Вікіпэдыя

Аляксандар Ягелончык

Аляксандар (польск. Aleksander Jagiellończyk; 5 жніўня 1461, Кракаў — 19 жніўня 1506) — вялікі князь літоўскі (1492—1506), кароль польскі (1501—1506). Чацьверты сын Казімера і Альжбеты, дачкі караля Нямеччыны Альбрэхта II Габсбурга, унук Ягайлы.

Аляксандар
Alaksandar. Аляксандар (XVIII).jpg
Аляксандар. Невядомы мастак, XVIII ст.
Alexander I Jagiellon seal Big.png Вялікі князь літоўскі
20 ліпеня 1492 — 19 жніўня 1506
Каранацыя 20 ліпеня 1492, Вільня
Папярэднік Казімер
Наступнік Жыгімонт Стары
Кароль польскі
12 сьнежня 1501 — 19 жніўня 1506
Каранацыя 12 сьнежня 1501, Вільня
Папярэднік Ян I Ольбрахт
Наступнік Жыгімонт Стары
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 5 жніўня 1461, Кракаў
Памёр 19 жніўня 1506 (45 гадоў), Вільня
Пахаваны Касьцёл Сьвятых Станіслава й Уладыслава, Вільня
Каралеўскі дом Ягелоны
Дынастыя Гедзімінавічы
Жонка Алена Іванаўна
Бацька Казімер Ягелончык
Маці Альжбета Аўстрыйская
Узнагароды
Подпіс Выява аўтографу

Аляксандар — адзіны кароль Польшчы, пахаваны ў Вільні.

БіяграфіяРэдагаваць

Раньнія гадыРэдагаваць

Атрымаў адукацыю пад кіраўніцтвам гісторыка Яна Длугаша. Бацька вызначыў яго як спадчыньніка стальца яшчэ ў 1484 годзе. У 1491 годзе прыбыў на сталы побыт у Вільню[3].

Па сьмерці Казімера ў 1492 годзе віленскі сойм абраў Аляксандра вялікім князем, тым часам польскі сейм абраў каралём ягонага старэйшага брата Яна Ольбрахта (1492—1501).

Унутраная палітыкаРэдагаваць

Адразу па абраньні выдаў агульназемскі прывілей 1492 году, якім значна пашырыў правы баяраў. Улада вялікага князя абмяжоўвалася на карысьць паноў-рады, бяз згоды якіх ён ня меў цяпер прыймаць важныя пастановы. Пастановы рады вялікі князь таксама ня меў касаваць.

У Польшчы зацьвердзіў Радамскую канстытуцыю (1505), якая прызначыла за соймам права выдаваць законы, тым часам кароль ня меў права зацьвярджаць іх бяз згоды сэнатараў і дэпутатаў[4].

Замежная палітыкаРэдагаваць

 
Вялікі князь Аляксандар на сойме, 1506 г.

У замежнай палітыцы галоўнымі былі дачыненьні з Маскоўскай дзяржавай, якая выказвала прэтэнзіі на ўсходнія тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, а потым і на ўсё гаспадарства. У выніку агрэсіі Маскоўскай дзяржавы 1492—1494 гадоў Вялікае Княства страціла Вязьму і канчаткова Вярхоўскія княствы.

У 1494 годзе Аляксандар склаў дамову з Масквой, а ў 1495 годзе ўзяў шлюб з дачкой Івана III Аленай. Такім парадкам вялікі князь разьлічваў на трывалыя мірныя зносіны, тым часам Іван III прагнуў з дапамогай дачкі ўплываць на ўнутраную сытуацыю ў Вялікім Княстве[3]. У 1500 годзе пачалася чарговая вайна з Масквой. Паводле ўмоваў шасьцігадовага перамір’я, складзенага ў 1503 годзе, Вялікае Княства Літоўскае страціла 25 (паводле іншых зьвестак 19) местаў, у тым ліку Чарнігаў, Старадуб, Бранск, Гомель ды іншыя[5].

Па сьмерці Яна Ольбрахта польскі сойм абраў Аляксандра каралём, у выніку чаго аднавілася пэрсанальная унія Вялікага Княства з Каронай. З гэтага часу ў дачыненьнях паміж дзяржавамі пачала ўжывацца назва Рэч Паспалітая[3]. Аднак Мельніцкая унія (1501) паміж абедзьвюма дзяржавамі не ажыцьцявілася.

У пазьнейшы час Аляксандар здолеў спыніць напады татараў і нанесьці ім сур’ёзную паразу пад Клецкам (1506).

АцэнкіРэдагаваць

Паводле меркаваньня летувіскіх гісторыкаў, быў апошнім вялікім князем літоўскім, які ведаў летувіскую мову[6].

Як адзначае беларускі гісторык Уладзімер Арлоў, напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб Жамойці гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў[7].

ГалерэяРэдагаваць

Творы малярстваРэдагаваць

  • Творы малярства

  • Я. Горай, 1504 г.

  • Невядомы мастак, 1645 г.

  • Невядомы мастак, XVII ст.

  • Невядомы мастак, XVII ст.

  • Невядомы мастак, XIX ст.

  • Ю. Смуглевіч, 1822 г.

  • М. Янушэвіч, 1837—1840 гг.

  • М. Краеўскі, 1866—1870 гг.

Графічныя партрэтыРэдагаваць

Пячаці і гербыРэдагаваць

  • Пячаці і гербы Аляксандра Ягайлавіча

  • Пячаць 1492 г.

  • Пячаць 1501 г.

  • З дрэварыта 1506 ст.

КрыніцыРэдагаваць

  1. ^ а б в г Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Бэрлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка, Аўстрыйская нацыянальная бібліятэка Record #119559714 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  2. ^ а б Alexander (Alexander) // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
  3. ^ а б в Грыцкевіч А. Аляксандр // ВКЛ. Энцыкл. Т. 1. — Менск, 2005. С. 224.
  4. ^ Грыцкевіч А. Аляксандр // ВКЛ. Энцыкл. Т. 1. — Менск, 2005. С. 225.
  5. ^ Ермаловіч М. Аляксандр // ЭГБ. Т. 1. — Менск, 1993. С. 108.
  6. ^ Maculevičius S., Baltrušiene D. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. ISBN 9986-892-34-1. — S. 31.
  7. ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 105.

ЛітаратураРэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Аляксандар_Ягелончык&oldid=2284088»