Кейстут

	Кейстут
	Кейстут (уяўны партрэт)
Вялікі князь літоўскі
	1381 — 1382
Папярэднік	Ягайла
Наступнік	Ягайла
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1297,
Памёр	15 жніўня 1382, Крэва
Нашчадкі	Ад 1-га шлюбу: Патрыкей, Войшвіл, Войдат, Бутаўт-Генрык; Ад Біруты: Вітаўт, Жыгімонт, Таўцівіл
Дынастыя	Гедзімінавічы
Жонка	Бірута
Бацька	Гедзімін

Кейстут (1297 — 15 жніўня 1382) — вялікі князь літоўскі (1381 — 15 жніўня 1382), князь троцкі і гарадзенскі (1341—1345). Сын Гедзіміна ад другога шлюбу з полацкай князёўнай Вольгай, малодшы брат Альгерда.

ІмяРэдагаваць

У гістарычных крыніцах сустракаюцца наступныя варыянты імя вялікага князя: Кестуть (1342, 1371), Кестутей (1345), Кистютий (1352), Кестуть (от Кестутя) (1355), Kinstut rex (1356, 1382)

У 1330-я гады, у час панаваньня бацькі быў князем у Троках. У склад ягонага княства ўваходзілі Горадня, Падляшша і частка Жамойці, якую яшчэ не захапілі крыжакі. Вёў пасьпяховае змаганьне з рыцарамі Тэўтонскага ордэна^[1].

Па сьмерці Гедзіміна (зіма 1341 году) і старэйшага брата Манівіда (1342 год) Нарымонт, відаць, ня меў уладных амбіцыяў. Тым часам вонкавае становішча Вялікага Княства Літоўскім было складаным, Ордэн рыхтаваў вялікую вайсковую выправу. Альгерд з Кейстутам былі найстарэйшымі пасьля Нарымонта сярод Гедзімінавічаў, а ў Вільні ж сядзеў наймалодшы сын Гедзіміна — Яўнут, малады і няздольны да ўлады, з сваёй маці Леанідыяй (Еўнай). У 1345 годзе Леанідыя памёрла, Альгерд і Кейстут надумалі ўзяць ўладу. Кейстут з Трокаў з войскам прыйшоў у Вільню і паланіў Яўнута, па гэтым паклікаў Альгерда і перадаў яму Вільню як старэйшаму, прызнаючы вярхоўную ўладу брата. Альгерд з Кейстутам падзялілі ВКЛ на дзьве паловы, Альгерд быў уладаром ва ўсходняй палове і меў тытул вялікага князя, Кейстут быў уладаром у заходняй палове і яму падпарадкоўваліся ўсе родзічы маючыя там удзелы. Яны спачатку дамовіліся дзяліць усе зноў здабытыя землі. У 1352 годзе Кейстут атрымаў да сваіх уладаньняў яшчэ й Берасьцейскую зямлю. Але потым, відаць, умовы дамовы паміж братамі зьмяніліся, бо Альгерд не дзяліўся з Кейстутам далучанымі землямі.

Пячаць Кейстута, 1353 г.

Па сьмерці Альгерда, яго спадчыньнікам быў Ягайла, але Кейстут, відаць, як старэйшы лічыў сабе вялікім князям, а Ягайла жадаў захаваць тыя ўмовы, што былі паміж яго бацькам Альгердам і Кейстутам. Ягайла склаў з Ордэнам змову супраць Кейстута, але змову выкрылі, Ягайлу арыштавалі і зьняволілі ў Полацку. Аднак празь нейкі час яго вызвалілі пад абяцаньне прызнаньня вярхоўнай улады Кейстута. Неўзабаве Ягайла зноў склаў змову з Ордэнам, яму падманам удалася паланіць і спачатку зьняволіць Кейстута ў Крэўскім замку. Пазьней Кейстута задушылі на загад Ягайлы^[2]^[3].

Пячаць Кейстута, 1379 г.

Пячаткамі Кейстута з лацінскімі надпісамі змацоўваецца грамата да торунскіх купцоў 1353 году^[4].

НашчадкіРэдагаваць

Ад 1-га шлюбу з рускай князёўнай

Патрыкей (Patirg)
«Waysewist», «Wezewilte, nobilis satrapa», «Waysewilt» — невядома ці ён сын Кейстута насамрэч і як дакладна звалі гэта чалавека — Вайсьвізт/Вайсьвільт ці Ўсевалад. Загінуў ў 1370 годзе.
Войдат
Бутаўт-Генрык — разам з старэйшымі братамі склаў няўдалую змову супраць бацькі, зьбег, жыў пры двары імпэратара Сьвятой Рымскай імпэрыі.

Ад 2-га шлюбу зь Бірутай

Мова і культураРэдагаваць

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

У 1351 годзе, за часамі валадараньня Альгерда, Кейстут рушыў у Вугоршчыну ў выправу з вайсковымі аддзеламі з Трокаў, Горадні, Дарагічына і Берасьця. У час сустрэчы вугорскі кароль Людвік (Лаёш) Вялікі ўчыніў зь ім мір, на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць быка і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «па-літоўску» (паводле вугорскай кронікі, lithwanice): «Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!» (па-стараславянску «на ны» азначае «на нас»^[a]^[5]), у запісе кронікі — «rogachina roznenachy gospanany», што перамовілі яго ліцьвіны (Lithwani). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: Аляксандар Мяжынскі, Аляксандар Брукнэр, Стывэн Крыстафэр Роўэл(be), Андраш Золтан(be) ды іншыя^[6].

Захаваліся зьвесткі пра пячаткі тыпу «ПЕЧАТ» з выявай дзіды і крыжа (пазьней такія выявы сустракаюцца на пячатках Вітаўта). Гісторык і нумізмат Аляксей Ільін датуе іх сярэдзінай XIV ст. і адносіць да пячатак Кейстута^[7]. Таксама захавалася апісаньне пячаткі Кейстута з дамовы Альгерда і Кейстута з польскім каралём Казімерам у 1366 годзе: у полі ваяр зь мечам і тарчай, вакол выявы надпіс: «СЕ ПЕЧАТЬ КИИСТУТИЯ»^[8].

ГалерэяРэдагаваць

Уяўныя партрэтыРэдагаваць

Уяўныя партрэты вялікага князя Кейстута
З кнігі Б. Папроцкага «Гняздо цноты», 1578 г.
Тарасевіч А., 1675 г.
А. Пянькоўскі, 1838 г.
Невядомы мастак, 1841 г.

К. Свабода, 1842 г.
L. Beyer, 1-я палова XIX ст.
З. Глогер, 1900 г.
Невядомы мастак, 1910 г.

У мастацтвеРэдагаваць

Вялікі князь Кейстут у мастацтве
Перамовы Кейстута і Ягайлы (уверсе), забойства Кейстута (унізе). Мініятура летапіснага зводу XVI ст.
Кейстут і Бірута. A. Lesser, 1872 г.
Забойства Кейстута. Невядомы мастак, 1878 г.
Забойства Кейстута. М. Э. Андрыёлі, 1882

Папярэднік Альгерд	Вялікі князь літоўскі 1377—1382	Наступнік Ягайла

ЗаўвагіРэдагаваць

^ Як зазначае Аляксандар Брукнэр, польск. «Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»

КрыніцыРэдагаваць

^ Грыцкевіч А. Кейстут // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 86.
^ Грыцкевіч А. Кейстут // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 87.
^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 50.
^ Арыгінальны тэкст граматы
^ Brückner A. Mitologia słowiańska i polska. — Warszawa, 1980.
^ Латышонак А. Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.
^ Ильин А. А. Классификация русских удельных монет. Вып.1. — Л., 1940.
^ Gumowski M. Pieczecie Ksiazat Litewskich. // Ateneum Wilenskie. R. VII. Z. 3—4, 1930. S. 702—703.

ЛітаратураРэдагаваць

Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.

Вонкавыя спасылкіРэдагаваць

Максім Каўняровіч, «Дзяржава волатаў. Альгерд і Кейстут — гаспадары Вялікага Княства Літоўскага», Беларускае Радыё Рацыя, 2021 г.

[5] Як зазначае Аляксандар Брукнэр, польск. «Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»

[1] Грыцкевіч А. Кейстут // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 86.

[2] Грыцкевіч А. Кейстут // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 87.

[3] Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 50.

[4] Арыгінальны тэкст граматы

[6] Brückner A. Mitologia słowiańska i polska. — Warszawa, 1980.

[7] Латышонак А. Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.

[8] Ильин А. А. Классификация русских удельных монет. Вып.1. — Л., 1940.

[9] Gumowski M. Pieczecie Ksiazat Litewskich. // Ateneum Wilenskie. R. VII. Z. 3—4, 1930. S. 702—703.

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[7]

[8]