Бірута
Бірута (? — сярэдзіна жніўня 1382) — вялікая княгіня літоўская, жонка Кейстута.
Бірута лац. Biruta | |
.jpg) Ходзька Л. «La Pologne historique...». Малюнак каля 1835—1837 гг. | |
| Дата нараджэньня | 1325 |
|---|---|
| Месца нараджэньня | |
| Дата сьмерці | 1382 |
| Месца сьмерці | Крэва |
| Занятак | арыстакратка |
| Муж | Кейстут |
| Дзеці | Вітаўт |
Пра жыцьцё вялікай княгіні захавалася вельмі мала зьвестак.
Імя
рэдагаваць- Асноўны артыкул: Бірута (імя)
Біротэ або Берот (Bierotte, Berotus[1][2]) — імя германскага паходжаньня[3]. Іменная аснова -бер- (-бір-) (імёны ліцьвінаў Бірын, Бірыбольд, Бэрвольд; германскія імёны Birin, Beribald, Berwoldus) паходзіць ад гоцкага baira[4], германскага bero 'мядзьведзь'[5]. Апроч таго, адзначалася германскае імя Baruthus (Bar-uth)[6].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: imenem Birutu… pannu Birutu (Хроніка Быхаўца)[7]; з едной жоны Бириты (Хроніка літоўская і жамойцкая)[8].
Біяграфія
рэдагавацьПаходжаньне яе няпэўнае[9]. Паводле зьвестак Хронікі Быхаўца, якія большасьцю дасьледнікаў разглядаюцца як мітычныя[9], паходзіла з Палангі ў Жамойці:
|
Пэўнай лічыцца толькі тая інфармацыя, што яна належала да дробнага баярскага або нават простага люду[9].
.jpg)
Паводле гэтай жа крыніцы, Кейстут пабачыў дзяўчыну ў Паланзе, закахаўся і прымусам узяў у жонку.
|
Шлюб паміж вялікім князем і Бірутай адбыўся толькі па сьмерці Гедзіміна, не раней за 1342 год.
У часе змаганьня за ўладу ў Вялікім Княстве Літоўскім паміж Кейстутам і ягоным пляменьнікам Ягайлам (1382 год) знаходзілася спачатку ў Горадні, пазьней у Берасьці, дзе вытрымала аблогу свайго заця мазавецкага князя Януша. Па паразе мужа разам зь дзецьмі — у зьняволеньні ў Крэўскім замку.
Згодна з крыжацкімі хронікамі, на загад Ягайлы і Скіргайлы яе ўтапілі. Адначасна ў якасьці помсты за закатаванага Кейстутам Вайдылу павесілі ейнага дзядзьку Відзімонта[9].
Сярод нашчадкаў, якіх Бірута нарадзіла Кейстуту, — Вітаўт, будучы вялікі князь літоўскі.
Памяць
рэдагавацьУ сучаснай Летуве вялікая княгіня Бірута (лет. Birutė) лічыцца адной з найбольш папулярных асобаў. Да яе ставяцца як да сымбаля жаноцкасьці.
У цэнтры Палангі знаходзіцца скульптурная выява Біруты, ёй прысьвячаюцца літаратурныя творы, існуе шмат легендаў.
Паводле аднаго з паданьняў, вялікую княгіню пахавалі на гары ў Паланзе[10], якая цяпер носіць ейнае імя. У 1869 годзе на гэтым месцы збудавалі невялікую капліцу.
Галерэя
рэдагаваць-
Бірута. А. Пянькоўскі, 1838 г. -
Капліца на гары Біруты ў Паланзе,
канец XIX ст. -
Грот на гары Біруты, 2004 г. -
Скульптура «Табе, Бірута»
каля гары Біруты, 2006 г.
.jpg)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Acta Henrici VII. P. 1. — Florentiae, 1877. P. 165.
- ^ Archives historiques du département de la Gironde. T. 1. — Paris, 1859. P. 356.
- ^ Gottschald M. Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. — Berlin, 2006. S. 101.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 52.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
- ^ Björkman E. Nordische Personennamen in England in alt- und frühmittel-englischer Zeit: Ein Beitrag zur englischen Namenkunde. — Halle, 1910. S. 25.
- ^ ПСРЛ. Т. 17. — СПб., 1907. С. 494—495
- ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 63.
- ^ а б в г Шаланда А. Бірута // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 333.
- ^ Чачот Я. Спевы пра даўніх ліцьвінаў // Ад Лідскіх муроў. № 6, 2003.
Літаратура
рэдагаваць- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)