Вітаўт

Вітаўт Вялікі (у каталіцтве Віганд і Аляксандар, у праваслаўі Аляксандар; 1350 — 27 кастрычніка 1430) — вялікі князь літоўскі (1392—1430, фармальна з 1401), князь гарадзенскі і троцкі.

Вітаўт
Вітаўт. Невядомы мастак, XVII—XVIII стст.
Вялікі князь літоўскі
1392 — 1430
Папярэднік	Ягайла
Наступнік	Сьвідрыгайла Альгердавіч
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1350(1350), Старыя Трокі
Памёр	27 кастрычніка 1430, Трокі
Пахаваны	Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава, Вільня
Нашчадкі	Соф'я Вітаўтаўна
Дынастыя	Гедзімінавічы
Жонкі	1-я: Марыя Лукомская 2-я: Ганна Сьвятаслаўна 3-я: Юліяна Альшанская
Бацька	Кейстут
Маці	Бірута

Вітаўт — адзін з найвыдатнейшых гаспадароў Вялікага Княства Літоўскага, за сваю дзейнасьць атрымаў найменьне Вялікі.

Імя

Паходжаньне

Асноўны артыкул: Вітаўт (імя)

Вітаўт у маладыя гады. Невядомы мастак, XVIII ст.

Агульнапрынятага тлумачэньня імя Вітаўт няма. Існуе некалькі гіпотэзаў, якія ўмоўна можна вызначыць як «хрысьціянскую», «летувіскую», «славянскую», «скандынаўскую» і «індаэўрапейскую» (збліжаную з германскімі і кельцкімі мовамі).

Адна зь першых спробаў растлумачыць імя Вітаўт належыць лінгвісту Ўладзіславу Юргевічу. У сваёй працы, апублікаванай у 1883 годзе, ён прыводзіў памяншальную форму Віцюта, празь якую выводзіў Вітаўта ад хрысьціянскага імя Вікенці.

У летувіскай гістарычнай навуцы імёны вялікіх князёў літоўскіх называюць «старажытнымі летувіскімі імёнамі», хоць прытым прызнаюць, што іх цяжка патлумачыць з пункту гледжаньня летувіскай мовы. Прычыну такой супярэчнасьці летувіскія дасьледнікі тлумачаць тым, што г.зв. «летувіскія» двухасноўныя імёны (у адрозьненьне ад аналягічных славянскіх) гістарычна страцілі сваю сэмантыку, тым часам летувіская мова (якую параўноўваюць з санскрытам і старажытнагрэцкай мовай) лічыцца адной з найбольш архаічных моваў, бо яна ў найбольшай ступені захавала асаблівасьці праіндаэўрапейскай мовы. Сучасны летувіскі гісторык Томас Баранаўскас тлумачыць імя Вітаўт (лет. Vytautas) празь летувіскую мову як «Той, каго ўбачыў народ» (лет. išvydo — «ён убачыў» і лет. tauta — «народ»). Беларускі дасьледнік Іван Ласкоў зьвяртае ўвагу на тое, што ў балтыйскіх мовах азначэньне заўсёды мусіць стаяць перад азначаным словам, таму пры тлумачэньні імя Вітаўт зь летувіскай мовы азначанае слова мае быць tauta — «народ», якое ні пры якіх азначэньнях ня можа быць імем чалавека, таму імя Вітаўт для летувісаў — чужое. Тым часам у сярэдзіне XIX ст. высоўваліся іншыя тлумачэньні: летувіс Даўгдарыс у газэце «Tygodnik petersburski» (ад 17 ліпеня 1850) перакладаў імя «Вітаўт» як «Той, хто паганяе», у тым жа выданьні іншы летувіскі аўтар Даніла прапаноўваў пераклад «Той, хто можа дагнаць». Гэтыя тлумачэньні Ўладзіслаў Юргевіч вызначыў як «кур’ёзныя». Прытым яшчэ ў 1896 годзе ў навуковым часопісе Этнаграфічнага аддзелу Імпэратарскага расейскага геаграфічнага таварыства Живая старина(ru) зазначалася: «Гістарычныя імёны літоўскіх князёў і частка прозьвішчаў карэннай шляхты на Літве ўтвараюць цалкам апрычоную лінгвістычную групу, прыкметы і паходжаньне якой не тлумачацца ўласна зь летувіскай мовы. Рэзка вылучаючыся з масы звычайных сялянскіх прозьвішчаў і сваім словаўтварэньнем, і сваімі фармантамі і часткамі, яны збольшага самі празь сябе незразумелыя». З нагоды балтыйскіх этымалёгіяў імёнаў вялікіх князёў літоўскіх беларускі гісторык Уладзімер Арлоў зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскіх формаў гэтых імёнаў («Вітаўтас», «Альгірдас» і пад.) немагчыма знайсьці ані ў замежных, ані ва ўласных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага.

Гісторык Юзэф Пузына выводзіў імя Вітаўт ад скандынаўскага імя Вітгоўд. Сучасны беларускі гісторык Вітаўт Чаропка, згадваючы меркаваньне Юзэфа Пузыны і не адкідаючы вэрсіі Ўладзіслава Юргевіча, выводзіць імя Вітаўт ад славянскага паганскага бога Сьвятавіта, альбо тлумачыць з славянскіх моваў як «жаданы» або «гаспадар» (гэтак жа, як і імя Віцень).

Беларускі гісторык Павал Урбан у сваёй кнізе «Старажытныя ліцьвіны» супастаўляе імя Вітаўт з наступнымі адпаведнікамі: чэска-мараўскімі Вітаслаў (князь у Мараўскай дзяржаве) і Вітка, германскімі Віта і Вітас (Вітус). Тым часам грамата Жыгімонта Кейстутавіча ўпамінае сьведку Віту Радчынскага. Павал Урбан паказвае на тое, што значэньне «народ» напраўду мелі германскія словы theud, teuto, touto, teut і падобныя, тым часам памянёнае летувіскае tauta на той час ужывалася ў значэньні «зямля», «краіна» народу. З улікам азначэньня першай часткі імя праз даволі пашыраныя ў тагачаснай Эўропе лацінскія словы (vita, vi, vices і падобныя), якія маюць грэцкія, кельцкія і, урэшце, індаэўрапейскія аналягі і азначаюць «сілу», «жыцьцё», «жыцьцёвую сілу», імя Вітаўт значыла, відаць, «Сіла народу». Аналягічныя тлумачэньні прыводзіць і гісторык беларускай літаратуры Алесь Бразгуноў. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які адзначае імавернасьць повязі ліцьвінаў з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць іх германскае паходжаньне, разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў. Паводле Алёхны Дайліды, фармант -віт- (літоўскія імёны Віцень, Бутавіт; германскія імёны Witolt, Witin, Witila, Witimirus) тлумачыцца праз гоцкае wit 'веда, розум, закон', а фармант -таўт- (Таўтвіл, Таўтыгерд, Монтаўт; Teutgerdis, Theudemir, Theudila, Witolt) — праз гоцкае theuda 'род, народ'. Адпаведна, імя Вітаўт азначае «мудрасьць роду».

Формы

У гістарычных крыніцах сустракаюцца наступныя варыянты імя вялікага князя: Юрьи Витовтович (1342, 1351), Витовтъ (1382, 1392, 1400), Витольдъ (1388), Витольтъ (1389), Witawdus (1423, 1424), Witawd (1430), Witawt, Witowt, Stanislaus Witoutowicz. Прытым ва ўласных нямецкамоўных дакумэнтах Вітаўта лацінская трансьлітэрацыя яго імя адпавядае старабеларускаму напісаньню: ням. Wir Witowd von gotis gnaden herczog czu Littouwe <...> Wir Witovt von gotes gnaden grosfurste zu Littowen etc. <...> Wir Alexander, andirs Wytowt, von Gots ganden grosfurste zu Littawen etc. — ст.-бел. Мы великии князь Витовт.

Паводле Вітаўта Тумаша, Вітальд — лаціназаваная форма ад Вітаўт.

Біяграфія

Раньнія гады

Ягайла кідае Вітаўта і Кейстута ў вязьніцу. В. Герсан, 1873 г.

Сын вялікага князя Кейстута і Біруты, стрыечны брат Ягайлы. З раньняга веку ўдзельнічаў у войнах супраць Масквы і Тэўтонскага ордэна. У 1374 годзе атрымаў у валоданьне Гарадзенскае княства. Па сьмерці вялікага князя Альгерда (1377 год) падтрымаў свайго бацьку ў змаганьні за сталец. У час перамоваў зь Ягайлам у Вільні (1382 год), Вітаўта разам з Кейстутам схапілі і зьмясьцілі ў Крэўскі замак. У замку Кейстута задушылі, аднак Вітаўт пры дапамозе жонкі Ганны Сьвятаслаўны здолеў уцячы. Празь Берасьце і Мазовію прыбыў у Прусію, дзе 21 кастрычніка 1383 году прыняў каталіцтва і імя Віганд. Па вяртаньні на радзіму ў 1384 годзе перайшоў у праваслаўе і атрымаў імя Аляксандар, аднак пазьней вярнуўся ў каталіцтва, захаваўшы другое імя.

Калі польскія фэўдалы, выкарыстоўваючы Крэўскую унію (1385 год) і каранацыю вялікага князя Ягайлы на польскі сталец, наважыліся падпарадкаваць сабе Вялікае Княства Літоўскае ўзначаліў змаганьні супраць іх. З дапамогай рыцараў Лівонскага ордэна ў час вайны (1389—1392) скінуў намесьніка Ягайлы на літоўскім стальцы — свайго стрыечнага брата Скіргайлу і пачаў кіраваць дзяржавай незалежна ад польскага караля. У выніку ўзброенага змаганьня, а потым кампраміснага пагадненьня (1392 год) зь Ягайлам літоўскія фэўдалы абаранілі сваю самастойнасьць, а Вітаўт стаў гаспадаром (вялікім князем) Літоўскай дзяржавы.

Унутраная палітыка

Вітаўт і Ягайла моляцца напярэдадні Грунвальдзкай бітвы. Я. Матэйка, 1855 г.

Праводзіў палітыку цэнтралізацыі дзяржавы і ўмацаваньня велікакняскай улады. Паступова ліквідаваў буйныя ўдзельныя княствы, аддаючы родным і стрыечным братам менш значныя ўдзелы. Да дзяржаўнага кіраваньня (удзел у соймах і радзе) далучаў вайскова-служылы стан, за службу раздаваў шляхце землі.

Найвышэйшыя пасады пры Вітаўце займалі баяры, што паходзілі зь беларускай этнічнай тэрыторыі, зь іх складалася і атачэньне вялікага князя. Напрыклад, на Соленскай сустрэчы з крыжацкім пасольствам у 1397 годзе Вітаўта суправаджалі князі Юры Пінскі, Міхал Заслаўскі, Аляксандар Старадубскі, Іван Гальшанскі і Іван Друцкі.

За Вітаўтам старабеларуская мова (якая тады называлася «літоўскаю») па-ранейшаму мела статус афіцыйнай; лаціна пачала ўжывацца ў дачыненьнях з Заходняй Эўропай і ў каталіцкім касьцёле.

Замежная палітыка

Вялікая пячаць Вітаўта, 1407 г.

У 1391 годзе выдаў сваю дачку Соф’ю Вітаўтаўну замуж за маскоўскага гаспадара Васіля I. Актыўна падтрымліваў сэпаратысцкія тэндэнцыі Цьвярскога і Разанскага княстваў, што выступалі супраць цэнтралізаванай палітыкі Масквы.

Умешваўся ў справы нямецкага ордэна і неаднаразовымі перамогамі ледзь не ліквідаваў яго. Дзеля дасягненьня палітычных мэтаў і замацаваньня хаўруса з Тэўтонскім ордэнам чатырохразова (у 1384, 1389, 1398 і 1404 гадох) аддаваў ордэну Жамойць. Неаднаразовае выкарыстаньне Жамойці ў шматлікіх палітычных камбінацыях сьведчыць пра тое, што Вітаўт не ставіўся да яе як да роднай зямлі.

Вёў бесьперапыннае змаганьне з татарамі, ачысьціў ад іх усю тэрыторыю паміж Дняпром і Азоўскім морам і адтуль некалькі тысячаў татараў перасяліў у Літву. У 1399 годзе пацярпеў паразу ад тамэрланаўскага вайскавода Эдыгея на рацэ Ворскле, у выніку праваліліся яго пляны панаваньня над усімі землямі Русі і Залатой Арды. Нягледзячы на гэта, Вітаўт захаваў кантроль Літоўскай дзяржавы над Паўночным Прычарнамор’ем. Але паразу на Ворскле выкарыстала Польшча, прымусіўшы Вітаўта падпісаць новую унію.

Рэлігійныя справы

Падпісаўшы пад націскам польскага кліру Віленска-Радамскую (1401 год) і Гарадзельскую (1413 год) уніі, Вітаўт фактычна даў каталікам перавагі ў дзяржаўным жыцьці краіны, што стала адной з прычынаў працяглага рэлігійнага змаганьня ў Літоўскай дзяржаве і значна аслабляла яе.

Каб дагадзіць праваслаўным жыхаром, Вітаўт у 1415 годзе аднавіў у Вялікім Княстве Літоўскім незалежную ад Масквы Літоўскую мітраполію. Першым мітрапалітам на Наваградзкім саборы абралі Рыгора Цамблака.

Вайсковыя здабыткі

Пахаваньне Вітаўта. Мініятура, 1443 г.

Значна пашырыў тэрытарыяльныя межы Вялікага Княства Літоўскага. У 1395 годзе ўлучыў у склад дзяржавы Смаленск, а ў 1398 годзе дамогся прызнаньня залежнасьці Ноўгарада Вялікага ад Вялікага Княства Літоўскага. У выніку вайны з Маскоўскай дзяржавай у 1408 годзе вызначыў мяжу рэкамі Уграй і Акой. У 1420-я гады падпарадкаваў свайму ўплыву Цьвярское і Пскоўскае княствы.

Маскоўскі гаспадар Васіль I зьвяртаўся да Вітаўта ў граматах «Господин и отец мой», што сьведчыла пра пратэктарат вялікага князя. Сам Вітаўт лічыў зяця сваім васалам. Па сьмерці Васіля I (1425 год) згодна зь ягоным тэстамэнтам Вітаўт лічыўся апекуном малалетняга Васіля II (свайго ўнука) і Маскоўскай дзяржавы.

У час Грунвальдзкай бітвы (1410 год) узначальваў літоўскія войскі (Полацкая, Віцебская, Гарадзенская, Пінская, Ваўкавыская, Лідзкая, Новагародзкая, Смаленская, Слонімская, Старадубская, Кіеўская, Амсьціслаўская і інш. харугвы), якія былі асноўнай сілай у разгроме крыжакоў. Па гэтай перамозе паводле Мельнскай дамовы (1422 год) Вялікае Княства Літоўскае вярнула сабе Жамойць.

Вынікі валадараньня

Вялікае Княства за Вітаўтам

За Вітаўтам Вялікае Княства Літоўскае дасягнула найбольшай магутнасьці і памераў: ад Пскоўскай мяжы да Чорнага мора і ад Акі і Курску да Галічыны. З мэтай узмацніць міжнародны прэстыж дзяржавы і сваё становішча ён двойчы (у 1429 і 1430 гадох) рабіў захады і ўчыняў зьезды наймагутнейшых валадароў Эўропы, каб прыняць каралеўскі тытул і карону. Але польскія магнаты затрымалі імпэратарскіх паслоў, што везьлі карону. Састарэлы Вітаўт ня вытрымаў гэтай дыпляматычнай паразы і памёр у Троках. Спачыў у Віленскім катэдральным касьцёле.

У часе княжаньня Вітаўта самакіраваньне паводле Магдэбурскага права атрымалі Берасьце (1390) і Горадня (1391, няпоўнае).

У 1413 годзе Віцебск, Полацак, Вільню і Горадню у почце Вітаўта наведаў Геранім Праскі (паплечнік Яна Гуса), які пераконваў Вітаўта прыязна ставіцца да гусітаў. У 1422 годзе на дапамогу нацыянальна-вызвольнаму руху гусітаў у Чэхію прыбыў намесьнік Вітаўта, унук Альгерда, Жыгімонт Карыбутавіч з 5-тысячным літоўскім войскам. На чале сваіх гусіцкіх паплечнікаў у 1424 годзе ён заняў Прагу, дзе абвясьціў сябе каралём і пэўны час імкнуўся ўмацаваць сваю ўладу. Але з прычыны ўскладненай сытуацыі ў Вялікім Княстве Літоўскім вярнуўся на бацькаўшчыну.

Па сьмерці Вітаўта вялікім князем прызначылі Сьвідрыгайлу. У хуткім часе яго скінуў і заняў літоўскі сталец брат Вітаўта Жыгімонт Кейстутавіч.

Мова і культура

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на беларускай мове з подпісам «Сам», 1399 г.

У 1406 годзе, паводле Хронікі літоўскай і жамойцкай, адзін з баяраў Вітаўта — «Андрэй ліцьвін» — на перамовах, калі вялікі князь важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў яму: «Не міры, Вітаўце, не міры», адмаўляючы ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род Неміровічаў. Як зазначае гісторык Анатоль Астапенка (сьледам за Міколам Ермаловічам), гэты факт ёсьць яскравым сьведчаньнем таго, што вялікі князь і яго набліжаныя размаўлялі між сабой на славянскай беларускай мове.

Ва ўласных лацінамоўных дакумэнтах Вітаўт засьведчыў разуменьне пад літоўскай мовай (мовай літоўскага народу) беларускую. У лісьце да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага ад 1420 году ён ужыў выраз «ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“» (indagines, alias in vulgari hayn), там жа ён двойчы ўжыў славянскія тэрміны (Szomoyth, Somoyth — ст.-бел. Жомойть) у называньні Жамойці і жамойтаў (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы Samogitia і Samogiti), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» (лац. Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <...> que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur). У 1423 годзе Вітаўт зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «сем’ям» (familiae vulgariter siemie) Цярэнцевічаў (Terentiewiczy) даваць «лукно пяціпяднае» (lukno petypedne) мёду, а братам Львовічам (Lwowiczy) і Небутовічам (Nebutowiczy) — «лукно шасьціпяднае» (vulgariter lukno szescipedne) мёду на карысьць той капліцы.

На беларускай («рускай») мове вялося асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і яго стрыечным братам Ягайлам. Апроч таго, захаваліся дзьве славянамоўныя пячаці брата Вітаўта і пазьнейшага вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча, адна зь якіх змацоўвала ліст самога Вітаўта ад 14 кастрычніка 1398 году, адрасаваны крыжацкаму вялікаму магістру.

Галерэя

Графічныя партрэты

• Графічныя партрэты Вітаўта Вялікага
• 

  На стальцы. Невядомы мастак, 1555 г.

• 

  А. Гваньіні, 1578 г.

• 

  А. Тарасевіч, 1675 г.

• 

  Невядомы мастак, 1830 г.

• 

  Невядомы мастак, 1831 г.

• 

  J. Hesse, 1842 г.

• 

  Невядомы мастак, 1836 г.

• 

  А. Тамашэўскі, 1837 г.

• 

  Ю. Азямблоўскі, 1839 г.

• 

  Ю. Азямблоўскі, 1840 г.

• 

  В. Славецкі, 1831—1841 гг.

• 

  В. Дмахоўскі, 1848 г.

• 

  А. Клюкоўскі, 1850 г.

• 

  Ю. Палкоўскі, 1864 г.

• 

  Невядомы мастак, 1885 г.

• 

  Р. Жукоўскі, XIX ст.

Творы малярства

• Творы малярства
• 

  Зь Берасьцейскага кляштару аўгустынаў. Невядомы мастак, XVII ст.

• 

  З Троцкага фарнага касьцёла. Невядомы мастак, XVII ст.

• 

  Паводле Троцкага партрэта. Невядомы мастак, 1893 г.

• 

  Я. Зянкевіч, 1853 г.

• 

  Я. Зянкевіч, 1864 г.

• 

  Невядомы мастак, каля 1930 г.

• 

  Невядомы мастак, 2-я палова XIX ст.

• 

  Невядомы мастак, 1-я палова XX ст.

Пячаці

• Пячаці Вітаўта Вялікага
• 

  1379 г.

• 

  1385 г.

• 

  1390 г.

• 

  1397 г.

• 

  1404 г.

• 

  1414 г.

• 

  1418 г.

• 

  1426 г.

Гербы

• Гербы Вітаўта Вялікага
• 

  1416 г.

• 

  1460—1464 гг.

• 

  1483 г.

• 

  1536 г.

Памяць

Рэфэрат Адама Станкевіча «Вітаўт Вялікі і беларусы», 1930 г.

Памяць пра вялікага князя Вітаўта ўстойліва замацавалася ў тапаніміі Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў. Дасьледнікі адзначаюць, што ў дакумэнтах гэтага пэрыяду фігуруе дастаткова шмат назваў геаграфічных ды іншых аб’ектаў, зьнітаваных зь імем вялікага князя:

• Вітаў Мост (пад Смалявічамі)
• Вітаўка (поле каля ракі Бярэзіны, а таксама гістарычная мясцовасьць сучаснага места Мікалаева ва Ўкраіне)
• Вітаўтава Дарога, Вітаўтаў (Вітаў) Шлях (у розных частках Беларусі)
• Вітаўтава Студня (пад Барысавам)
• Вітаўтавы Відэльцы (камень на беразе ракі Вушачы)
• Вітаўтавы Талеркі (камень з шасьцю адшліфаванымі паглыбленьнямі на Полаччыне)
• Вітаўтаў Брод (пад Бабруйскам)
• Вітаўтаў дуб (пад Бешанковічамі)
• Вітаў Лог (у тым жа рэгіёне)
• Вітаўтаў Мост (на рацэ Цне пад Менскам, а таксама на рацэ Богу каля Мікалаева)
• Вітутаў (Мікалаеў)

У 1931 годзе ў Пінскай каталіцкай сэмінарыі прайшла шматмоўная канфэрэнцыя, прысьвечаная вялікаму князю Вітаўту, дзе па летувіскім рэфэраце зачыталі рэфэрат па-беларуску: «Характэрыстыка Вітаўта і яго заслугі для краю». Па беларускім рэфэраце хор адсьпяваў беларускую песьню на чатыры галасы «Дзе чутны мовы нашай гукі», па чым аддэклямавалі верш Якуба Коласа «О край родны, край прыгожы». Адзначаецца, што між многімі сьцягамі ў залі лунаў беларускі нацыянальны Бел-чырвона-белы сьцяг.

25 ліпеня 2009 году ў Берасьці адкрылася скульптурная кампазыцыя, прысьвечаная 990-гадовай гісторыі места. Сярод шасьці бронзавых фігураў у кампазыцыі помніка тры скульптуры гістарычных дзеячоў — Вітаўта, Мікалая Радзівіла «Чорнага» і князя Васількавіча.

Папярэднік Ягайла

Вялікі князь літоўскі 1392—1430

Наступнік Сьвідрыгайла

Літаратура

• Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
• Белямук М. Вялікі князь Вітаўт і ягоная маестатная пячатка [1] // Białoruskie Zeszyty Historyczne. № 31, чэрвень 2009. ISSN 1232-7468.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
• Насевіч В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: Падзеі і асобы. — Менск: Полымя, 1993. — 160 с.: іл. — ISBN 5-345-00627-Х.
• Прышляк У. Гістарычная постаць Вітаўта ў сучаснай беларускай гістарыяграфіі і навукова-папулярнай літаратуры // Гістарычны Альманах. Том 8, 2003.
• Сагановіч Г. 1392. Пачатак княжання Вітаўта // Арлоў У., Сагановіч Г. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі. — Менск, 1997.
• Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
• Чаропка В. Імя ў летапісе. 2-ое выд., дап. — Менск: Беларусь, 2003. — 639 с.: іл. ISBN 985-01-0387-6.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0.
• Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.

Вонкавыя спасылкі

• Габрайскі погляд на вялікага князя Вітаўта
• Гісторыя пад знакам Пагоні. Вітаўт на YouTube