Соф’я Вітаўтаўна

Соф’я Вітаўтаўна
	Соф’я Вітаўтаўна
	Соф’я Вітаўтаўна. Малюнак XIX ст. паводле вышыўкі XV ст..
Дата нараджэньня	каля 1371
Месца нараджэньня	Трокі, Троцкае княства, Вялікае Княства Літоўскае;
Дата сьмерці	5 ліпеня 1453
Месца сьмерці	Масква, Маскоўскае княства;
Месца пахаваньня	Архангельскі сабор[d];
Бацька	Вітаўт
Маці	Ганна Сьвятаслаўна
Муж	Васіль I
Дзеці	Ганна, Юры, Іван, Анастасія, Данііл, Васіліса, Сімяон, Марыя, Васіль II
	Соф’я Вітаўтаўна ў Вікісховішчы

Соф’я Вітаўтаўна (каля 1371 — 5 ліпеня 1453^[1], паводле іншых зьвестак — 15 чэрвеня^[2]) — вялікая княгіня, жонка маскоўскага гаспадара Васіля I, маці Васіля II. Дачка вялікага князя літоўскага Вітаўта Вялікага і яго 2-й жонкі смаленскай князёўны Ганны Сьвятаслаўны.

Вобраз энэргічнай і сьмелай княгіні знайшоў шырокае адлюстраваньне ў мастацтве^[1].

Біяграфія

Соф’ю сасваталі Васілю I у 1390, калі Вітаўт разам з радзінай знаходзіўся ў выгнаньні ў Мальбарку^[1]. Праз Пскоў і Ноўгарад прыбыла ў Маскву, вясельле адбылося 1 верасьня 1391. Дзякуючы гэтаму шлюбу паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Масквой усталяваліся працяглыя мірныя дачыненьні.

Неаднаразова наведвала бацькоў у Вялікім Княстве Літоўскім. У 1399 і 1408 сустракалася з бацькам у Смаленску, яшчэ раз яны пабачыліся праз дванаццаць гадоў, калі Вітаўту было ўжо за 72, а Соф’і — за 50^[3]. У 1417 Васіль I у сваім тастамэнце перадаваў сталец малалетняму сыну Васілю, апекунамі над ім і Соф’яй Вітаўтаўнай прызначаліся Вітаўт і ўдзельныя князі.

Па сьмерці Васіля I (27 лютага 1425) і намінальнай перадачы ўлады сыну Васілю II узначаліла маскоўскі ўрад, павяла ўзброеную барацьбу з прэтэндэнтамі на сталец Юрыем Дзьмітрыевічам (братам Васіля I), ягонымі сынамі Дзьмітрыем Шамякам і Васілём Касавокім. Сьпярша Юры Дзьмітрыевіч мусіў адмовіцца ад уласных прэтэнзіяў, але па сьмерці Вітаўта (1430) у 1433 ён гвалтоўна пазбавіў Васіля II вялікага княжаньня.

Выехала з Масквы спачатку ў Цьвер, потым ў Кастраму, дзе яе зьняволілі. Аднак у 1343 Юры Дзьмітрыевіч памёр, і Васіль II зноў заняў сталец. Неўзабаве ён выступіў супраць татараў, якія ў 1445 занялі Ніжні Ноўгарад, але ў бітве патрапіў у палон — у непрытомнасьці ад шабельнага ўдару.

Соф’я Вітаўтаўна на вясельлі Васіля II. Карціна П. Чысьцякова, 1861

У 1446 за вялізныя грошы выкупіла Васіля II з татарскага палону. Збор такіх сродкаў выклікаў сярод маскоўскага баярства смуту. Таго ж году Васіль Шамяка зьняволіў Соф’ю Вітаўтаўну і выслаў яе ў Чухламу, потым у Каргапаль^[1]. Васіля II адвезьлі ў Маскву ў двор Шамякі, дзе 20 лютага 1446 яго асьляпілі і з жонкай саслалі ў Угліч.

Выявіла цьвёрдасьць характару і энэргію да дзеяньняў, здолеўшы арганізаваць сваіх прыхільнікаў. Іхныя дружыны пачалі сьцягвацца да Углічу. Князь Васіль II прыбыў у Цьвер. У 1450 Шамяку разьбілі пад Галічам, у выніку чаго ён мусіў зьбегчы ў Ноўгарад, дзе неўзабаве памёр^[3].

У 1451 пры адсутным Васілю II кіравала абаронай Масквы ад татараў. Натхнёныя гераізмам 80-гадовай Соф’і Вітаўтаўны, маскавіты пасьпяхова адбілі ўсе штурмы. Татары мусілі «зь вялікай ганьбаю» вярнуцца ў родныя стэпы^[4].

Паводле запісаў у адным з рукапісаў Троіца-Сергіевай лаўры з XV ст. дата сьмерці Соф’і Вітаўтаўны не 5 ліпеня, а 15 чэрвеня 1453 году.^[5]

Перад сьмерцю прыняла манаства з імем Эўфрасіньня^[1]. Пахавалі вялікую княгіню ў Маскоўскім Узьнясенскім манастыры.

Нашчадкі

Васіль I і Соф’я. Ф. Солнцаў, XIX ст.

У шлюбе з Васілём I мела 5 хлопцаў, зь якіх выжыў толькі адзін, і 4 дзяўчынкі:

Ганна (1393—1417), жонка бізантыйскага імпэратара Іаана VIII Палеалога
Юры (1395—1400)
Іван (1396—1417), ажаніўся з дачкой пронскага князя
Анастасія (пам. 1470), выйшла замуж за Алельку, заснавальніка роду князёў Алелькавічаў (Слуцкіх)
Данііл (1400—1402)
Васіліса, выйшла замуж за суздальскага князя
Сімяон (13.01—7.04.1405)
Марыя, жонка старадубскага князя
Васіль II (1415—1462)

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д Валеры Пазднякоў. Соф’я Вітаўтаўна // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 621.
^ Леонид, архимандрит. Памятные записи пятнадцатого века // Русский архив, 1894. – Кн. 2. – Вып. 6. – С. 161-164
^ ^а ^б Кастусь Тарасаў. Дачка Вітаўта // «Новы Час» № 9 (185), 12 сакавіка 2010. С. 15.
^ Пояс раздору // «ЖЖ», красавік 2010.
^ Леонид, архимандрит. Памятные записи пятнадцатого века // Русский архив, 1894. – Кн. 2. – Вып. 6. – С. 161-164

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Кастусь Тарасаў. Дачка Вітаўта // «Новы Час» № 9 (185), 12 сакавіка 2010.

[evkl-1] а ^б ^в ^г ^д Валеры Пазднякоў. Соф’я Вітаўтаўна // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 621.

[2] Леонид, архимандрит. Памятные записи пятнадцатого века // Русский архив, 1894. – Кн. 2. – Вып. 6. – С. 161-164

[tarasau-3] а ^б Кастусь Тарасаў. Дачка Вітаўта // «Новы Час» № 9 (185), 12 сакавіка 2010. С. 15.

[4] Пояс раздору // «ЖЖ», красавік 2010.

[5] Леонид, архимандрит. Памятные записи пятнадцатого века // Русский архив, 1894. – Кн. 2. – Вып. 6. – С. 161-164

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]