Гомельская вобласьць
Го́мельская во́бласьць — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Беларусі. Плошча вобласьці складае 40,4 тыс. км². Насельніцтва на 2018 год — 1 415 749 чалавек[1]. Адміністрацыйны цэнтар — места Гомель.
| Гомельская вобласьць | |
 |  Сьцяг |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Краіна | Беларусь |
| Статус | вобласьць |
| Адміністрацыйны цэнтар | Гомель |
| Улучае | 21 раён |
| Найбуйнейшыя гарады | Мазыр Рэчыца Жлобін Рагачоў Шацілавічы |
| Дата ўтварэньня | 15 студзеня 1938 |
| Старшыня аблвыканкаму | Уладзімер Дворнік |
| Насельніцтва (2018) | 1 415 749[1] (15%, 1-е месца) |
| Шчыльнасьць | 35 чал./км² |
| Нацыянальны склад | беларусы — 88,2% расейцы — 7,7% украінцы — 2,1%[2] |
| Плошча | 40,4 тыс. км² (1-е месца) |
| Вышыня па-над узр. м. · сярэдняя вышыня | 130 м[3] |
| Месцазнаходжаньне Гомельскай вобласьці | |
| |
| Мэдыя-зьвесткі | |
| Часавы пас | UTC +3 |
| Код ISO 3166-2 | BY-HO |
| Тэлефонны код | +375-23 |
| Паштовыя індэксы | 246 ххх, 247 ххх |
| Код аўтам. нумароў | 3 |
| Афіцыйны сайт | |
 Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы | |
Гісторыя
рэдагаваць
- ХII—ХIII стагодзьдзі: са складу Чарнігаўскага часова вылучылася Гомельскае ўдзельнае княства.
- 1535: утварылася Гомельскае староства.
- 1566: тэрыторыя Гомельшчыны ўваходзіла ў Рэчыцкі і Мазырскі паветы Менскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскаа, пазьней Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў.
- 1772: Гомель — цэнтар Беліцкага павету Магілёўскай губэрні Расейскай імпэрыі, у 1852 годзе Беліцкі павет быў пераназваны ў Гомельскі.
- 1 студзеня 1919: Гомельскі раён у складзе Беларускай ССР.[4]
- 26 красавіка 1919: Гомельская губэрня ў складзе РСФСР.
- 15 студзеня 1938: Гомельская вобласьць БССР.
- 27 ліпеня 1990: Гомельская вобласьць у складзе незалежнай Беларусі.
Геаграфічнае становішча
рэдагавацьГомельская вобласьць разьмешчаная ў паўднёва-ўсходняй частцы Беларусі. Тэрыторыя вобласьці складае 40,4 тыс. км².
На захадзе вобласьць мяжуе зь Берасьцейскай, на паўночным захадзе — зь Менскай, на поўначы — з Магілёўскай абласьцямі Беларусі, на ўсходзе — з Бранскай вобласьцю Расеі, на паўднёвым захадзе — з Чарнігаўскай, на поўдні — з Кіеўскай, Жытомірскай і Ровенскай абласьцямі Ўкраіны.
Рэльеф
рэдагавацьГомельская вобласьць разьмешчаная ў паўднёва-заходняй частцы Ўсходне-Эўрапейскай раўніны. Заходняя частка вобласьці займае Прыпяцкае Палесьсе — моцна забалочаная і залесеная нізіна, разьмешчаная на вышыні 120—140 м над узроўнем мора. У правабярэжжы Прыпяці сустракаюцца моцна размытыя марэнавыя ўзгоркі і ўзвышшы, найбуйнейшыя зь іх — Мазырская града (вышыня 206 м). З усходу да Палескай нізіны далучаецца Прыдняпроўская нізіна. На ўсходзе і паўночным усходзе ад Дняпра нізіна паступова падвышаецца і пераходзіць у Чачэрскую раўніну.
Карысныя выкапні
рэдагавацьЗямныя нетры Гомельшчыны багатыя карыснымі выкапнямі. Найбольш значныя — паліўна-энэргетычная сыравіна: торф, нафта, спадарожны газ, каменны і буры вугаль, гаручыя лупнякі.
Першая ў Беларусі прамысловая нафта была здабытая ў 1964 годзе каля Рэчыцы. Аднак запасы ўласнай нафты невялікія і пакрываюць толькі да 4% патрэбаў краіны ў гаруча-змазвальных матэрыялах.
Штогадовая здабыча торфу складае каля 1 млн тон (17% ад усяго торфу, што здабываецца ў Беларусі). Распрацавана каля 1500 тарфянішчаў. Найбуйнейшыя тарфяныя масівы знаходзяцца ў Жлобінскім, Рэчыцкім, Брагінскім і Шацілавіцкім раёнах.
Выведаныя два радовішчы лупнякоў, якія маюць прамысловае значэньне, — Любанскае (0,9 млрд т) і Тураўскае (2,7 млрд т). Запасы бурага вуглю ў Жыткавіцкім і Брынёўскім радовішчах ацэньваюцца ў 99,3 млн т.
Амаль ва ўсіх раёнах вобласьці ёсьць сыравіна для будаўнічых матэрыялаў: цэмэнтавыя і легкаплаўкія гліны, сылікатныя і будаўнічыя пяскі, крэйда, будаўнічае каменьне. Запасы будаўнічага каменьню складаюць 8,5 млн тыс. м³. На іх базе пабудаваны друзавы завод «Глушкавічы». Гліны для вытворчасьці цэглы і дахоўкі здабываюцца ў 17 раёнах вобласьці.
На базе такіх радовішчаў працуюць 11 заводаў па выпуску цэглы. Найбуйнейшае ў рэспубліцы радовішча тугаплаўкіх глінаў і суглінкаў «Гарадок» з запасамі 30,6 млн т забясьпечвае працу Рэчыцкага камбінату будматэрыялаў, а радовішчы легкаплаўкіх глінаў, запасы якіх складаюць 33,5 млн м³, — Петрыкаўскага керамзытавага заводу. Выведаныя тры радовішчы шкляных і фармовачных пяскоў з агульнымі прамысловымі запасамі ў 89,9 млн т. На базе аднаго зь іх створаны абагачальны камбінат у в. Папоўка.
Запасы калійных соляў ацэньваюцца ў 236 млн т, крэйды — у 3533 тыс. т. Даўсанітавыя руды радовішча «Заазёрнае» могуць даць сыравіну, якая замяняе ўвазныя з Расеі і Ўкраіны алюмін і кальцынаваную соду.
Наладжваецца прамысловае засваеньне радовішча «Дыябазавае», руды якога неабходныя для вытворчасьці бэрылію і рэдказямельных элемэнтаў царыявай групы; працягваецца распрацоўка радовішчаў дыямэнтаў (Жлобінска-Рагачоўская дзялянка Паўноча-Прыпяцкай нізіны); рыхтуецца прамысловае засваеньне новых відаў сыравіны (гіпсу, базальтавых валокнаў, мінэральных сарбэнтаў, ёдабромных расолаў).
Мазырскае, Давыдаўскае і Старобінскае радовішчы ўтрымліваюць больш за 22 млрд т каменнай солі (прамысловыя катэгорыі). Вядомая ўсім харчовая соль «Экстра» вырабляецца Мазырскім солевыварочным камбінатам з запасаў Мазырскага радовішча.
Каля месцаў знаходжаньня мінэральных водаў адкрытыя санаторыі і прафілякторыі. Наладжана бутыляваньне мінэральных водаў.
Клімат і расьліннасьць
рэдагавацьКлімат у рэгіёне ўмерана кантынэнтальны, зь цёплым летам і мяккай зімой. Сярэдняя тэмпэратура студзеня — мінус 6 °C, ліпеня — плюс 18 °C.
Узімку пераважаюць паўднёвыя ветравеі, улетку заходнія і паўночна-заходнія. Хуткасьць ветравею ў сярэднім за год складае каля трох мэтраў у сэкунду. Сярэднегадовая колькасьць ападкаў вагаецца ў межах 550—660 мілімэтраў.
У вобласьці адзін з самых працяглых у краіне вэгетацыйных перыядаў (191—209 дзён). Клімат спрыяе вырошчваньню цукровых буракоў, кукурузы, хуткасьпелых гатункаў вінаграду і іншых культураў.
Пад лесам занятыя 45% тэрыторыі (хваёвыя, бярозавыя, чорнаалешнікавыя, дубовыя). Балоты займаюць 13% плошчы. На тэрыторыі вобласьці разьмешчаныя Прыпяцкі нацыянальны парк, Палескі радыяцыйна-экалягічны запаведнік, 11 біялягічных, 5 ляндшафтавых заказьнікаў нацыянальнага значэньня. Зарэгістраваныя 17 батанічных і 71 геалягічны помнік прыроды.
Гідраграфія
рэдагавацьУсе рэкі рэгіёну належаць басэйну Дняпра, які праходзіць па тэрыторыі вобласьці з поўначы на поўдзень на працягу 400 км. Найбуйнейшыя суднаходныя прытокі Дняпра — Прыпяць, Бярэзіна (праваруч), Сож (леваруч). Буйныя прытокі Прыпяці — Случ, Пціч, Трэмля, Іпа (леваруч), Сьцьвіга, Убарць, Славечна, Жалонь (праваруч). Найвялікшае возера — Чырвонае, у абалонах рэчак сустракаюцца невялікія азёры-старыцы. Створаная шчыльная сетка мэліярацыйных каналаў.
Экалёгія
рэдагавацьАсноўны цяжар наступстваў катастрофы на Чарнобыльскай АЭС прыйшоўся менавіта на Гомельскую вобласьць.
З найбольш забруджаных тэрыторыяў у чыстыя раёны краіны адселеныя больш за 135 тысячаў чалавек з 470 населеных пунктаў, у тым ліку з 295 населеных пунктаў Гомельшчыны.
За гады, якія мінулі пасьля аварыі, створаная і функцыянуе сыстэма радыяцыйнага кантролю і маніторынгу, якая распрацаваная і фінансуецца за кошт дзяржаўнага бюджэту. Дзейнічае сыстэма правядзеньня ахоўных захадаў у аграпрамысловай вытворчасьці, што дазваляе трымаць пад кантролем вытворчасьць сельскагаспадарчай прадукцыі, зьдзяйсьняецца комплекс захадаў па падвышэньні ўзроўню мэдыцынскага абслугоўваньня пацярпелага насельніцтва, дзейнічае, хоць і ня ў поўным аб’ёме, сыстэма сацыяльнай абароны ўсіх катэгорыяў пацярпелага насельніцтва. Створаная заканадаўчая і нарматыўна-прававая база па ўсіх кірунках пераадоленьня наступстваў катастрофы.
Транспарт
рэдагавацьТранспартны комплекс вобласьці мае дастаткова магчымасьцяў для забесьпячэньня патрэбаў прадпрыемстваў і насельніцтва ў перавозках і паслугах.
Праз тэрыторыю вобласьці праходзяць важныя міжнародныя чыгуначныя лініі Санкт-Пецярбург — Жлобін — Адэса, Вільня — Менск — Жлобін — Корасьцень — Кіеў, Берасьце — Гомель. Іх агульная працягласьць — 1859,4 км. У транспартным абароце агульная вага чыгуначнага транспарту складае больш за 90%, у пасажырскім абароце — 50%. Найбуйнейшыя вузлы: Гомель, Жлобін, Каленкавічы.
Галоўныя аўтамагістралі вобласьці E95 Санкт-Пецярбург — Гомель — Кіеў — Адэса, M5 Менск — Гомель, M10 Бранск — Гомель — Пінск — Берасьце. Даўжыня дарог зь цьвёрдым пакрыцьцём 9,7 тыс. км.
Па Дняпры, Прыпяці, Беразіне, Сожу зьдзяйсьняецца суднаходзтва. У Гомелі і Мазыры ёсьць аэрапорты.
У адзінай транспартнай сыстэме трубаправодны транспарт прадстаўлены міжнароднай нафтаправоднай магістральлю «Дружба», Мазырскім магістральным прадуктаправодам, газаправодамі міжрэспубліканскага і мясцовага прызначэньня.
У Гомельскай вобласьці паслугі сувязі робяць два дзяржаўныя прадпрыемствы: «Гомельаблтэлекам» і «Гомельаблпошта», у склад якіх уваходзяць адасобленыя падразьдзелы, што дзейнічаюць ва ўсіх раёнах вобласьці.
Прамысловасьць і сельская гаспадарка
рэдагавацьУ гаспадарчым комплексе вобласьці галоўнае месца займае прамысловасьць. Яна спэцыялізуецца на вытворчасьці сталі і пракаце, машынабудаваньні, хімічнай, лясной, дрэваапрацоўчай, лёгкай і харчовай галінах. Вырабляюцца прадукты нафтаперапрацоўкі, серная кіслата, фосфарныя ўгнаеньні, кормаўборачныя камбайны, падшыпнікі, станкі, шкло, папера, кардон, шпалеры, будматэрыялы, мэбля, кухонная соль, мыла, перапрацоўваецца сельскагаспадарчая прадукцыя. Каля траціны вырабаў экспартуецца ў 70 краінаў сьвету. Дзейнічае вольная эканамічная зона «Гомель-Ратон». Справавыя сувязі з суседнімі краінамі разьвіваюцца ў рамках эўрарэгіёну «Дняпро».
Роля сельскагаспадарчай вытворчасьці ў вобласьці ў цэлым зьнізілася пасьля чарнобыльскай катастрофы. Паменшыліся плошчы палёў (цяпер 35,3% тэрыторыі), скарацілася пагалоўе жывёлін. Асноўная спэцыялізацыя — мяса-малочная жывёлагадоўля, вырошчваньне зерневых (пераважаюць жыта, ячмень), бульбы. У прымескіх гаспадарках разьвітая птушкагадоўля. На 2023 год дзейнічала 219 земляробчых прадпрыемстваў[5].
На 2023 год працавала звыш 1500 прамысловых прадпрыемстваў. Сярод іх найбольшымі былі «Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод», «Беларуснафта» у Гомлі, «Рагачоўскі малочнакансэрвавы камбінат», «Гомсельмаш» і фабрыка «Спартак» у Гомлі[5]. Іншымі асноўнымі прадпрыемствамі вобласьці былі:
- Беларускі мэталургічны завод — вытворчасьць мэталкорду, літых, трубных і магляваных нарыхтовак, стальнога і арматурнага нізкаўгляроднага дроту.
- Гомельскі хімічны завод — серкавая кіслата, амарфос, азотна-фосфарна-кальныя ўгнаеньні, аманізаваны супэрфасфат сульфіт натару, фторысты алюмін, крыяліт.
- Сьветлагорскае ВА «Хімвалакно» — хімічныя валокны й ніці, жгут віскозны, поліэтыленавая плёнка, тэрмаўстойлівыя вугляродныя матэрыялы.
- ААТ «Гомельшкло»
- ААТ «Гомельдрэў»
- ААТ Гомельская прамыслова-гандлёвая фірма «8 Сакавіка»
- Гомельский станкабудаўнічы завод імя Кірава
- ААТ «Гомельбудматэрыялы»
- ААТ «Гомельскі тлушчавы камбінат»
- ААТ «Мазырсоль»
- ВА «Крышталь»
- ААТ «Гомельшпалеры»
- ЗАТ «Фарфор»
Насельніцтва
рэдагаваць- 2018 год — 1 415 749 чал.[1]
- 2017 год — 1 420 656 чал.[6]
- 2016 год — 1 422 941 чал.[7]
- 2014 год — 1 425 400 чал.[8]
У Гомельскай вобласьці на 1 студзеня 2005 году пражывала 1 млн 495 тыс. чалавек, 30% зь якіх — у сельскай мясцовасьці. Адміністрацыйны цэнтар вобласьці — места Гомель — па колькасьці насельніцтва (492 тысячы чалавек) займае ў краіне другое месца пасьля Менску. Колькасьць працоўных рэсурсаў складае ў рэгіёне каля 920 тысячаў чалавек. Асобы працаздольнага ўзросту складаюць 61,3% усяго насельніцтва. З агульнай колькасьці, занятыя ў народнай гаспадарцы, 63,2% — працоўныя, астатнія — службоўцы. Каля 118 тысячаў чалавек складаюць тыя, што маюць вышэйшую адукацыю (у тым ліку пяць тысячаў працоўных). Сярэднюю спэцыяльную адукацыю маюць 139 тыс. чалавек. Прафэсійна-тэхнічная адукацыя — 115 тыс. чалавек. У дзяржаўным сэктары эканомікі занятыя 374 тыс. чалавек, на прадпрыемствах прыватнай і замежнай формаў уласнасьці — 260 тыс. чалавек. З агульнай колькасьці занятага насельніцтва, у прамысловасьці працуе — 27,5%, сельскай гаспадарцы — 10,8%, гандлю і грамадзкім харчаваньні — 12,2%, адукацыі — 10,9%.
Нацыянальны склад насельніцтва разьмяркоўваецца наступным чынам (перапіс 2009 году)[2]:
Найбуйнейшыя сельскія населеныя пункты вобласьці (больш за 3 тысячы чалавек): Яроміна, Азершчына, Козенкі, Краснае, Прыбыткі, Пакалюбічы.
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел
рэдагаваць
Вобласьць падзяляецца на 21 раён:
- Брагінскі раён
- Буда-Кашалёўскі раён
- Веткаўскі раён
- Гомельскі раён
- Добрускі раён
- Ельскі раён
- Жыткавіцкі раён
- Жлобінскі раён
- Каленкавіцкі раён
- Кармянскі раён
- Лельчыцкі раён
- Лоеўскі раён
- Мазырскі раён
- Нараўлянскі раён
- Петрыкаўскі раён
- Рудабельскі раён
- Рэчыцкі раён
- Рагачоўскі раён
- Хвойніцкі раён
- Чачэрскі раён
- Шацілавіцкі раён
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ а б Перепись населения — 2009. Гомельская область. Национальный состав населения (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ GeoNames (анг.) — 2005.
- ^ У якіх межах былі абвешчаныя Беларуская Народная Рэспубліка і БССР? // 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ а б в Даты гісторыі: 85 гадоў Віцебскай, Гомельскай, Менскай і Магілёўскай абласьцям // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 12 студзеня 2023 г. Праверана 27 студзеня 2023 г.
- ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Demographic situation in January 2014 (анг.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь, 9 лютага 2014
Літаратура
рэдагаваць- Гомельская область // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9.