Бэрнардыны

Бэрнардыны — імя манахаў францішканаў Закону Братоў Меньшых Абзэрвантаў OFM (Ordo Fratrum Minorum de Observantia) (лац.) рэфармаванай галіны манаскага ордэна францішканаў у Каралеўстве Польскім і Вялікім Княстве Літоўскім ад імя прапаведніка Бэрнарда Сіенскага.

Бэрнардыны
Ордэн Братоў Меншых Абзервантаў па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum de Observantia
Абрэвіятура	OFM — Ordo Fratrum Minorum (лац.)
Папярэднік	Францішкане. 24 лютага 1209 (815 гадоў таму) заснаваны Францішкам Азіскім у Італіі
Наступнік	4 кастрычніка 1897 (126 гадоў таму) Ордэн Братоў Меншых па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum сфармаваны Папам Львом XIII 4 кастрычніка 1897 году аб'яднаньнем з Ордэнам Братоў Меншых Абзэрвантаў Ордэну Братоў Меншых Босых па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum Discalceatorum, Ордэну Братоў Меншых Абьяднаных па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum Recollectorum і Ордэну Братоў Меншых Рэфарматароў па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum Reformatorum
Дата ўтварэньня	1 чэрвеня 1517 (506 гадоў таму)
Тып	мужчынскі жабрацкі рэлігійны ордэн
Юрыдычны статус	Інстытут кансэкраванага жыцьця - мужчыны
Мэта	Пашырэньне хрысьціянства
Штаб-кватэра	General Curia
Месцазнаходжаньне	Рым (Італія) Via di S. Maria Mediatrice, 2500165 Roma, Italia
Матчына кампанія	Каталіцкая Царква
Зьвязаныя кампаніі	Ордэн Братоў Меншых Канвэнтуалаў (1517) Ордэн Братоў Меншых Капуцынаў (1525)
Сайт	OFM

З XVI ст. Ордэн Братоў Меншых Абзэрвантаў адзін з шасьці Першых Ордэнаў Францішканаў, астатнія гэта Ордэн Братоў Меншых Канвэнтуалаў (1517), Ордэн Братоў Меншых Капуцынаў (1525), Ордэн Братоў Меншых Босых (1562), Ордэн Братоў Меншых Абьяднаных (1637) і Ордэн Братоў Меншых Рэфарматароў (1532).

Апраналіся манахі бэрнардыны ў сутану цёмна-шэрага колеру з капюшонам, плашч, насілі пояс з белай воўны.

Гісторыя

Першапачатковае правіла сьвятога Францішка, зацьверджанага Папам, забараніла права ўласнасьці на маёмасьць, патрабуючы ад сяброў прасіць ежу падчас прапаведаваньня. Жабрацтва, якое патрабавалася ад сябраў, была аслаблена ў канчатковым пераглядзе гэтага правіла ў 1223 годзе й ступень выкананьня яго заставалася галоўнай крыніцай канфліктаў і расколаў.

У 1274 годзе Ліёнскі сабор зацьвердзіў чатыры галоўных жабрацкіх манаскіх ордэнаў: францішканаў, кармэлітаў , дамініканаў, аўгустынцаў .

Патрабаваньні выкананьня першапачатковага манаскага правіла (regularis observantia), больш строгага статута Францішка Асізскага зьявіліся ў канцы XIII— пачатку XIV ст. і рэалізаваліся ў XV ст. калі іх падтрымалі чатыры вучоныя італьянскія прапаведнікі — Бэрнард Сіенскі, Якуб Маркскі, Ян Капістран, Альбэрт Сартэанскі. У 1415 годзе францішканскі прапаведнік Бернард Сіенскі зьвярнуўся да папы рымскага Марціна V з просьбай пацьвердзіць першапачатковы статут Францішка Асізскага й Канстанцкі сабор у 1415 годзе задаволіў просьбу францішканскага прапаведніка Бэрнарда Сіенскага. У 1431 годзе пры папе Эўгеніюшы IV-м францішканы-абзэрванты атрымалі права ўвесьці пасаду генэральнага вікарыя. Першым Генэральным Вікарыям стаў Бэрнард Сіенскі. Канчатковы разрыў францішканаў-абзэрвантаў з ордэнам францішканамі-канвентуаламі адбыўся ў 1 чэрвеня 1517 пры папе Льву X.

У 1453 годзе па запыт караля Казімера Ягайлавіча й кардынала Зьбігнева Алесьніцкага ў Кракаў прыбыў прапаведнік францішканаў-абзэрвантаў Яан Капістран і ў наступны год (04.12.1454) быў заснаваны ў Кракаве першы кляштар і касьцёл Сьвятога Бэрнарда Сіенскага.

Першыя кляштары бэрнардынаў у Вялікім Княстве Літоўскім былі заснаваны ў XV ст. у Коўне (1468), Вільні (1469), Горадне (1494) і Полацку (1498).

У 1467 быў створаны польскі вікарыят, а на яго аснове ў 1517 — Польская правінцыя Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі Ордэну Братоў Меншых Абзэрвантаў, зь якой у 1530 вылучылася Літоўская правінцыя (у 1570 зноў аб'яднана з Польскай). У 1628 Польская правінцыя падзелена на Вялікапольскую, Малапольскую, Рускую й Літоўскую, а ў 1630 Малапольская, Руская й Літоўская правінцыі абьяднаны ў Польскую (Малапольска-Літоўскую) правінцыю. З апошняй у 1637 вылучылася Руская правінцыя, а ў 1731 – Літоўская.

У XVIII—XIX ст. ордэн бэрнардынаў меў пры сваіх кляштарах сярэднія й пачатковыя школы, бібліятэкі, часам аптэкі. Пасьля паўстаньня 1831 году былі ліквідаваныя ўсе школы, якія трымалі каталіцкія ордэны.

Папа Леў XIII 4 кастрычніка 1897 году пераўтварыў Ордэн Братоў Меншых Абзэрвантаў шляхам аб'яднаньня з Ордэнамі Братоў Меншых Босых (1562) па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum Discalceatorum, Братоў Меншых Абьяднаных (1637) па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum Recollectorum і Братоў Меншых Рэфарматароў (1532) па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum Reformatorum у Ордэн Братоў Меншых (Францішканаў) па-лацінску: Ordo Fratrum Minorum.

Кляштары Першага Ордэну Братоў Меншых Абзервантаў на тэрыторыі Беларусі

Мапа Гірша Ляйбовіча. XVIII ст.

• Амсьціслаў. Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (1729—1832, фундатар Ян Юзаф Рамейка-Гурка, харунжы віцебскі, і яго жонка Хрысьціна з роду Гальшанскіх;
• Беніца. Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (1700—1852), фундатар Міхал Казімер Коцел, кашталян троцкі;
• Бярэзань. Касьцёл і кляштар бэрнардынаў (1682—1832), фундатар Канстантын Уладзіслаў Пац, надворны харунжы літоўскі;
• Будслаў. Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (1504–1858), фундатары Аляксандар, вял. князь ВКЛ, Януш Кішка, ваявода полацкі;
• Берасьце. Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў (1605—1830, фундатар Мартын Шышкоўскі, біскуп луцкі, ваявода амсьціслаўскі і староста берасьцейскі Геранім Хадкевіч;
• Валожын. Касьцёл Сьвятога Язэпа (1683—1860), фундатар Юзэф Багуслаў Слушка, гетман польны літоўскі, кашталян віленскі;
• Віцебск. Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар бэрнардынаў (1676—1832), фундатар ваявода віцебскі Ян Антоні Храпавіцкі;
• Ворша. Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынаў (1631—1832), фундатар Андрэй Млоцкі, староста хелмскі, і яго жонка Хрысьціна з роду Масальскіх;
• Глуск. Касьцёл Сьвятой Ганны і кляштар бэрнардынаў (1662—1832), фундатар Аляксандар Гіляры Палубінскі, маршалак літоўскі;
• Горадня. Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа і кляштар бэрнардынаў (1494—1853, фундатар Аляксандар, вял. князь ВКЛ;
• Друя. Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (1646—1850), фундатар Казімер Леў Сапега, падканцлер BKЛ;
• Дуброўна. Касьцёл Сьвятога Юрыя і кляштар бэрнардынаў (1624—1832), фундатар Мікалай Глябовіч, кашталян віленскі;
• Іўе. Касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і кляштар бэрнардынаў (1631—1858), фундатар Мікалай Кішка Кішка, ваявода мсціслаўскі);
• Лазовіца. (1821—1843);
• Магілёў. Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар бэрнардынаў (1696—1864), фундатар Тэадор Жавускі, лоўчы рэчыцкі;
• Мазыр. Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар бэрнардынаў (1645—1832), фундатар Міхаіл Лонка, маршалак мазырскі);
• Менск. Касьцёл Сьвятога Язэпа і кляштар бэрнардынаў (1624—1868), фундатар Андрэй Кансоўскі, староста краснасельскі;
• Мікулін. Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (1704—1832), фундатар Марцыян Міхал Агінскі, кашталян віцебскі, і яго жонка Тэрэза з роду Бжастоўскіх;
• Нясьвіж. Касьцёл Сьвятой Кацярыны і кляштар бэрнардынаў (1598—1864), фундатар жонка Мікалая «Сіроткі» Гальшка Яўфімія з роду Вішнявецкіх);
• Пінск. Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар бэрнардынаў (1705—1832), фундатар Міхал Сэрвацы Вішнявецкі, гетман ВКЛ, і яго жонка Кацярына з роду Дольскіх);
• Полацак. Касьцёл Сьвятой Ганны і кляштар бэрнардынаў (1498—1563), фундатар Аляксандар Ягелончык; (1696—1832), фундатар Дамінік Міхал Слушка, ваявода полацкі;
• Рагачоў. Кляштар бэрнардынаў (1794—1832);
• Селішча.  Касьцёл Сьвятой Вэранікі і кляштар бэрнардынаў (1729—1832), фундатары Язафат Антоні Сялява, падсудак полацкі, і Ян Язэп Рагоза, падчашнік і ротмістар полацкі;
• Слонім. Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (1630—1864), фундатары Ян Жарноўскі і Андрэй Радван;
• Слуцак. Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар бэрнардынаў (1661—1832), фундатар Самуэль Аскерка, земскі мазырскі, палкоўнік каралеўскіх войск),
• Смаляны. Кляштар бэрнардынаў (1628—1655);
• Шумячы. Кляштар бэрнардынаў (1794—1866), фундатар Ян Галынскі;
• Хоцімск. Касьцёл і кляштар бэрнардынаў (1805—1855), фундатар Юзаф Галынскі;
• Юрэвічы. Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і калегіюм езуітаў (Юравічы) (1820—1829), біскуп менскі Якуб Дзядзерка перадаў ордэну былы езуіцкі кляштар.

Кляштары Другога Ордэну Братоў Меншых Абзервантаў на тэрыторыі Беларусі

Манашкі-бернардзінкі першапачаткова сяліліся пры мужчынскіх кляштарах ордэна й не прымалі абавязку сталага жыхарства пры кляштары (кляўзуру). У 1566 папа Піюс V абавязау іх прыняць кляўзуру й 3 манаскія абавязкі. На Беларусі дзейнічалі 4 жаночыя кляштары Бэрнардынаў:

• Берасьце. Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (1624—1831), фундатар Гелена Копцава з роду Дульскіх;
• Горадня. Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (каля 1618—1853), фундатар Геранім Валовіч, жамойцкі староста;
• Менск. Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (1630–1866), фундатар ваявода троцкі Аляксандар Слушка;
• Слонім. Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (1645—1907), фундатар Канстанцыя Юдэщкая-Салатыцкая.

Літаратура

• Бернардзінцы. // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Беларусы — Варанец. — 511 с. — ISBN 985-11-0068-4 — С. 119.
• Карнілава Л. A. Бернардзінцы. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0 — С. 21, 22 .
• Людміла Карнілава. Ордэн бернардзінцаў у Беларусі: навучальныя ўстановы. / рэдкал. Уладзімер Конан, Адам Мальдзіс і інш. // Выдавецкая сэрыя: Беларусіка-Albaruthenica. — Менск: Нацыянальны навукова-асьветны цэнтар імя Францішка Скарыны, 1997. — № 6 Ч. 1: Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнацыянага, міжрэлігійнага і міжкультурнага ўзаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу дыялогу і сінтэзу. — С. 188—192. — ISBN 985-6419-01-8.
• Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. Кулагін; фатограф А. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2008. — 488 с.: іл. ISBN 978-985-11-0395-5.
• Міцкевіч, В. С. Каталіцкія кляштары XIV – XVIII стст. у межах сучаснай Беларусі. — Менск: Рымска-каталіцкая парафія Св. Сымона і Св. Алены, 2013. — 244 с.
• Bernardyni na Litwie i Białarusi.  (пол.) // Przegląd Wileński : газэта. — 1933, 31 grudnia. — № 22. — С. 2—6.
• Bernardyni na Litwie i Białarusi.  (пол.) // Przegląd Wileński : газэта. — 1934, 16 stycznia. — № 1. — С. 2—6.
• Bernardyni na Litwie i Białarusi.  (пол.) // Przegląd Wileński : газэта. — 1934, 31 stycznia. — № 2. — С. 2—5.
• Bernardyni na Litwie i Białarusi.  (пол.) // Przegląd Wileński : газэта. — 1934, 18 lutego. — № 3—4. — С. 2—6.
• Ks. Barącz, Sadok Ułożył Pamiętnik Zakonu WW OO Bernardynów w Polscze. — Lwow: nakładom autora, 1874. — 388 с.
• Kantak, Stefan Kamil Juliusz. Bernardyni polscy tom I. 1453-1572. — Lwow: Nakładem prowincij polskiej oo. bernardynów, 1933. — Т. 1. — XXIII,324 с.
• Kantak, Stefan Kamil Juliusz. Bernardyni polscy tom II. 1573-1795-1932. — Lwow: Nakładem prowincij polskiej oo. bernardynów, 1933. — Т. 2. — XXXI,595,60 с.
• Żyskar, Fryderyk Józefat. Nasze kościoły. Archidiecezija Mohylowska.. — Warszawa, Petersburg: P. Laskauer, 1913.

Вонкавыя спасылкі

• Ордэн меншых братоў францішканаў.
• Мужчынскія духоўныя ордэны. Інстытуты кансэкраванага жыцьця.