Касьцёл Сьвятых Францішка і Бэрнарда і кляштар бэрнардынаў (Вільня)
Помнік сакральнай архітэктуры | |
Касьцёл Сьвятых Францішка і Бэрнарда і кляштар бэрнардынаў
| |
Касьцёл Сьвятых Францішка і Бэрнарда і кляштар бэрнардынаў, налева — касьцёл Сьвятой Ганны
| |
Краіна | Летува |
Места | Вільня |
Каардынаты | 54°40′59.31″ пн. ш. 25°17′38.3″ у. д. / 54.6831417° пн. ш. 25.293972° у. д.Каардынаты: 54°40′59.31″ пн. ш. 25°17′38.3″ у. д. / 54.6831417° пн. ш. 25.293972° у. д. |
Канфэсія | каталіцтва |
Архітэктурны стыль | гатычная архітэктура і готыка |
Першае згадваньне | 1475 |
Сайт | parapija.bernardinai.lt |
Касьцёл Сьвятых Францішка і Бэрнарда і кляштар бэрнардынаў | |
Касьцёл Сьвятых Францішка і Бэрнарда і кляштар бэрнардынаў на Вікісховішчы |
Касьцёл Сьвяты́х Франці́шка і Бэрна́рда і кля́штар бэ́рнардынаў — помнік архітэктуры XV—XVIII стагодзьдзяў у Вільні. Знаходзіцца ва ўсходняй частцы Старога Места пры Бэрнардынскай вуліцы[a], на беразе ракі Вільні. Касьцёл дзее, кляштар існаваў да 1864 году. Твор гатычнай архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, які пазьней набыў рысы рэнэсансу і барока. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў Летувы.
Комплекс Віленскага мужчынскага бэрнардынскага кляштару складаецца з касьцёла Сьвятых Францішка і Бэрнарда і кляштарных карпусоў, аточаных мурам з брамамі. Утварае адзіны архітэктурны ансамбль з касьцёлам Сьвятой Ганны. На думку беларускага дасьледніка Міколы Шчакаціхіна, касьцёл Сьвятых Францішка і Бэрнарда стаў першым абарончым храмам у Вялікім Княстве Літоўскім і выступіў прататыпам да фармаваньня адметнагай традыцыі абарончага сакральнага дойлідзтва на беларускіх землях.
Гісторыя
рэдагавацьВялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьУ 1469 годзе вялікі князь Казімер запрасіў у Вільню манахаў-бэрнардынаў, якім перадаў пляц каля гаспадарскага млына на рацэ Вяльлі. У 1475 годзе драўляныя касьцёл і кляштар згарэлі.
У 1475—1480 гадох вялося будаваньне мураванага касьцёла пад тытулам Сьвятога Бэрнарда. У 1500 годзе з прычыны пралікаў у канструкцыі абваліліся сьцены і скляпеньні асноўнага аб’ёма, захаваліся толькі прэзьбітэрыюм і закрысьція. У 1506—1513 гадох праводзілася аднаўленьне касьцёла пад кіраўніцтвам архітэктара Марціна Эркінгэра, які дзеля ўмацаваньня сьценаў паставіў тры нарожныя вежы[1]. У 1520 годзе касьцёл асьвяцілі пад тытулам Сьвятога Францішка. Пры перабудове ў 1525—1530 гадох вежы і франтоны касьцёла набылі рысы рэнэсансу[2].
Касьцёл моцна пацярпеў ад пажараў 1560 і 1564 гадоў: згарэла ўсё ўнутранае начыньне і скляпеньні пагражалі абваліцца. У 1577—1580 годзе вяліся аднаўленчыя працы з фундацыі караля і вялікага князя Стэфана Баторыя, Мікалая Радзівіла «Сіроткі» і заможных месьцічаў, у выніку чаго будынак касьцёла значна павялічылі.
Да сярэдзіны XVІІ стагодзьдзя да касьцёла дабудавалі бакавыя капліцы Сьвятога Міхаіла, Сьвятога Флярыяна (Трох Каралёў), пахавальню Войнаў (пазьней насіла імя Сьвятога Пятра з Алькантры), інтэр’ер аздобілі новымі алтарамі. У 1614 годзе на сродкі ваяводы віленскага і гетмана вялікага Яна Караля Хадкевіча і яго жонкі Соф’і зь Мялецкіх збудавалі пышны вялікі алтар з скульптурнай выявай Укрыжаваньня. На сродкі Гераніма Хадкевіча зрабілі арган, які паводле сьведчаньняў сучасьнікаў, не меў сабе роўных у Вялікім Княстве Літоўскім.
За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1656—1659 гадох кляштар спустошылі. Маскоўскія захопнікі забілі манахаў і мірных жыхароў, якія хаваліся ў ім, а касьцёл спалілі. У 1660—1676 гадох з фундацыі гетмана вялікага і ваяводы віленскага Міхала Казімера Паца касьцёл аднавілі і асьвяцілі пад тытулам Сьвятых Францішка Асізскага і Бэрнарда Сіенскага. У 1677 годзе стварылі ансамбль з 17 алтароў, у 1690 годзе — амбон.
У 1733, 1744—1745 і 1763 гадох праводзіліся значныя рамонты кляштарнага корпуса. У другой палове XVIII ст. працягнулася ўнутранае аздабленьне інтэр’ераў касьцёла: у 1763—1781 гадох утварыўся ансамбль з амбона, спавядальняў і 11 алтароў у стылі позьняга барока. У той жа час фасад касьцёла аздобілі фрэскай з выявай Укрыжаваньня. У 1764—1768 гадох касьцельны арган рэканструявалі і перанесьлі з бакавога нэфа на хоры ў прэзьбітэрыюм.
У 1794 годзе ў час аблогі места расейскімі войскамі ў касьцёле здарыўся пажар. Неўзабаве яго аднавілі.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьПа трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Вільня апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзеяць. У вайну 1812 году касьцёл зноў пацярпеў, па чым яго аднавілі. У 1814 годзе біскуп Геранім Страйноўскі заснаваў пры касьцёле парафію, якая ахоплівала ўсё Зарэчча.
Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1864 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар, а кляштарныя будынкі прыстасавалі пад кашары. Касьцёл працягваў дзеяць як парафіяльны. У другой палове XІX стагодзьдзя ў касьцёл перанесьлі карціны і рэліквіі з зачыненага расейскімі ўладамі касьцёла трынітарыяў на Антокалі. Вуліца, пракладзеная ў 1869—1870 гадох побач з фасадам касьцёла Сьвятой Ганны, перарэзала Бэрнардынскі сад і разбурыла вонкавы ансамбль двух касьцёлаў і кляштару.
У пачатку XX ст. над кляштарным корпусам надбудавалі трэці паверх.
Найноўшы час
рэдагавацьПа Другой сусьветнай вайне ў 1949 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл і неўзабаве перадалі частку яго памяшканьняў Віленскаму мастацкаму інстытуту, які выкарыстоўваў іх пад склады.
У 1989 годзе ў касьцёле знайшлі рукапісны дакумэнт на беларускай мове пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ[3][4]:
Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <...> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы. | ||
У 1992 годзе касьцёл вярнулі манахам-бэрнардынам, а ў 1994 годзе яго наноў асьвяцілі.
Архітэктура
рэдагавацьПомнік гатычнай архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, які пазьней набыў рысы рэнэсансу і барока. Сваёй архітэктурнай кампазыцыяй нагадвае Ковенскім касьцёл бэрнардынаў: яго выцягнуты 3-нэфавы каталікон пераходзіць у падоўжаную гранёную апсыду. Аднак ужо мае рысы абарончага храма тры вежы з байніцамі і шэрагі машыкуляў наверсе бакавых сьценаў. Гэта дае падставы выводзіць ад яго ўсю традыцыю абарончых храмаў Вялікага Княства Літоўскага.
Абарончыя вежы ўзвышаюцца на кутох галоўнага і паўднёвага фасадаў, яны маюць шматгранную форму і багаты дэкор. Фасады, з выняткам паўночнага, падзяляюцца высокімі контрфорсамі на асобныя праслы, якія праразаюцца сьпічастымі вокнамі. Галоўны фасад завяршаецца франтонам барокавай формы (вынік рэканструкцыі 1660—1676 гадоў). Да паўднёвага фасада далучаюцца невысокія рэнэсансавыя і барокавыя капліцы. Кампазыцыйнае значэньне галоўнага фасада падкрэсьліваецца прытворам, які закрывае пачатковы гатычны партал, багата аздоблены прафіляванай цэглай[5].
Нэфы каталікона перакрываюцца крыжовымі і сотавымі скляпеньнямі, прэзьбітэрыюм — цыліндрычнымі скляпеньнямі з распалубкамі. Над уваходам месьцяцца барокавыя хоры. Інтэр’ер аздабляецца барокавымі алтарамі, амбонам, гатычнымі ажурнымі мэталічнымі кратамі дзьвярэй бакавой капліцы. Пры паўночнай сьцяне (налева ад уваходу) знаходзіцца помнік Станіславу Радзівілу (1559—1599), створаны ў 1618 годзе ў майстэрні скульптара Вільгельма Ван дэр Блоке. Насупраць яго захаваўся надмагільны помнік Пятра Весялоўскага (пам. 1556), збудаваны ў 1635 годзе. Сярод іншых мэмарыяльных помнікаў у касьёле — надмагільная пліта Уладзіслава Тышкевіча (пам. 1684), пастаўленая ў 1712 годзе, і эпітафія Гелгудаў.
Да паўночнага фасада касьцёла і бімы далучаецца 2-павярховы кляштарны корпус складанай канфігурацыі.
Галерэя
рэдагавацьГістарычныя мапы і пляны
рэдагаваць-
У. Перавалкоўскі, 1 жніўня 1799 г.
-
С. Ядавецкі, 7 жніўня 1799 г.
-
В. Лапіцкі, 22 жніўня 1799 г.
-
Б. Лінкевіч, 8 кастрычніка 1799 г.
-
М. Глінскі, 1799 г.
-
Я. Янушкевіч, 1799 г.
-
1799 г.
-
Г. Нарэйка, 18 чэрвеня 1800 г.
-
Я. Пілецкі, 8 ліпеня 1800 г.
-
П. Буткевіч, 14 ліпеня 1800 г
-
Я. Дыдзюль, 18 ліпеня 1800 г.
-
Т. Амбражэвіч, 18 ліпеня 1799 г.
-
А. Лапіцкі, 18 ліпеня 1800 г.
-
Ф. Ранкевіч, 19 ліпеня 1800 г.
-
Я. Пілецкі, 2 жніўня 1800 г.
-
К. Пачорскі, 1847 г.
Гістарычная графіка
рэдагаваць-
Ф. Смуглевіч, 1785—1786 гг.
-
1-я пал. XIX ст.
-
1830 г.
-
Ю. Азямблоўскі, 1840 г.
-
Ю. Азямблоўскі, 1840 г.
-
К. Русецкі, 1846 г.
-
1850 г.
-
А. Ромэр, 1850—1897 гг.
-
Ю. Ядкоўскі, 2-я пал. XIX ст.
-
1857 г.
-
1862 г.
-
Л. Федлер, 1867 г.
-
1871 г.
-
1876 г.
-
1878 г.
-
Н. Орда, 10 траўня 1875 г.
-
М. Барвіцкі, 1908 г.
-
В. Гютлен, 1915—1918 гг.
-
В. Гютлен, 1915—1918 гг.
-
В. Гютлен, 1915—1918 гг.
-
В. Гютлен, 1917 г.
-
1918 г.
-
А. Гляц, ліпень 1918 г.
-
А. Гляц, 1918 г.
Гістарычныя здымкі
рэдагаваць-
Ю. Чаховіч, 1870 г.
-
Ю. Чаховіч, 1873 г.
-
Ю. Чаховіч, 1874—1880 гг.
-
Ю. Чаховіч, 1875—1886 гг.
-
Ю. Чаховіч, 1875 г.
-
К. Брандэль, 1875 г.
-
С. Флёры, 1890—1900 гг.
-
1893 г.
-
1893 г.
-
1896 г.
-
1896 г.
-
С. Флёры, 1897 г.
-
С. Флёры, 1897 г.
-
С. Флёры, 1897 г.
-
С. Флёры, каля 1900 г.
-
Т. Ходзька, 1900 г.
-
1905 г.
-
С. Забароўскі, 1907 г.
-
С. Забароўскі, 1907 г.
-
С. Забароўскі, 1907 г.
-
С. Забароўскі, 1907 г.
-
С. Забароўскі, 1907 г.
-
С. Забароўскі, 1907 г.
-
1912 г.
-
Я. Булгак, 1912 г.
-
Я. Булгак, 1913 г.
-
Я. Булгак, 1913 г.
-
Я. Булгак, 1913 г.
-
Я. Булгак, 1913 г.
-
Я. Булгак, 1913 г.
-
Ф. Занеўскі, да 1915 г.
-
Ф. Занеўскі, да 1915 г.
-
да 1915 г.
-
1915 г.
-
Я. Булгак, 1915 г.
-
Я. Булгак, 1915 г.
-
1915—1918 гг.
-
сакавік 1916 г.
-
1917 г.
-
Я. Булгак, 1917 г.
-
Я. Булгак, 1917 г.
-
Я. Булгак, 1917 г.
-
19 красавіка 1917 г.
-
Я. Булгак, 1919 г.
-
Я. Булгак, 1919 г.
-
Я. Булгак, 1919 г.
-
Я. Булгак, 1919 г.
-
Я. Булгак, 1919 г.
-
Я. Булгак, 1919 г.
-
Я. Булгак, да 1920 г.
-
Г. Паддэмбскі, 1937 г.
-
Я. Булгак, 1938 г.
-
Я. Булгак, да 1939 г.
-
Я. Булгак, да 1939 г.
-
Л. Высоцкі, да 1939 г.
-
да 1939 г.
Сучасныя здымкі
рэдагаваць-
Агульны выгляд
-
Галоўны фасад касьцёла
-
Інтэр'ер касьцёла
-
Амбон і фрэскі
-
Хоры і арган
-
Помнік Станіславу Радзівілу
-
Помнік Пятру Весялоўскаму
-
Эпітафія Гелгудаў
Заўвагі
рэдагаваць- ^ Цяперашні афіцыйны адрас — Maironio g. 10
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Габрусь Т. Саборы помняць усё. — Менск, 2007. С. 39.
- ^ Габрусь Т. Саборы помняць усё. — Менск, 2007. С. 39—40.
- ^ Герасімчык В. Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды» // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.
- ^ Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Горадня, 2018.
- ^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 427.
Літаратура
рэдагаваць- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Габрусь Т. Саборы помняць усё. Готыка і рэнесанс у сакральным дойлідстве Беларусі. — Менск: «Беларусь», 2007. — 167 с.: іл. ISBN 978-985-01-0714-5.