная І. Фёдаравым і П. Мсьціслаўцам. У XVI стагодзьдзі тут пачалі сяліцца жыды і шаляндзкія эмігранты (шкоты). У 1598 годзе Заблудаў перайшоў у валоданьне біржанска-дубінкаўскай галіны роду Радзівілаў, пры якіх ператварыўся ў значны асяродак Рэфармацыі. 7 красавіка 1654 году места атрымала герб «у блакітным полі срэбны алень, паміж рагамі якога срэбны герб „Касьцеша“, на алені залатая гунька з чорным аднагаловым арлом»^[3]. Пад 1659 годам ўпершыню ўпамінаецца Заблудаўскі Прачысьценскі манастыр. У другой палове XVII стагодзьдзя пры манастыры дзеялі школа, бібліятэка і шпіталь. У 1695—1744 гадох места знаходзілася ў складзе Нойбурскіх маёнткаў. Зь сярэдзіны XVIII стагодзьдзя Заблудаўскі манастыр пачаў занепадаць (скасаваны ў 1824 годзе).

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Заблудава ліцьвінамі: у матрыкуле Каралявецкага ўнівэрсытэту пад 1702 годам значыцца Kopiewicz Vladislav., Sabludov. Lithuan.^[4]

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Заблудаў апынуўся ў складзе Прусіі, у Беластоцкім дэпартамэнце. У 1807 годзе згодна з Тыльзіцкай мірнай дамовай паміж Расеяй і Францыяй — у складзе Расейскай імпэрыі, у Беластоцкім павеце Гарадзенскай губэрні. Статус паселішча панізілі да мястэчка^[5].

У 1824 годзе спыніў існаваньне Заблудаўскі манастыр. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў расейскія ўлады канфіскавалі сядзібу, якую ў 1856 годзе выкупілі абшарнікі Крузэнштэрны. У 2-й палове XIX ст. апошнія зруйнавалі палац Радзівілаў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Заблудаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Заблудаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР^[6]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Заблудаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі.

У лістападзе 1939 году Заблудаў увайшоў у склад БССР, дзе ў 1940 годзе стаў цэнтрам раёну Беластоцкай вобласьці. З чэрвеня 1941 да верасьня 1944 году Заблудаў знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1942 годзе ў лягеры сьмерці Трэблінцы нацысты зьнішчылі жыдоўскую супольнасьць места (каля 1,4 тыс. чал.). 16 жніўня 1945 году ўлады СССР перадалі Заблудаў Польскай Народнай Рэспубліцы. У 1965 годзе ў месьце адбыўся Заблудаўскі цуд.

Места на старых здымках
Царква, 1915—1918 гг.
Рынак і царква, да 1939 г.
Беластоцкая вуліца, да 1939 г.
Сураская вуліца, да 1939 г.

Крамы на Рынку, да 1939 г.
Сынагога, 1907 г.
Сынагога, да 1939 г.
Інтэр’ер сынагогі, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1895 год — 4 тыс. чал., зь якіх 2,5 тыс. юдэяў^[7]
XXI стагодзьдзе: 2008 год — 2452 чал.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Капліца могілкавая Сьвятой Марыі Магдалены (1848)
Капліца могілкавая Сьвятога Роха (1850)
Касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1805—1840)
Могілкі: старыя каталіцкія, хрысьціянскія, юдэйскія
Парк (2-я палова XIX ст.)
Царква Прачыстай Багародзіцы (1847—1855)

Страчаная спадчына

Палац Радзівілаў (XVIII ст.)
Сынагога (XVII ст.)
Сядзіба Крузэнштэрнаў (2-я палова XIX ст.)

Галерэя

Краявіды Заблудава
Царква Прачыстай Багародзіцы
Інтэр’ер царквы
Капліца Марыі Магдалены
Касьцёл Сьвятых Пятра і Паўла

Капліца Сьвятога Роха
Інтэр’ер капліцы
Брама каталіцкіх могілак
Парк

Асобы

Грынь Івановіч (XVI ст.) — беларускі друкар і гравёр

Крыніцы

^ Грынявецкі В. Заблудаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 637.
^ Насевіч В. Гарадзенскі павет // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 505.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 163.
^ Die Matrikel der Albertus-Universität zu Königsberg i. Pr. 1544—1829. Bd. 2: Die Immatrikulationen von 1657—1829. — Leipzig, 1911/1912. S. 233.
^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Witanowski M. R. Zabłudów // Słownik geograficzny... T. XIV. — Warszawa, 1895. S. 190.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.

Вонкавыя спасылкі

Заблудаў , Radzima.org

[1] Грынявецкі В. Заблудаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 637.

[evkl505-2] Насевіч В. Гарадзенскі павет // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 505.

[3] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 163.

[4] Die Matrikel der Albertus-Universität zu Königsberg i. Pr. 1544—1829. Bd. 2: Die Immatrikulationen von 1657—1829. — Leipzig, 1911/1912. S. 233.

[5] Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

[at-6] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[7] Witanowski M. R. Zabłudów // Słownik geograficzny... T. XIV. — Warszawa, 1895. S. 190.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]