Яўнут
Яўнут Гедзімінавіч, Яўнуці Гедзімінавіч (у праваслаўі Іван; 1301 — па 1366) — вялікі князь літоўскі (1341—1345). Пачынальнік роду князёў Заслаўскіх.
| Яўнут лац. Jaŭnut | |
.jpg) | |
| Яўнут (уяўны партрэт) | |
| вялікі князь літоўскі | |
|
1341 — 1345 | |
| Папярэднік | Гедзімін |
| Наступнік | Альгерд |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | 1301 |
| Памёр | па 1366 |
| Бацька | Гедзімін |
| Маці | Еўна Полацкая |
Імя рэдагаваць
- Асноўныя артыкулы: Яўнут (імя) і Імёны ліцьвінаў
З апавяданьня Раўданскага рукапісу можна зразумець, што Яўнут быў названы ад імя сваёй маці Еўны Полацкай, як і Альгерд — ад імя сваёй маці Вольгі.
Імёны Явень (Евень), Яўны / Яўн гістарычна бытавалі ў Польшчы: Jawyen / Jawen (1410 год), Gyewyen (1465 год), Nicolai Jawnicz (1497 год), Nobilis Martinus Jawny (1473 год)[1].
Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Оже я князь Еоунутий, и Кистютии, и Любарть (1352 год)[2]; vnd treib Jawnuten dorvs[3] (Jawnut; Мэмарыял Вітаўта, 1390 год); Iwenynti, Jewynthi[a] або Евнутіи[b] (Летапісец вялікіх князёў літоўскіх); Евнутій (Наўгародзкі чацьверты летапіс)[4]; Евнутей (Сафійскі першы летапіс)[5]; Евнутей Гедимановичь[6] (Ніканаўскі летапіс).
Жыцьцяпіс рэдагаваць
Паводле Раўданскага рукапісу, Яўнут нарадзіўся ў 1301 годзе і быў другім сынам Гедзіміна ад трэцяй жонкі Еўны Полацкай. Атрымаў ад бацькі ва ўдзел Ашмяны, Браслаў і Вількамір. Паводле тэстамэнту Гедзіміна, стаў вялікім князем па ягонай сьмерці ў канцы 1341 году. Знайшоў падтрымку толькі ў вялікай княгіні Еўвы і брата князя пінскага Нарымонта, большасьць братоў ігнаравалі яго і праводзілі самастойную палітыку.
Па сьмерці ў 1345 годзе Еўвы Альгерд і Кейстут учынілі супраць Яўнута змову, у выніку чаго ён трапіў у палон[7]. Пазьней Яўнут уцёк з-пад варты і праз Смаленск прыбыў у Маскву да свайго швагра Сямёна Гордага, дзе прыняў праваслаўе. Быў першым князем-уцекачом, які шукаў падтрымку ў Маскве.
У 1347 годзе замірыўся з братамі, вярнуўся і атрымаў ва ўдзел Заслаўскае княства, у склад якога некаторы час уваходзіў Менск[8].
Галерэя рэдагаваць
- Уяўныя партрэты Яўнута
-
З радаводу Палубінскіх. А. Тарасевіч, 1675 г.
-
І. Гердзееўскі, каля 1850 г.
-
М. Барвіцкі, 1908 г.
.jpg)
.jpg)
| Папярэднік Гедзімін |
Вялікі князь літоўскі 1341—1345 |
Наступнік Альгерд |
Заўвагі рэдагаваць
- ^ Паводле Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie
- ^ Паводле Віленскага сьпісу
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Słownik staropolskich nazw osobowych. T. 2. — Wrocław, 1968—1970. S. 378.
- ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 30.
- ^ Лицкевич О. В. «Летописец великих князей литовских» и «Повесть о Подолье»: опыт комплексного критического разбора. — СПб., 2019. С. 263.
- ^ ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. С. 57, 72.
- ^ ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. С. 224, 235.
- ^ ПСРЛ. Т. 10. — СПб., 1885. С. 216.
- ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 46.
- ^ Грыцкевіч А. Яўнут // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 786.
Літаратура рэдагаваць
- Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4