Ракаў
Ра́каў[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Іслачы. Цэнтар сельсавету Валожынскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 2626 чалавек. Знаходзіцца за 40 км на паўднёвы ўсход ад Валожына, за 39 км ад Менску; за 16 км ад чыгуначнай станцыі Беларусь, каля аўтамабільнай дарогі Менск — Горадня.
| Ракаў лац. Rakaŭ | |||||
 Панарама мястэчка | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | XIV ст. | ||||
| Магдэбурскае права: | XVII ст. | ||||
| Краіна: | Беларусь | ||||
| Вобласьць: | Менская | ||||
| Раён: | Валожынскі | ||||
| Сельсавет: | Ракаўскі | ||||
| Вышыня: | 212 м н. у. м. | ||||
| Насельніцтва: | 2626 чал. (2010) | ||||
| Часавы пас: | UTC+3 | ||||
| Тэлефонны код: | +375 1772 | ||||
| Паштовы індэкс: | 222365 | ||||
| СААТА: | 6220857156 | ||||
| Нумарны знак: | 5 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°58′2″ пн. ш. 27°3′10″ у. д. / 53.96722° пн. ш. 27.05278° у. д.Каардынаты: 53°58′2″ пн. ш. 27°3′10″ у. д. / 53.96722° пн. ш. 27.05278° у. д. | ||||
Ракаў на мапе Беларусі ±   Ракаў | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
Ракаў — даўняе магдэбурскае[2] места гістарычнай Меншчыны, колішняя сталіца графства, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага[3]. Да нашага часу тут захаваліся былы дамініканскі касьцёл Сьвятога Духа ў стылі барока і капліца Сьвятой Ганны ў стылі клясыцызму, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся збудаваныя ў XVIII ст. жылы корпус кляштару дамініканаў, зруйнаваны расейскімі ўладамі, і комплекс манастыра базылянаў з царквой Узьвіжаньня Сьвятога Крыжа, зруйнаваны савецкімі ўладамі.
Назва
рэдагавацьРак — імя славянскага паходжаньня, якое ўтварылася ад слова рак[4][5].
Гісторыя
рэдагавацьВялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьУпершыню Ракаў ўпамінаецца ў XIV стагодзьдзі як вялікакняскае ўладаньне. У 1465 годзе вялікі князь Казімер перадаў паселішча Кезгайлам, з 1550 году — у валоданьні Завішаў. У 2-й палове ХVІ ст. тут заснавалі кальвінскі збор (дзеяў да пачатку XVIII ст.). Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў паселішча ўвайшло ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва.
У 1568 годзе Ракаў атрымаў статус мястэчка. У 1-й палове ХVІІ ст. паселішча перайшло да Сангушкаў, за якімі яно стала значным гадлёвым местам, цэнтрам графства. У гэты час тут працавала вядомая друкарня. У 1686 годзе Канстанцыя Сангушка з Сапегаў заснавала ў мястэчку дамініканскі кляштар Сьвятога Духа.
У 1701 годзе кароль і вялікі князь Аўгуст Моцны надаў Ракаву прывілей на 2 кірмашы ў год. Пачаўся хуткі эканамічны ўздым. Празь места праходзілі 2 гасьцінцы: Менск — Пяршаі — Валожын — Ашмяны і Ракаў — Вялейка. У 1702 годзе Казімер Сангушка заснаваў тут базылянскі манастыр. У 1742 годзе адбыўся пажар, які зьнішчыў кляштар Сьвятога Духа (неўзабаве адбудаваны). На 1779 год у месьце было 297 двароў, 24 крамы, 91 рамесьнік.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьУ выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Ракаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Менскага павету. Статус паселішча панізілі да мястэчка. У 1794 годзе за ўдзел у паўстаньні расейскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў Сангушкаў і перадалі царскаму фэльдмаршалу Салтыкову. На 1800 год — 276 двароў, дзеялі касьцёл і царква, працавалі школа, 20 мураваных крамаў, 2 вадзяныя плыны. На Рынку стаяла ратуша. У 1804 годзе Салтыкоў прадаў Ракаў Зьдзяхоўскім. У 1824 годзе мясцовыя вернікі збудавалі драўляны касьцёл і капліцу, у 1830 годзе — змуравалі прымогілкавую капліцу Сьвятой Ганны.
Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1835 годзе расейскія ўлады ліквідавалі дамініканскі кляштар, а касьцёл гвалтоўна перарабілі пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1839 годзе расейскія ўлады ліквідавалі базылянскі манастыр, а царкву перадалі Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі, багатую бібліятэку і архіў, што знаходзіліся пры манастыры — разрабавалі, манастырскі шпіталь — зачынілі.
У 1843 годзе ў Ракаве збудавалі майстэрні сельскагаспадарчых машынаў (веялкі, малатарні, сячкарні), якія добра разыходзіліся ў Менскім, а таксама ў Пскоўскім, Пецярбурскім паветах; апроч таго, у мястэчку працавалі 2 млыны, цагельня, піваварня. Мясцовыя майстры выраблялі драўляныя малатарні, арфы й сячкарні для навакольных сельскіх гаспадарак. На 1886 год дзеялі 2 царквы, касьцёл і сынагога, працавалі расейская народная вучэльня, бровар, землеапрацоўчых прыладаў, ганчарны і цагельны заводы, 2 вадзяны млыны, 29 крамаў. Паводле М. Улашчыка[6], у 1901 годзе тут вырабілі 80 малатарняў. На 1859 год у мястэчку было 140 двароў[7].
У канцы XIX — пачатку ХХ стагодзьдзяў Ракаў знаходзіўся ў валоданьні Мар’яна Зьдзяхоўскага, прафэсара Кракаўскага і Віленскага ўнівэрсітэтаў. У гэты час у сядзібе Зьдзяхоўскага зьбіраліся вядомыя літаратары й музыканты. Эліза Ажэшка называла Ракаў «Паўночнымі Атэнамі». На 1905 год у мястэчку было 740 будынкаў, у 1906 годзе тут збудавалі нэагатычны касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі. У пачатку XX ст. існавалі некалькі млыноў, касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі, капліца Сьвятой Ганны, царква, праваслаўная прымогілкавая капліца, каталіцкая і праваслаўная пачатковыя школы, паштовая станцыя і тэлеграф, аптэка; найбліжэйшы доктар — у Заслаўі.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Ракаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
рэдагаваць25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ракаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, у Менскі павет («падраён») Менскага раёну[8]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Ракаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Віленскага ваяводзтва. У гэты час тут было 552 двары. Непадалёк ад мястэчка праходзіла граніца з БССР, што спрыяла вялікаму эканамічнаму ўздыму. У гэты час Ракаў быў улюблёным месцам кантрабандыстаў, шпіёнаў з абодвух бакоў, тут адкрываліся рэстарацыі, публічныя дамы.
У 1939 годзе Ракаў увайшоў у БССР. 15 студзеня 1940 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. 16 ліпеня 1954 году статус паселішча панізілі да вёскі.
На 1994 год у Ракаве было 805 двароў, на 2001 год — 765, на 2008 год — 746. У 2007 годзе ён атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку».
- Мястэчка на старых здымках
-
Колішні касьцёл Сьвятога Духа, каля 1900 г. -
Рынак і колішні касьцёл, да 1919 г. -
Рынак і Новы касьцёл, 1914 г. -
Капліца Сьвятой Ганны, 1914 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
Вуліца Менская, капліца -
Сядзіба, да 1939 г. -
Вуліца Менская. Савецкі танк, 17.09.1939 г. -
Царква пры манастыры базылянаў
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва
рэдагавацьДэмаграфія
рэдагаваць
- XVIII стагодзьдзе: 1773 год — 798 чал. (425 муж. і 273 жан.); 1795 год — 926 чал. (466 муж. і 460 жан.); 1800 год — 932 чал.[9]
- XIX стагодзьдзе: 1857 год — 3013 чал. (1558 муж. і 1455 жан.), зь іх 1120 сялянаў і 1893 іншых станаў, 715 каталікоў, 144 праваслаўных і 306 юдэяў; 1859 год — 1501 чал.; 1886 год — 1006 чал.[10]; 1888 год — каля 3 тыс. чал.[11]; 1897 год — 3641 чал. (1751 муж. і 1890 жан.), зь іх 2168 юдэяў (59,5%), 1018 каталікоў (27,9%) і 444 праваслаўныя (12%)
- XX стагодзьдзе: 1908 год — 4950 чал.[12] (470 муж. і 404 жан.); 1917 год — 3000 чал. (1458 муж. і 1542 жан.), зь іх 1418 беларусаў, 1215 жыдоў, 301 паляк; 1919 год — 3332 чал., зь іх 47,3% юдэяў, 45,4% каталікоў, 7,3% праваслаўных; 1921 год — 3323 чал.; 1929 год — 3329 чел.; 1931 год — 3481 чел.; 1959 год — 1627 чал.[13]; 1994 год — 2156 чал.; 1999 год — 2162 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2001 год — 2106 чал.[14]; 2006 год — 2,1 тыс. чал.; 2008 год — 2155 чал.[15]; 2010 год — 2626 чал.
Інфрастуруктура
рэдагавацьУ Ракаве працуюць сярэдняя школа, лякарня і пошта.
Забудова
рэдагавацьВуліцы і пляцы
рэдагаваць| Афіцыйная назва | Гістарычная назва | Былыя назвы |
| 8 сакавіка вуліца | Задамініканская вуліца[16] Дамініканская вуліца[17] |
|
| Бястужава вуліца | Івянецкая вуліца | |
| Камсамольская вуліца | Крыжаўзьвіжанская вуліца[18] (частка) Гранічная вуліца (частка) |
|
| Паштовая вуліца | Касьцельная вуліца[16] | |
| Піянэрская вуліца | Дубраўская вуліца Загуменная вуліца Райская вуліца[19] |
|
| Пушкінская вуліца | Бакроўка вуліца[16] | |
| Савецкая вуліца | Віленская вуліца[16] | Юзэфа Пілсудзкага вуліца |
| Свабоды завулак | Рынкавы завулак (частка)[16] | Станіслава Манюшкі вуліца (частка) |
| Свабоды плошча | Рынак пляц | |
| Чырвонаармейская вуліца | Радашкаўская вуліца[17] Замкавая вуліца[17] Рынкавая вуліца (частка)[16] |
Тадэвуша Касьцюшкі вуліца (частка) |
| Чырвонаармейскі завулак | Школьная вуліца |
З урбананімічнай спадчыны Ракава да нашага часу гістарычную назву захавала Менская вуліца, частка якой пры касьцёле раней называлася Дамініканскай[16].
Эканоміка
рэдагавацьРакаў — вядомы ў Беларусі ганчарны цэнтар (гэтак званая «Ракаўская кераміка»). Апроч таго, у вёсцы працуюць лясьніцтва і прамысловы камбінат.
Турыстычная інфармацыя
рэдагавацьІнфраструктура
рэдагаваць
Ракаў уваходзіць у турыстычныя маршруты «Сьвет беларускіх мястэчак», «Дойлідзтва Налібоцкага краю», Ракаў — Тупальшчына — Івянец і інш.[20]
У навакольлі Ракава знаходзяцца дом адпачынку НАН Беларусі «Іслач», аздараўленчы комплекс «Сьвітанак», 9 дзіцячых арганізацяў адпачынку і аздараўленьня.
Запрашае наведвальнікаў музэй-галерэя «Янушкевічы». Краязнаўчая экспазыцыя музэю прысьвячаецца жыцьцю старасьвецкай шляхты і дробнай местачковай буржуазіі, найстарэйшы яе экспанат датуецца XVII стагодзьдзем.
Славутасьці
рэдагавацьКаля шашы Менск — Валожын знаходзіцца Ракаўскі ледавіковы канглямэрат, помнік прыроды дзяржаўнага значэньня; за 0,3 км на паўднёвы захад ад касьцёла, у абалоне ракі Іслачы (левы бераг) — гарадзішча пэрыяду жалезнага веку і позьняга Сярэднявечча (I—XVII стагодзьдзі).
- Ганчарня (XIX ст.)
- Капліца Сьвятой Ганны (1830)
- Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі (1906)
- Касьцёл Сьвятога Духа ордэна дамініканаў (1730—1793; цяпер царква Праабражэньня Гасподняга)
- Манастыр базылянаў (падмуркі), каля якіх знаходзіцца гаючая крыніца з каплічкай
- Могілкі: каталіцкія, капліца-пахавальня Друцкіх-Любецкіх (1920-я), магіла беларускага кампазытара М. Грушвіцкага; старыя праваслаўныя, брама (XIX ст.); юдэйскія (XVIII—XX стагодзьдзі)
- Паштовая станцыя (1887, руіны)
Страчаная спадчына
рэдагаваць- Касьцёл (1824)
- Кляштар дамініканаў (1686)
- Сядзібна-паркавы комплекс Зьдзяхоўскіх (XIX ст.)
- Сынагога
Галерэя
рэдагаваць- Краявіды Ракава
-
Гарадзішча і сажалка -
-
-
Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі, інтэр’ер -
Капліца Сьвятой Ганны на каталіцкіх могілках -
Каплічка ля руінаў базылянскага манастыра -
Сядзіба Зьдзяхоўскіх, лядоўня -
Рэшткі паштовай станцыі
Асобы
рэдагаваць- Мар’ян Зьдзяхоўскі (1861—1938) — гісторык літаратуры, філёзаф; рэктар Віленскага ўнівэрсытэту
- Мікалай Мяцельскі (нар. 1947) — матэматык
- Вячаслаў Рагойша (нар. у 1942) — літаратуразнаўца, перакладнік, аўтар манаграфіяў з тэорыі, практыцы і гісторыі беларускай літаратуры
- Іда Разэнталь (1886—1973) — амэрыканская мадэльерка, вынаходніца станіка
- Уры Фінкель (1896—1957) — крытык, літаратуразнаўца
- Язэп Янушкевіч (нар. 1959) — літаратуразнаўца, археограф, пісьменьнік
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (djvu) С. 132.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 312.
- ^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 132.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 1: Odapelatywne nazwy osobowe. — Kraków, 2001. S. 249.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 486.
- ^ Улашчык М. Выбранае / Уклад. А. Каўка, А. Улашчык. — Менск: «Беларускі кнігазбор», 2001. С. 88.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 379.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 8. Кн. 1. — Менск, 2010. С. 496.
- ^ БЭ. — Мн.: 2001 Т. 13. С. 279.
- ^ Jelski A. Raków // Słownik geograficzny... T. IX. — Warszawa, 1888. S. 508—510.
- ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 8. Кн. 1. — Менск, 2010. С. 497.
- ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 8. Кн. 1. — Менск, 2010. С. 498.
- ^ БЭ. — Мн.: 2001 Т. 13. С. 278.
- ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 8. Кн. 1. — Менск, 2010. С. 495.
- ^ а б в г д е ё Плян Ракава 1903 году
- ^ а б в Рагойша В. Шляхамі стагоддзяў // Працоўная Слава. 6 верасьня 2015 г.
- ^ Плян Ракава 1897 году
- ^ Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 47.
- ^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
Літаратура
рэдагаваць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4
- Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 8. Мінская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2010. — 736 с.: іл. ISBN 978-985-11-0520-1.
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze. — Warszawa, 1888.