Вікіпэдыя

Кейстут

Кейстут Гедзімінавіч (1297 — 15 жніўня 1382) — вялікі князь літоўскі (1381 — 15 жніўня 1382), князь троцкі і гарадзенскі (1341—1345).

Кейстут
Kiejstut. Кейстут (A. Piańkoŭski, 1838).jpg
Кейстут (уяўны партрэт)
Вялікі князь літоўскі
1381 — 1382
Папярэднік Ягайла
Наступнік Ягайла
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 1297(1297),
Памёр 15 жніўня 1382, Крэва
Нашчадкі Ад 1-га шлюбу: Патрыкей, Войшвіл (Войшвілт), Войдат, Бутаўт Генрык
Ад Біруты: Вітаўт, Жыгімонт, Таўцівіл
Дынастыя Гедзімінавічы
Жонка Бірута
Бацька Гедзімін

ІмяРэдагаваць

Яшчэ ў Раўданскім рукапісе, апублікаваным Тэадорам Нарбутам, імя Кейстут тлумачылася з германскіх моваў як «спрытнюга» (fortelnik)[1].

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які адзначае імавернасьць повязі ліцьвінаў з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць іх германскае паходжаньне, разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў. Дасьледнік зьвяртае ўвагу на тое, што імя Кейстут (як і Яўнут, Гердут) мае ўласьцівы для германскіх імёнаў канчатак -ут, якога няма ў балтыйскіх мовах[2]. Паводле Алёхны Дайліды, імя Кейстут, відаць, паходзіць ад прагерманскага і праславянскага keist-, ад якога славянскае кисть, дыялектавае расейскае кистать 'неахайна рабіць нешта', данскае keite 'левая рука', keitet 'ляўшун', таксама 'няспрытны, неахайны'; у беларускай мове, відаць, наадварот азначала 'спрытны, увішны'[1].

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Отъ князя от Кестутя и отъ князя Люборта у Туронь къ местычемъ (1342 год), Кестутей Гедимановичь (1345 год), Оже я князь Еоунутии, и Кистютии, и Любартъ (1352 год), Се язъ князь великии Олгердъ со своимъ братомъ, со княземъ Кестутьемъ (1371 год), Kinstut rex (1356 і 1382 гады), Kinstod, Kinstoud, Kynstud, Kynstodus, Kynstut, Kenstott[3].

БіяграфіяРэдагаваць

 
Кейстут. М. Барвіцкі, 1908 г.

Сын Гедзіміна ад другога шлюбу з полацкай князёўнай Вольгай, малодшы брат Альгерда. У 1330-я гады, у час панаваньня бацькі быў князем у Троках. У склад ягонага княства ўваходзілі Горадня, Падляшша і частка Жамойці, якую яшчэ не захапілі крыжакі. Вёў пасьпяховае змаганьне з рыцарамі Тэўтонскага ордэна[4].

Па сьмерці Гедзіміна (зіма 1341 году) і старэйшага брата Манівіда (1342 год) Нарымонт, відаць, ня меў уладных амбіцыяў. Тым часам вонкавае становішча Вялікага Княства Літоўскім было складаным, Ордэн рыхтаваў вялікую вайсковую выправу. Альгерд з Кейстутам былі найстарэйшымі пасьля Нарымонта сярод Гедзімінавічаў, а ў Вільні ж сядзеў наймалодшы сын Гедзіміна — Яўнут, малады і няздольны да ўлады, з сваёй маці Леанідыяй (Еўнай). У 1345 годзе Леанідыя памёрла, Альгерд і Кейстут надумалі ўзяць ўладу. Кейстут з Трокаў з войскам прыйшоў у Вільню і паланіў Яўнута, па гэтым паклікаў Альгерда і перадаў яму Вільню як старэйшаму, прызнаючы вярхоўную ўладу брата. Альгерд з Кейстутам падзялілі ВКЛ на дзьве паловы, Альгерд быў уладаром ва ўсходняй палове і меў тытул вялікага князя, Кейстут быў уладаром у заходняй палове і яму падпарадкоўваліся ўсе родзічы маючыя там удзелы. Яны спачатку дамовіліся дзяліць усе зноў здабытыя землі. У 1352 годзе Кейстут атрымаў да сваіх уладаньняў яшчэ й Берасьцейскую зямлю. Але потым, відаць, умовы дамовы паміж братамі зьмяніліся, бо Альгерд не дзяліўся з Кейстутам далучанымі землямі.

 
Пячаць Кейстута, 1353 г.

Па сьмерці Альгерда, яго спадчыньнікам быў Ягайла, але Кейстут, відаць, як старэйшы лічыў сабе вялікім князям, а Ягайла жадаў захаваць тыя ўмовы, што былі паміж яго бацькам Альгердам і Кейстутам. Ягайла склаў з Ордэнам змову супраць Кейстута, але змову выкрылі, Ягайлу арыштавалі і зьняволілі ў Полацку. Аднак празь нейкі час яго вызвалілі пад абяцаньне прызнаньня вярхоўнай улады Кейстута. Неўзабаве Ягайла зноў склаў змову з Ордэнам, яму падманам удалася паланіць і спачатку зьняволіць Кейстута ў Крэўскім замку. Пазьней Кейстута задушылі на загад Ягайлы[5][6].

 
Пячаць Кейстута, 1379 г.

Пячаткамі Кейстута з лацінскімі надпісамі змацоўваецца грамата да торунскіх купцоў 1353 году[7].

НашчадкіРэдагаваць

Ад 1-га шлюбу з рускай князёўнай

Ад 2-га шлюбу зь Бірутай

Мова і культураРэдагаваць

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

У 1351 годзе, за часамі валадараньня Альгерда, Кейстут рушыў у Вугоршчыну ў выправу з вайсковымі аддзеламі з Трокаў, Горадні, Дарагічына і Берасьця. У час сустрэчы вугорскі кароль Людвік (Лаёш) Вялікі ўчыніў зь ім мір, на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць быка і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «па-літоўску» (паводле вугорскай кронікі, lithwanice): «Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!» (па-стараславянску «на ны» азначае «на нас»[a][8]), у запісе кронікі — «rogachina roznenachy gospanany», што перамовілі яго ліцьвіны (Lithwani). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: Аляксандар Мяжынскі, Аляксандар Брукнэр, Стывэн Крыстафэр Роўэл(be), Андраш Золтан(be) ды іншыя[9].

У лацінскім акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі Кейстутам, Патрыкеем і Войшвілтам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужываюцца трансьлітараваныя ў лаціну «гутарковыя» назвы памежных пунктаў «Каменны брод» (in vulgari a Kamyoni brod) і «вусьце вялікай стругі» (uscze welikey strugi)[10]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы[11].

Захаваліся зьвесткі пра пячаткі тыпу «ПЕЧАТ» з выявай дзіды і крыжа (пазьней такія выявы сустракаюцца на пячатках Вітаўта). Гісторык і нумізмат Аляксей Ільін датуе іх сярэдзінай XIV ст. і адносіць да пячатак Кейстута[12]. Таксама захавалася апісаньне пячаткі Кейстута з дамовы Альгерда і Кейстута з польскім каралём Казімерам у 1366 годзе: у полі ваяр зь мечам і тарчай, вакол выявы надпіс: «СЕ ПЕЧАТЬ КИИСТУТИЯ»[13].

ГалерэяРэдагаваць

Уяўныя партрэтыРэдагаваць

  • Уяўныя партрэты вялікага князя Кейстута

  • З кнігі Б. Папроцкага «Гняздо цноты», 1578 г.

  • А. Пянькоўскі, 1838 г.

  • Невядомы мастак, 1841 г.

  • К. Свабода, 1842 г.

  • L. Beyer, 1-я палова XIX ст.

  • З. Глогер, 1900 г.

  • Невядомы мастак, 1910 г.

У мастацтвеРэдагаваць

  • Вялікі князь Кейстут у мастацтве

  • Перамовы Кейстута і Ягайлы (уверсе), забойства Кейстута (унізе). Мініятура летапіснага зводу XVI ст.

  • Кейстут і Бірута. A. Lesser, 1872 г.

  • Забойства Кейстута. Невядомы мастак, 1878 г.

  • Забойства Кейстута. М. Э. Андрыёлі, 1882

Папярэднік
Альгерд 		Вялікі князь літоўскі
1377—1382 		Наступнік
Ягайла

ЗаўвагіРэдагаваць

  1. ^ Як зазначае Аляксандар Брукнэр, польск. «Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»

КрыніцыРэдагаваць

  1. ^ а б Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
  2. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
  3. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 164.
  4. ^ Грыцкевіч А. Кейстут // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 2. С. 86.
  5. ^ Грыцкевіч А. Кейстут // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 2. С. 87.
  6. ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 50.
  7. ^ Арыгінальны тэкст граматы
  8. ^ Brückner A. Mitologia słowiańska i polska. — Warszawa, 1980.
  9. ^ Латышонак А. Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.
  10. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 62.
  11. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.
  12. ^ Ильин А. А. Классификация русских удельных монет. Вып.1. — Л., 1940.
  13. ^ Gumowski M. Pieczecie Ksiazat Litewskich. // Ateneum Wilenskie. R. VII. Z. 3—4, 1930. S. 702—703.

ЛітаратураРэдагаваць

Вонкавыя спасылкіРэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Кейстут&oldid=2363460»