Натальля Арсеньнева

Ната́льля Арсе́ньнева (20 верасьня 1903, Баку — 25 ліпеня 1997, Рочэстэр, ЗША) — беларуская паэтка, перакладніца, драматургіня.

Натальля Арсеньнева лац. Natalla Arsieńnieva
Асабістыя зьвесткі
Нарадзілася	20 верасьня 1903(1903-09-20) Баку
Памерла	25 ліпеня 1997(1997-07-25) (93 гады) Рочэстэр, ЗША
Пахаваная	Маўнт Гоўп[d]
Муж	Францішак Кушаль
Дзеці	Яраслаў (1923—1943), Уладзімер
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэтка, перакладніца, драматург
Жанр	верш, ода, элегія
Мова	беларуская мова і расейская мова
Дэбют	«Пад сінім небам» (1927)
Подпіс
Творы на сайце Knihi.com
Творы на сайце Kamunikat.org
Натальля Арсеньнева ў Вікісховішчы

Біяграфія

Паходжаньне

Натальля Арсеньнева нарадзілася 20 верасьня 1903 году ў сям’і начальніка Бакінскай мытнай акругі й былой настаўніцы ў Баку. У 1905 бацьку Натальлі перавялі спачатку на Валынь, а пасьля ў Вільню. Радавод яе бацькі ўзыходзіць да роду маці Міхаіла Лермантава. Паводле М. Мішчанчука, род Арсеньневых — генэалягічная лінія бабулі расейскага клясыка, Лізаветы Аляксееўны Арсеньневай (1773—1845).

Дзяцінства

Сям’я Арсеньневых складалася з трох сясьцёр і аднаго брата. Іхняя маці, былая настаўніца, дала Натальлі бліскучую хатнюю адукацыю, рыхтуючы дачку адразу ў сярэднюю школу. У дзяцінстве захаплялася маляваньнем. У дзесяць гадоў, будучая паэтка з адзнакаю здала ўступныя экзамэны й паступіла адразу ў другую клясу Віленскай Марыінскай гімназіі. Тут яна правучылася толькі два гады праз пачатак Першай сусьветнай вайны. У 1914 сям’я Арсеньневых эвакуявалася ў Яраслаўль. Юная Натальля працягвала вучобу ў Кацярынінскай жаночай гімназіі, дзе дадаткова наведвала літаратурны гурток. У 1917 рабіла ілюстрацыі мастацка-літаратурнага часопісу, які выдаваўся гуртком. Тут яна ў чатырнаццаць гадоў напісала свой першы верш на расейскай мове «Облако». З пачаткам антыбальшавіцкага паўстаньня ўлетку 1918, сям’я Арсеньневых пакрысе адпраўляецца ў Вільню, да якой дабіраліся этапамі больш за год празь Вялікія Лукі Пскоўскай губэрні й Дрысу. Падчас пераезду, усе дзеці перахварэлі на «гішпанку». Сястра Натальлі Галіна ў выніку хваробы памерла.

Вяртаньне ў Вільню

У 1920 сям’я вярнулася ў Вільню. За час бежанства ўся віленская маёмасьць Арсеньневых была раскрадзеная, а ў іхнай кватэры жылі чужыя людзі. У Вільні 16-гадовая Натальля давала ўрокі францускай і нямецкай моваў, каб дапамагчы сям’і. Тут будучая паэтка паступіла ў Віленскую беларускую гімназію, дзе настаўнічалі Максім Гарэцкі, Браніслаў Тарашкевіч, Антон Луцкевіч, Аркадзь Смоліч і іншыя дзеячы беларускага нацыянальнага ўздыму. Натальля Арсеньнева пазьней адзначала: «па праўдзе, я сталася беларускай паэткай толькі ўвосень 1920 году». У гімназіі прымала ўдзел у пастаноўцы «Паўлінкі» Янкі Купалы.

У чэрвені 1921 атрымала атэстат аб сярэдняй адукацыі — «матуру». Ужо ў верасьні пачала настаўнічаць у адной зь сямі беларускіх школаў у Вільні. Адначасова паступіла на гуманістычны факультэт Віленскага ўнівэрсытэту й друкавалася ў розных заходнебеларускіх часопісах і газэтах. На яе паэтычныя здольнасьці зьвярнуў увагу асабіста Максім Гарэцкі.

Міжваенны пэрыяд

Натальля Арсеньнева. З зборніка вершаў «Пад сінім небам», Вільня, 1927

28 верасьня 1922 году Натальля Арсеньнева выйшла замуж за Францішка Кушаля — чальца вайсковай камісіі Беларускай Народнай Рэспублікі. Ад яго яна мела двух сыноў: Яраслава (1923—1943) і Ўладзімера. Паводле зьвестак Б. Сачанкі, Ф. Кушаль прымаў удзел у карных апэрыцыях «супраць свайго народу». Першыя паўтара году пасьля шлюбу пражылі ў Слоніме. Тут Натальля Арсеньнева моцна пасябравала з Гальяшом Леўчыкам. Улетку 1923 Францішак Кушаль адправіў гасьцяваць Натальлю да свайго дзеда Вінцука Кушаля ў вёску Доры ў Валожынскім павеце. Тут яна правяла амаль тры месяцы й пазьней езьдзіла сюды кожнае лета. Гэтыя гасьцяваньні паэтка апісала наступным чынам:

	Тут, у чыста беларускім сялянскім асяродзьдзі, я цесна зжылася зь Беларусьсю, калі можна так сказаць, ужо не ў тэорыі, а на практыцы, зжылася з найчысьцейшаю беларускаю моваю, зь беларускім жыцьцём і прыродаю. Мужавы бацька — стары Кушаль — быў найшчырэйшым беларускім патрыётам, хоць палітыкай ніколі не займаўся і ў жыцьці сваім ніколі нікуда не выязджаў далей за Валожын, Івянец, Ракаў ці Маладэчна.

Натальля Арсеньнева і Максім Танк, Вільня, 1936

У 1924 мужа Натальлі Арсеньнева перавялі на Памор’е, дзе яны пражылі 13 гадоў у Хэлмне й год у Равічы, на самой мяжы зь Нямеччынай.

Натальля Арсеньнева, 1935

У 1927 годзе Натальля Арсеньнева надаўжэй прыехала ў Вільню й падрыхтавала да друку свой першы зборнік «Пад сінім небам». Адначасова яна займалася перакладам «Дзядоў» Адама Міцкевіча: пераклала 1-ю, 2-ю й пачала чацьвёртую часткі. Пераклад быў ацэнены станоўча й частка яго была надрукаваная ў адным зь віленскіх беларускіх часопісаў, аднак цэласьць недзе загінула, а ў друкароў ці рэдактараў яе пазьней знайсьці не ўдалося. У 1935 годзе ўпершыню наведала Вільню ўзімку, дзе чытала свае вершы й пазнаёмілася з Максімам Танкам, творчасьць якога зрабіла на яе моцнае ўражаньне.

Другая сусьветная

З пачаткам Другой сусьветнай вайны муж Натальлі Арсеньневай апынуўся ў савецкім палоне — Старабельскім лягеры. Баючыся быць адрэзанаю ад дзяцей (дзеці на пачатак вайны знаходзіліся ў Дорах), паэтка адна ноччу пехатою пайшла туды зь Вільні: ішла празь Ліпаўку на Ашмяны. Пад Вішневам, як падазроная асоба была арыштаваная бальшавікамі, адвезеная ў пастарунак НКВД у Валожыне й празь пяць дзён адпушчаная. Дабраўшыся да Дораў, у сувязі зь цяжкім матэрыяльным становішчам Натальля Арсеньнева вырашыла ехаць зь дзецьмі назад у Вільню, але Беларускі камітэт нічым ёй ня змог дапамагчы. Тады паэтка вырашае падаць заяўку ў бальшавіцкую рэпартацыйную камісію аб дазволе ўезду на тэрыторыю СССР. Дазвол быў атрыманы й яна 31 сьнежня 1939 у чарговы раз пакінула Вільню й асела на гэты раз у Вялейцы, дзе жыў брат яе братавае. Апрача таго, у Вялейцы на той час жыў Максім Танк, які ўладкаваў Натальлю Арсеньневу стылістам у абласную «Сялянскую газэту».

У пачатку сакавіка 1940 году Натальлю Арсеньневу й Максіма Танка запрасілі ў Менск па запрашэньні Саюзу беларускіх пісьменьнікаў. Тут паэтка пазнаёмілася зь Янкам Купалам, Зьмітраком Бядулям і іншымі. Аднаго вечара, калі Танк, Арсеньнева й беларускі крытык ды драматург Алесь Кучар ішлі па Савецкай вуліцы, Танк голасна гаварыў па-беларуску, на што атрымаў спалоханую заўвагу Алеся Кучара:

	Ведаеце, не гаварыце так голасна па-беларуску, у нас гэта ня прынята.

13 красавіка 1940 году на золку Натальля Арсеньнева разам з сынамі была арыштаваная органамі НКВД і без афіцыйнага абвінавачваньня сасланая ў сталінскі ГУЛАГ у Казахстане. У лютым 1941 году атрымала выклік у Маскву. Дабраўшыся цягніком да Лубянкі, Натальлю Арсеньневу беспасьпяхова пыталіся намовіць падпісаць развод з сваім мужам, які ў той час знаходзіўся побач на Лубянцы. Пасьля чарговага вяртаньня ў Казахстан, паэтцы разам з двума дзецьмі было дазволена вярнуцца на ранейшае месца жыхарства. У траўні 1941 году Натальля Арсеньнева была ўжо ў Дорах. Празь некалькі дзён ёй прыйшоў загад ехаць у Беласток, дзе яна адшукала Максіма Танка й той уладкаваў яе на кватэру й на працу ў рэдакцыю газэты, дзе паэтка працавала да пачатку Вялікай Айчыннай вайны.

З пачаткам нямецка-савецкай вайны Натальля Арсеньнева празь Ліду, Багданава й Валожын дабралася зь Беластоку ў Доры, адкуль з малодшым мужавым братам адправілася ў зруйнаваны Менск. Пазьней яна з мужам атрымала кватэру на былой Ленінградзкай вуліцы. Да гэтага часу вызвалены з Лубянкі Францішак Кушаль жыў на адной кватэры з Антонам Адамовічам пасьля пярэбараў з жонкай на Ленінградзкую вуліцу прапанаваў ёй пайсьці на працу ў рэдакцыю «Беларускай газэты». Перакладала лібрэта да опэры «Кармэн» і «Евгения Онегина». У гэты час да Натальлі Арсеньневай зьвярнуліся па напісаньне лібрэта да новай опэры, за сюжэт якой паэтка ўзяла верш «Лясное возера» з цыклю «Зачараваны кут» са зборніку «Пад сінім небам». Напісаньне музыкі было даручанае кампазытару Міколу Шчаглову. Апрача гэтага, паэтка напявала мэлёдыі шматлікіх песень, пачутых ёю яшчэ ў Дорах. Тэксты іншых народных песень, якія пазьней увайшлі ў опэру Натальля Арсеньнева ўзяла з фальклёрнага зборніка Еўдакіма Раманава. Пасьля прэм’еры «Ляснога возера» паэтка зрабіла пераклад «Затонутага звона» Герхарта Гаўптмана.

У другой палове 1942 году Натальля Арсеньнева атрымала ліст ад свайго брата Сяргея, які ў 1940 уцёк у Нямеччыну й празь цяжкую хваробу прасіў узяць апеку над сваёй сям’ёй. Паэтка парупілася аб атрыманьні дазволу на пераезд і спачатку выехала ў Бэрлін, а затым у Ляйпцыг, дзе ейны брат ляжаў у санаторыі «Reisengebirge». Падчас яе знаходжаньня ў Ляйпцыгу Сяргей Арсеньнеў памёр у санаторыі, і Натальля праз сканчэньне тэрміну пропуска вымушаная была вяртацца ў Менск.

Па вяртаньні ў Менск Натальля Арсеньнва распачала працы над перакладамі «Цыганскага барона» Ёгана Штраўса, «Разьбітага кубка» Генрыха фон Кляйста, «Зачараванай жалейкі» Моцарта й «Вольнага стральца» Карла Марыі фон Вэбэра. 22 чэрвеня 1943 ад міны, што ўзарвалася ў Менскім гарадзкім тэатры загінуў сын Яраслаў. Ягонае пахаваньне адбылося на Вайсковых могілках. Па сьмерці сына кампазытар Мікола Шчаглоў папрасіў Натальлю напісаць арыю для кнігі Праксэды для 3-а акта опэры «Усяслаў Чарадзей». Калі лібрэта да опэры было скончанае, найлепшыя ўвэртуры й арыі былі выкананыя сьпевакамі й поўным аркестрам у студыі Менскага радыё. У гэты час у рэдакцыю «Беларуская газэты» заходзіў вядомы беларускі драматург Францішак Аляхновіч. Пасьля Другога Ўсебеларускага кангрэса сустрэлася з Ларысай Геніюш, якая прыехала з Прагі.

З пачаткам наступленьня савецкага войска на Менск Натальля Арсеньнева разам зь дзеячам Цэнтральная беларускай рады ўцякалі празь Беласток, Варшаву ў Каралявец, адкуль пераехалі ў Бэрлін. Тут паэтка ўладкавалася на працу ў газэту «Раніца». Тут яна напісала большую частку вершаў, якія пазьней увайшлі ў зборнік «Не астыць нам». 3ь лютага 1945 празь несупынныя бамбаваньні Бэрліну Натальля Арсеньнева разам зь сям’ёй Шчагловых і Каханоўскіх пераехала ў мястэчка Амбэрг, непадалёк ад чэскай мяжы, дзе цярпелі моцную харчовую й фінансавую нястачу. Далейшыя гады паэтка са сваім мужам правяла ў лягерах для г. зв. «перамешчаных асобаў». Увосень 1945 Арсеньнева разам з мужам перабралася ў Рэгенсбург, дзе знайшлася магчымасьць весьці культурную працу пры Беларускім камітэце. Пазьней Натальлю Арсеньневу перавезьлі ў лягер у Міхэльсдорфе, пазьней — у Віндышбэргердоф, дзе Натальля Арсеньнева разам зь беларускай супольнасьцю ставіла канцэрты. Да свайго ад’езду ў ЗША Арсеньнева пасьпела пабываць у Розэнгайме.

ЗША

У Злучаныя Штаты Натальля Арсеньнева пераехала 15 чэрвеня 1950 году (спачатку ў Нью-Ёрк, пазьней — у Рочэстэр), дзе ёй напачатку давялося працаваць упакавальніцай агуркоў на фабрыцы кансэрваў. Празь некалькі тыдняў паэтка разам з мужам ужо займелі сваю невялікую кватэру. Працавала ў эмігранцкай газэце «Беларус», на Радыё Свабода, у Беларускім інстытуце навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку. У 1970—1980-я адышла ад актыўнага ўдзелу ў палітычным жыцьці беларускай эміграцыі.

25 ліпеня 1997 году Натальля Арсеньнева памерла ў горадзе Рочэстэр (ЗША), дзе жыла зь сям’ёй сына Ўладзімера.

Творчасьць

Перадумовы

Свае першыя вершы Натальля Арсеньнва напісала ў чатырнаццацігадовым узросьце на расейскай мове. Паводле зьвестак паэткі, першы зь іх называўся «Облако», другі — «Юг». Пра свае паэтычныя густы ў часе навучаньня ў Кацярынінскай жаночай гімназіі пісьменьніца расказала ў сваім «Аўтабіяграфічным нарысе»:

	…Мае старэйшыя сяброўкі (з 7-га і 8-га клясаў) зьмяшчалі ў нашым часопісе свае вершы пад Бальмонта, Гумілёва, Ахматаву… Бальмонта я ня надта любіла, ён выдаваўся мне нейкім няшчырым, штучным. Ахматаву, наадварот, я ў душы лічыла бясстыднай і не любіла таксама. Але Гумілёў мне падабаўся. Падабаліся і вершы маіх сябровак, што насьледвалі яго. Я ім страшэнна зайздросьціла.

Першае беспасярэдняе знаёмства Натальлі Арсеньневай зь «беларускаю вёскаю і найчысьцейшаю беларускаю моваю» адбылося ў часе прыжываньня ў Дрысе, калі сям’і Арсеньневых недзе каля 1919 кватаравала ў невялікай сялянскай хаце разам з гаспадарамі. Пазьней яна пра гэта напісала:

	Тут я пачула ўпершыню і беларускія песьні, і беларускія казкі. Я вельмі ўсім гэтым зацікавілася, і вёска, і людзі, і песьні, і мова падабаліся мне незвычайна.

Першаю беларускаю кнігаю для будучай паэткі стала кніжка апавяданьняў Максіма Гарэцкага «Лірныя сьпевы», якая стала для яе «найлепшым лемантаром». Свае беларускія вершы Натальля Арсеньнева пачала пісаць у Віленскай беларускай гімназіі: першы зь іх называўся «Хай жаўцее, сьціхае сад з кожнай гадзінай», другі — «Сьветлы дзень дагарае над сумнай зямлёю». Рукапісы гэтых вершаў яна пасьля лекцыі аддала Максіму Гарэцкаму, які абмежаваўся адно толькі стрыманым «цікава». Увечары таго ж дня ў суботу, на заўсёднай вечарыне пісьменьнік публічна зачытаў два вершы юнае паэткі — «Восень» і «Сьветлы дзень дагарае над сумнай зямлёю» — без аніводнай праўкі. Вершы Максім Гарэцкі суправадзіў уступнымі словамі:

	Я хачу вас сёньня пацешыць, асабліва тых, хто любіць беларускае слова. Дай Бог, каб я не памыліўся, але мне здаецца, што ў нас сёньня нарадзілася паэтка, большая і за Цётку, і за Буйлянку.

Зборнікі

Першы зборнік вершаў Натальлі Арсеньневай «Пад сінім небам» выйшаў у Вільні ў 1927 г. Затым яна падрыхтавала да друку другі — «Жоўтая восень» (1937), які з розных прычынаў так і ня ўбачылі чытачы як асобнае выданьне. Зборнік «Сягоньня» выйшаў у 1944 г. Сьледам за ім рыхтаваўся да друку чарговы — «Не астыць нам» (асобнаю кнігаю не друкаваўся). Апошнім творчым набыткам паэткі стаў зборнік выбраных твораў «Між берагамі» (1979).

Тэмы

Раньняя лірыка, якую Арсеньнева зьмяшчала ў пэрыядычных выданьнях Заходняй Беларусі, пераважна прыродаапісальная, інтымная. Яна імкнулася перадаць імгненныя ўражаньні, пачуцьці, адлюстраваць зьменлівы стан душы, плынь унутранага быцьця.

Вершы, напісаныя ў акупаваным Менску, склалі зборнік «Сягоньня» (1944). Талент паэткі разьвіўся ў бок філязофскага, гуманістычнага асэнсаваньня гістарычных падзеяў, узмацніліся грамадзянскія трагічна-афарбаваныя ноты. Скразны матыў ваеннай лірыкі — матыў непасільнасьці выказаць і аб’яднаць смуткам і тугою аднаго чалавека, нават калі ён паэт, сусьветны смутак і жаль, што апанаваў чалавецтва на гэтым пэрыядзе гісторыі.

Памятная шыльда у гонар Натальлі Арсеньневай на былым будынку Віленскай беларускай гімназіі

У шэрагу з ваеннай тэматыкай, у творах Натальлі Арсеньневай моцна гучала нацыянальна-патрыятычная тэма Бацькаўшчыны (вершы «Песьня каліноўцаў», «Жыве Беларусь», «Прысяга», «Краіне», «Зьняволеным сьцягом», «У гушчарах»). У творчасьці эміграцыйнага пэрыяду нацыянальныя й гісторыка-патрыятычныя матывы паглыбіліся, набылі настальгічную афарбоўку: (цыклі вершаў «Не астыць нам», «Брамы», «На ростанях»). Асобныя творы прысьвечаныя Францішку Скарыне («У гасподзе Падуанскай»), дню абвяшчэньня незалежнасьці Беларусі («25 сакавік», «Ён граць ня сьціхне»), Слуцкаму збройнаму чыну («На Слуцкія ўгодкі», «Косы», «Сыны і маці»).

Памяць

У СССР творы Натальлі Арсеньневай былі забароненыя. Дагэтуль творы паэткі не ўключаныя ў школьную праграму па беларускай літаратуры ў сярэдніх школах.

Зь сярэдзіны 1980 гадоў творы Натальлі Арсеньневай становяцца вядомымі й папулярнымі, асабліва верш «Малітва», які будучы пакладзеным на музыку кампазытарам Міколам Равенскім стаў гімнам «Магутны Божа», у гонар якога названы фэстываль духоўнай музыкі; у 1995 гэтую песьню прапаноўвалі зрабіць дзяржаўным гімнам.

У 2003 у яе гонар быў усталяваны помнік у мястэчку Старыя Дарогі Менскай вобласьці на тэрыторыі музэю-сядзібы. У лістападзе 2022 года стала вядома, што з мэмарыяльнай зоны перад будынкам музэю быў выдалены партрэт Натальлі Арсеньневай.

Дыскаграфія

• З крывіцкай сям'і : паэтычныя песьні й рамансы, вершы Натальлі Арсеньневай. Зьмест: 1) Мікола Равенскі. Магутны Божа: выконвае Аляксандар Растопчын. 2) Малітва: верш чытае Натальля Арсеньнева. 3) Мікола Равенскі. Магутны Божа: выконвае Данчык. 4) Эльза Зубковіч. Вясновы вечар: выконвае Тацяна Грыневіч-Матафонава. 5) Уладзімер Зайчанка. Шчасьце: выконвае аўтар. 6) Знаю: верш чытае Натальля Арсеньнева. 7) Ігар Загумёнаў. Ты мой родны край: выконвае «Zigzag». 8) Алеся Ўнукоўская. Я ішла: выконвае аўтар. 9) Тацьцяна Беланогая. Сьнежань: выконвае аўтар. 10) Годзе: верш чытае Натальля Арсеньнева. 11) Эльза Зубковіч. Знае сэрдца: выконвае Тацяна Грыневіч-Матафонава. 12) Андрэй Плясанаў. Сонца залатое: выконвае «P.L.A.N.». 13. Аляксандар Памідораў. У гушчарах: выконвае «Зьміцер Вайцюшкевіч». 14) Улюбёныя вершы (1. Ахрысьціў мяне нехта ў зялёнай дуброве; 2. Заміж мяне): чытае Натальля Арсеньнева. 15) Эльза Зубковіч. Сьпі сыночак: выконвае Тацяна Грыневіч-Матафонава. 16. Яўген Магаліф. Толькі ўчора: выконвае Данчык. 17. Красавік: вершы чытае Натальля Арсеньнева. 18) Алеся Ўнукоўская. Ноч рассыпала: выконвае аўтар. 19. Анастасія Карпоўская. Я ішла: выконвае «РоСтра». 20. Фёдар Жывалеўскі. У храм незямны: выконвае «Голая Манашка». 21) Рабіна: верш чытае Натальля Арсеньнева. 22. Ян Жанчак. Пій да дна: выконвае «In search for». 23) Эльза Зубковіч. Мяцеліца: выконвае Тацяна Грыневіч-Матафонава. 24. Уладзімер Мігуля. Хатка па-над рэчкаю: выконвае Данчык. 25) О, шыпшына мая, Беларусь: верш чытае Натальля Арсеньнева. 26) Мікола Равенскі. Магутны Божа: выконвае «Зьміцер Вайцюшкевіч» / Тэкст на ўкладышы Янкі Запрудніка. — Менск: БМАgroup, 2009. — С. 26 (70 хвіл. 37 сек.). — (Беларускі музычны архіў).

Творы

Вершы Н. Арсеньнева. Я помню ноч была… Маўчалі ў садзе дрэвы… // Беларускі звон : газэта. — 1921, 9 верасьня. — № 11. — С. 3. Натальля Арсеньнева. Калі гараць агнём чырвоныя асіны… (Верш) // Беларускі звон : тыднёвая часопicь. — 24 лютага 1922. — № 5 (30). — С. 3. Натальля Арсеньнева. Дрэвы абсыпалісь. Золата й фарбы… (Верш) // Беларускі звон : тыднёвая часопicь. — 17 лютага 1922. — № 4 (29). — С. 3. Н. Арсеньнева. Мэта жыцьця. (Верш) // Беларускі звон : тыднёвая часопicь. — 21 ліпеня 1922. — № 15 (40). — С. 2. Н. Арсеньнева. Сыплюцца з клёнаў лісты. (Верш) // Беларускі звон : тыднёвая часопicь. — 8 верасьня 1922. — № 18 (43). — С. 3. Н. Арсеньнева. Які сягоньня дзень! Якое неба, сонца. (Верш) // Новае жыцьцё : газэта. — 1923, 24 сакавіка. — № 4. — С. 3. Люблю я сонца залатое. Вечар неба фарбуе. (Вершы). // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, сакавік. — № 1. — С. 3, 4. Сьміялася ў вочы вясна. Вячорная часіна. (Вершы) // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, красавік. — № 2. — С. 1, 2. Паралель. (Верш) // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, май. — № 3. — С. 4. Веснавая калыханка. Ішла вясна. ***. (Вершы) // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, чэрвень. — № 4. — С. 2—5. Маячэньні... Калі... Вясёлка. (Вершы) // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, ліпень—жнівень. — № 5. — С. 1, 2. Натальля Арсеньнева. Пад сінім небам. Вершы (1920—1925). — Вільня: Выдавецтва Б. Клецкіна, 1927. — 144 с. «Жоўтая восень» (не надрукаваны) Сягоньня: Вершы, 1941—1943. Мн., 1944. Натальля Арсеньнева. Між берагамі: Выбар паэзіі, 1920—1970 / мастачка Ірэна Рагалевіч. — Нью-Ёрк–Таронта: БІНІМ, 1979. — 350 с. Натальля Арсеньнева. Пад сінім небам. Вершы (1920—1925). — Факсімільнае выданьне. — Менск: Мастацкая літаратура , 1992. — 144 с. — («Бацькаўшчына»). — 5000 ас. — ISBN 5-340-01267-0 Між берагамі. (Вершы). // Маладосць : часопіс. — 1991. — № 4 (458). — С. 151—156. Натальля Арсеньнева. Пад сінім небам (1920—1925). Жоўтая восень (1927—1937). Сягоньня (1941—1943). Не астыць нам (1944—1949). На ростанях. // Укладаньне, прадмова й біяграфічныя даведкі Барыса Сачанкі. Туга па радзіме: паэзія беларускай эміграцыі. — Мінск: Мастацкая літаратура , 1992. — С. 10—169. — ISBN 5-340-01086-6. Наталля Арсеннева. Яшчэ адна вясна: Выбраныя вершы (Цыклы: Пад сінім небам; Жоўтая восень; Сягоння; Між берагамі) / Укладаньне і прадмова Алы Сямёнавай; Фота Клешчука А. В.. — Менск: Мастацкая літаратура, 1996. — 271 с. — (Галасы беларускага замежжа). — 1000 ас. — ISBN 985-02-0086-3 Наталля Арсеннева. Выбраныя творы / укладаньне, камэнтары Лідзіі Савік; прадмова Алы Сямёнавай. — Менск: Беларускі кнігазбор, 2002. — 589 с. — (Дзевятнаццаты том сэрыі «Беларускі кнігазбор»). — ISBN 985-6638-55-0 П’еса Сваты (1955) Лібрэта да опэраў М. Шчаглова «Лясное возера», «Усяслаў Чарадзей», да апэрэтаў «З выраю» і «Купальле», словы да кантаты «Сакавік» Тэксты для песень «Магутны Божа», "У гушчарах" і іншыя

Пераклады драма Г. Гаўптмана «Затонуты звон» (1948—1954, пастаўленая ў 1943 у Менску) «Эвангельскі хрысьціянскі сьпеўнік» (Менск, 1943) «Разьбіты кубак» Г. Кляйста лібэрта опэраў «Всяельле Фігаро», «Чароўная жалейка» В. А. Моцарта, «Вольный стралок» К. М. Вэбэра, «Кармэн» Ж. Бізэ, «Цыганскі барон» Ё. Штраўса тэкст арыі «Яўген Анегін» П. Чайкоўскага прадслоўе да «Рамэо і Джульеты» Ў. Шэксьпіра разьдзелы зь «Дзядоў», «Пана Тадэвуша» А. Міцкевіча Мікола Гусавянін. «Песьня пра зубра» / Пераклад Натальлі Арсеньневай // «Запісы беларускага інстытута навукі й мастацтва». — New York: 1996. — Т. 22. — С. 4—37. Мікола Гусавянін. «Песьня пра зубра». Пераклад з лацінскай мовы зь беларускім падтэкстам Натальлі Арсеньневай. 1978—1982. // Крыніца : часопіс. — 1997. — № 33 (7). — С. 2—32. асобныя вершы Ё. В. Гётэ Натальля Арсеньнева. Пераклады вершаў з «Кнігі джунгляў» Рэдзьярда Кіплінга. // Дзеяслоў : Літаратурна-мастацкі часопіс. — 2003, сьнежань. — № 7. — С. 7—20. калядны сьпеў «Ціхая Ноч» Ліставаньне Натальля Арсеньнева. Лісты да Антона Луцкевіча. // Дзеяслоў : Літаратурна-мастацкі часопіс. — 2003, сьнежань. — № 7. — С. 5, 6. «Геніюш, Ларыса. Лісты да Натальлі Арсеньневай». // публікацыя Натальлі Гардзіенкі «Запісы БІНіМ». — Нью-Ёрк — Менск: Беларускі Інстытут Навукі й Мастацтва, 2012. — № 35. — С. 231—239. Успаміны Натальля Арсеньнева. Да 40-гадавога юбілею Натальлі Арсеньневай. Як я сталася паэтам (жменька успамінаў). // Бацькаўшчына : Орган беларускай нацыянальна-вызвольнай думкі. — 1960. — № 16 (500). — С. 4, 5. Натальля Арсеньнева. З майго жыцьцяпісу. // Маладосць : часопіс. — 1991. — № 4 (458). — С. 156—159. Наталля Арсеннева. Аўтабіяграфічная нататка. / укладаньне, камэнтары Лідзіі Савік; прадмова Алы Сямёнавай // Наталля Арсеннева. Выбраныя творы. — Менск: Беларускі кнігазбор, 2002. — С. 463—500. — ISBN 985-6638-55-0. На іншых мовах Ferdinand Neureiter Weißrussische Anthologie. Ein Lesebuch zur weißrussischen Literatur. — München: Verlag Otto Sagner, 1983. — С. 156—159. — 230 с. — (Slavistiche Beiträge). — ISBN 3-87690-252-5 (ням.) Крытыка, рэцэнзіі Я. Г. Пасьвячаецца Н. А. // Беларускі звон : тыднёвая часопicь. — 18 сакавіка 1922. — № 8 (33). — С. 2. Язэп Сьвятазар. Паэтыцкая творчасьць Натальлі Арсеньневай. (Крытычны нарыс). // Беларуская хата : газэта. — 1926. — № 3. — С. 6—8. Байкоў М.. Аб творчасьці Натальлі Арсеньевай. Ins hohe Meer werd ich hinaus geniesen... (Gaethe "Faust") // Полымя : часопіс. — 1927. — № 8. — С. 187—194. Ант. Навіна. «Пад сінім небам». // Наша праўда : газэта. — 3 жніўня 1927. — № 35. — С. 2—3. Міх. Чэмер. Верная дачка Сонца і «Шчырай Зямелькі», Н. Арсеньева: «Пад сінім небам». // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, ліпень—жнівень. — № 5. — С. 35—39. Міх. Чэмер. Верная дачка Сонца і «Шчырай Зямелькі», Н. Арсеньева: «Пад сінім небам». // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, верасень—кастрычнік. — № 6. — С. 15—27.

Літаратура

• Берасьнева М. Творчасць Наталлі Арсенневай — набытак Беларусі // «Рэгіянальная газета»
• Калеснік У. Наталля Арсеннева // ЛіМ. 1994, 9 снеж.
• Мікола Мішчанчук. «Між берагамі» (Лёс і творчасць Наталлі Арсенневай) // пад рэдакцыяй Анатоля Сабалеўскага Культура беларускага замежжа : Кніга 1. — Менск: Навука і тэхніка, 1993. — С. 10—29. — ISBN 5-343-01337-6.
• Петрушкевіч, Ала. Наталля Арсеннева. Шлях да Беларусі / Прадмова А. М. Пяткевіча. — Менск: Кнігазбор, 213. — 180 с. — 100 ас. — ISBN 978-985-7057-44-3
• Лідзія Савік. «Жывём Айчынай мы…» Наталля Арсеннева 1903-1997. // Пакліканыя. Літаратура Беларускага Замежжа. — Менск: Тэхналогія, 2001. — С. 34—113. — ISBN 985-458-037-7.
• Барыс Сачанка. Вяртаньне. // Маладосць : часопіс. — 1991. — № 4 (458). — С. 149, 150.
• Барыс Сачанка. Сняцца сны аб Беларусі… : Літаратурна-крытычныя артыкулы, інтэрв'ю. — Менск: Мастацкая літаратура, 1990. — С. 43—48. — ISBN 5-340-00602-6.
• Анатоль Сідарэвіч. Вучаніца і настаўнік: супраца. // Дзеяслоў : Літаратурна-мастацкі часопіс. — 2003, сьнежань. — № 7. — С. 1—5.
• Сямёнава А. Лёс — і над лёсам // Голас Радзімы. 1993, 30 верас.
• Тарасюк Л. Праз акіян забыцця // ЛіМ. 1993, 5 лют.
• Тарасюк Л. Пад небам паэзіі // Полымя. 1995, №6

Вонкавыя спасылкі

• Андрэй Хадановіч. (9 ліпеня 2024) Магутны Божа і Жыве Беларусь у 1942-м, Багдановіч, Гарэцкі, акупацыя і эміграцыя — Натальля Арсеньнева
• Натальля Арсеньнева на сайце «Родныя вобразы»
• Мікола Гусоўскі. Песьня пра зубра ў перакладзе Натальлі Арсеньневай