Француская мова
Француская мова (français, la langue française) — адна з раманскіх моваў гала-раманскай падгрупы. Родная мова большасьці насельніцтва ў Францускай Рэспубліцы, Рэспубліцы Гаіці, Манака, а таксама каля чвэрці насельніцтва Канады і ў франкамоўных абласьцёх Швайцарыі (Рамандыя) і Бэльгіі (Валёнія і Брусэль). Француская мова зьяўляецца нашчадкам казаў лацінскай мовы Рымскай і٧ه٨ت٨خهه٨خخحهه هت٩ت٨هت٨هه خ هههه٩تن мпэрыі, як то італьянская, партугальская, гішпанская, румынская, сардынская й каталёнская. Ейнымі бліжэйшымі сваякамі аднак зьяўляюцца іншыя мовы ойль і француска-крэольскія мовы. Ейнае разьвіцьцё праходзіла таксама пад уплывам кельцкіх моваў рымскай Галіі й германскай франскай мовы ў пэрыяд узмацненьня франскай дзяржавы.
Франкафоны ў сьвеце
рэдагавацьУ сьвеце на францускай мове размаўляюць ад 173 (1998 год) да 500 мільёнаў чалавек (2005 год). Колькаснае разьмеркаваньне франкафонаў прадстаўлена ў наступнай табліцы:
Кантынэнты | «Сапраўдныя» франкафоны | «Частковыя» франкафоны | Агульная колькасьць франкафонаў |
---|---|---|---|
Афрыка | 32 189 500 | 46 740 000 | 78 929 500 |
Эўропа | 67 856 500 | 8 200 000 | 76 056 500 |
Амэрыка | 10 481 000 | 4 064 000 | 14 450 000 |
Азія | 1 672 000 | 1 560 000 | 3 232 000 |
Акіянія | 467 000 | 45 000 | 512 000 |
Разам | 112 666 000 | 60 612 000 | 173 278 000 |
Статус францускай мовы
рэдагавацьФранцуская мова зьяўляецца афіцыйнай мовай многіх краінаў сьвету і шырока ўжываецца ў некаторых іншых краінах. Нацыі, якія карыстаюцца францускай мовай, аб’яднаныя словам «франкафанія». Па-за лінгвістычным аспэктам, Галоўны савет па франкафаніі спрыяе рознабаковым сувязям паміж адной трэцяй краінаў сьвету. Гэта й вызначае агульны стан францускай мовы ў сьвеце.
Між тым, на міжнароднай арэне роля францускай мовы памяншаецца, асабліва ў параўнаньні з ангельскай мовай. Тым ня менш, француская мова застаецца адной з афіцыйных моваў наступных міжнародных арганізацыяў:
- СГА
- НАТА
- Афрыканскі зьвяз
- Эўрапейскі Зьвяз
- Эўрапейскі зьвяз радыё ды тэлебачаньня
- Эўрапейскае касьмічнае агенцтва
- Міжнародны суд
- Міжнародны крымінальны суд
- Міжнародны алімпійскі камітэт
- Міжнародная фэдэрацыя футбольных асацыяцыяў
- Міжнародная фэдэрацыя плаваньня
- Міжнародная фэдэрацыя аўтамабіляў
- Сусьветнае антыдопінгавае агенцтва
- Міжнародны сэкрэтарыят вады
- Міжнародная гідраграфічная арганізацыя
- Міжнародная асацыяцыя паліталёгіі
- Міжнароднае бюро мераў і вагаў
- Сусьветны паштовы зьвяз
- Інтэрпол
Француская мова — адна з шасьці афіцыйных ды дзьвюх працоўных моваў ААН ды яе агенцтваў.
Францускую мову выкладаюць у многіх унівэрсытэтах сьвету. Найбольш яна распаўсюджаная ў сфэрах дыпляматыі, журналістыкі, юрыспрудэнцыі ды вышэйшай адукацыі.
Краіны ды іншыя тэрыторыі, дзе француская мова мае статус адзінай афіцыйнай мовы:
- Бэнін
- Буркіна-Фасо
- Кот д’Івуар
- Француская Рэспубліка (у т. л. усе замежныя тэрыторыі й дэпартамэнты Францыі)
- Габон
- Гвінэя
- Малі
- Манака
- Нігер
- Дэмакратычная Рэспубліка Конга
- Рэспубліка Конга
- Сэнэгал
- Тога
Краіны ды іншыя тэрыторыі, дзе француская мова мае статус адной з афіцыйных моваў:
- Каралеўства Бэльгія (Валёнія й Брусэль) (поруч зь нідэрляндзкай ды нямецкай)
- Рэспубліка Бурундзі (поруч з мовай кірундзі)
- Рэспубліка Камэрун (поруч з ангельскай мовай)
- Фэдэральная Ісламская Рэспубліка Каморскія вастравы (поруч з арабскай мовай)
- Канада (поруч з ангельскай мовай, у правінцыі Квэбэк мае статус адзінай афіцыйнай, у правінцыі Нью-Брансуік мае статус афіцыйнай поруч з ангельскай).
- Рэспубліка Джыбуці (поруч з арабскай мовай)
- Экватарыяльная Гвінэя (поруч з гішпанскай мовай)
- Рэспубліка Гаіці (поруч з крэольскай мовай Гаіці)
- Італьянская Рэспубліка (поруч з італьянскай і франка-правансальскай мовамі)
- Вялікае Герцагства Люксэмбург (поруч зь нямецкай мовай)
- Рэспубліка Мадагаскар (поруч з малагасійскай мовай)
- Востраў Марыс (поруч з ангельскай ды крэольскай марысійскай мовай)
- Цэнтральна-Афрыканская Рэспубліка (поруч з мовай санго)
- Руандзійская рэспубліка (поруч з ангельскай ды мовай кін'ярванда)
- Рэспубліка Сэйшэльскія астравы (поруч з ангельскай ды сейшэльскай крэольскай мовай)
- Швайцарская Канфэдэрацыя (раманская Швайцарыя) (поруч зь нямецкай, італьянскай ды рэта-раманскай мовамі)
- Рэспубліка Чад (поруч з арабскай мовай)
- Вануату (поруч з ангельскай ды мовай біслама)
Краіны ды іншыя тэрыторыі, дзе шырока распаўсюджаная француская мова:
- Альжыр
- Андора
- Марока
- Маўрытанія
- Туніс
- Люізіяна, штат ЗША: француская мова (каюн) ня мае афіцыйнага статуса, але з 1968 году, з моманту заснаваньня Рады па разьвіцьці францускай мовы ў Люізіяне (CODOFIL), ужываецца поруч з ангельскай.
Краіны ды іншыя тэрыторыі, дзе ўжываецца француская мова:
- Лібан
- Камбоджа
- Віетнам
- Лаос
- Індыя (Пандзішэры)
- Дамініка
- Сьвятая Люсія
- Ізраіль (у альжырскіх, мараканскіх, тунізійскіх, францускіх суполках)
- Канадзкія правінцыі: Антарыё (4,4% франкафонаў), Ньюфаўндлэнд і Лябрадор (4,3% франкафонаў), Манітоба (4,1% франкафонаў), Новая Шатляндыя (3,8% франкафонаў), Альбэрта (2% франкафонаў), Саскачэван (1,9% франкафонаў), Брытанская Калумбія (1,5% франкафонаў), Ньюфаўндлэнд і Лябрадор (0,4% франкафонаў).
- Тэрыторыі ЗША (каля 2 мільёнаў франкафонаў):
- штат Мэн (квэбэцкія ды акадыйскія суполкі на поўначы ў графстве Арустук),
- Вэрмонт (маленькая квэбэцкая суполка на поўначы ў графствах Гран-Ісьль, Франклэн, Арлеан, Эсэкс),
- Нью-Гэмпшыр (маленькая квэбэцкая суполка на поўначы ў графстве Кус),
- штат Масачусэтс (маленькія квэбэцкія й акадзійскія суполкі на поўначы графстваў Ворчэстэр ды Мідлсэкс),
- Канэктыкут (маленькая квэбэцкая суполка на паўночным усходзе ў графстве Ўіндхам),
- штат Нью-Ёрк (маленькая квэбэцкая суполка на поўначы штата ў графствах Сэн-Лоўрэнс, Франклін, Клінтан, Эсэкс, а таксама ў горадзе Кохоэс на захадзе штата),
- Флорыда (вялікая гаіційская суполка ў графстве Маямі-Дэйд, а таксама маленькая суполка квэбэцкіх пэнсіянэраў).
Міжнародная значнасьць
рэдагавацьНа сёньняшні дзень добра прыкметна зьніжэньне частасьці выкарыстаньня францускай мовы ў міжнародных арганізацыях. Хоць француская мова захоўвае пазытыўны імідж у сьвеце, выкарыстоўваецца яна ўсё менш і менш. У ААН Агенцтва Франкафоніі мае статус назіральніка з 1995 году. Тым ня менш, ангельская мова займае дамінуючае месца ў якасьці працоўнай мовы, нягледзячы на тое, што з 185 краінаў-чальцоў ААН 56 зьяўляюцца ўдзельнікамі Франкафоніі, і вялікая частка зь іх просіць сакратарыят ААН весьці зносіны зь імі на францускай мове. Малое выкарыстаньне францускай залежыць шмат у чым ад умоваў набору пэрсаналу (веданьне францускай не зьяўляецца неабходным патрабаваньнем), перавагі англамоўнага асяродзьдзя, і ад бюджэтных скарачэньняў.
У ЭЗ француская мова зьяўляецца афіцыйнай мовай. Будучыня мовы залежыць ад таго, якое месца яна зойме ў зьменлівым ЭЗ. Далучэньне да ЭЗ Фінляндыі, Аўстрыі, Швэцыі яшчэ больш паслабіла пазыцыі францускай мовы, бо гэтыя краіны пераважна выкарыстоўваюць у якасьці сродку зносінаў ангельскую мову. Пашырэньне ЭЗ прыводзіць да немагчымасьці выкананьня прынцыпу Рымскай дамовы аб тым, што мовы ўсіх краінаў-чальцоў зьяўляюцца афіцыйнымі мовамі ЭЗ[43].
Вядомы францускі лінгвіст Р. Шадансон (франц. Robert Chaudenson) высунуў радыкальную прапанову: захаваць тры працоўныя мовы — ангельскую, францускую і нямецкую. На думку былога прэм’ер-міністра Францыі Жаспэна: «ўнутры ЭЗ захаваньне моўнай разнастайнасьці зьяўляецца адной з найважнейшых задачаў. Менавіта ад таго, якое месца зойме француская мова ў Эўропе, залежыць тое, наколькі яна захавае сваю прывабную сілу ў сьвеце. Ні адна мова не ў стане стаць адзінай мовай зносінаў у інстытутах ЭЗ. Менавіта таму Францыя вядзе працу, накіраваную на ўзмацненьне выкарыстаньня францускай як працоўнай мовы».
Альфабэт
рэдагавацьУ францускім альфабэце выкарыстоўваюцца 26 пары літараў і дыакрытычныя знакі.
Літара | Францускае вымаўленьне (МФА) | Літара | Францускае вымаўленьне (МФА) | |
---|---|---|---|---|
A a | ɑ | N n | ɛn | |
B b | be | O o | o | |
C c | se | P p | pe | |
D d | de | Q q | ky | |
E e | œ | R r | ɛr | |
F f | ɛf | S s | ɛs | |
G g | ʒe | T t | te | |
H h | aʃ | U u | y | |
I i | i | V v | ve | |
J j | ʒi | W w | dubləve | |
K k | kɑ | X x | iks | |
L l | ɛl | Y y | igrɛk | |
M m | ɛm | Z z | zɛd |
Літары з дыякрытыкай: Àà Ââ Çç Èè Éé Êê Ëë Îî Ïï Ôô Ùù Ûû Üü Ÿÿ. Замена літары з дыякрытыкай на літару без дыякрытыкі дапускаецца толькі для вялікіх літар; напісаньне малой літары без дыякрытыкі зьяўляецца артаграфічнай памылкай.
Лігатуры: Ææ Œœ. Літары k, w і лігатура æ (рэдкая і факультатыўныя) выкарыстоўваюцца толькі ў замежных словах. Пры сартаваньні дыякрытычныя знакі не ўлічваюцца (за выключэньнем словаў, якія адрозьніваюцца толькі імі).
Дыялекты францускай мовы
рэдагавацьГрупы францускіх дыялектаў:
- паўночная група: нарманскі, пікардыйскі, а таксама валёнскі дыялект (Бэльгія)
- заходняя група: анжуйскі, гало ды інш.
- паўднёва-заходняя група: пуацевінскі ды інш.
- цэнтральныя дыялекты
- паўднёва-ўсходняя група: бургундзкі, франш-канційскі
- усходняя група: лятарынскі, шампанскі дыялекты
У аснову літаратурнай францускай мовы быў пакладзены франсійскі дыялект ([Іль-дэ-Франс]).
Сёньня на тэрыторыі Францыі назіраецца распад дыялектаў і ўтварэньне рэгіянальных варыянтаў францускай мовы.
Прыклады францускіх рэгіяналізмаў:
- у Канадзе і Швайцарыі замест moufle (рукавічка) кажуць mitaine;
- у Канадзе пра нешта надзвычай дарагое кажуць dispendieux, а замест ангельскага запазычаньня week-end (выходныя) ужываюць fin de semaine;
- у францускай Нармандыі замест poignée de porte (дзьвярная клямка) могуць сказаць clenche, замест serpillière (анучка для падлогі) — toile, замест à midi (апоўдні) — ce midi або dans l'heure de midi і г. д.;
- у францускай Пікардыі замест той жа serpillière (анучка для падлогі) можна пачуць wassingue, якую ў Швэйцарыі назавуць panosse, а ў Канадзе — moppe (англіцызм) ці vadrouille;
- на поўдні Францыі замест emballer (спакаваць) ці envelopper (завярнуць) скажуць plier.
Існуюць таксама нацыянальныя варыянты францускай мовы ў Бэльгіі (валёнскі дыялект), Швайцарыі, Канадзе, а таксама некаторыя (збольшага, фанэтычныя ды лексычныя) адметнасьці ў краінах Афрыкі.
У Люізіяне (ЗША) і на Гаіці, а таксама на Малых Антыльскіх і Маскарэнскіх вастравах на базе францускай мовы склаліся крэольскія мовы.
Адметнасьці францускай мовы
рэдагавацьУ францускай мове яскрава выражаныя многія агульныя рысы раманскіх моваў:
1. У фанэтыцы й фаналёгіі:
- рэдукцыя ненаціскных (асабліва канцавых) галосных
- зьмены націскных галосных
- падзеньне інтэрвакальных ды канцавых зычных
- спрашчэньне груп галосных
- агульнае скарачэньне даўжыні слова
Вакалічная сыстэма характарызуецца супрацьстаўленьнем галосных па пад’ёме (адкрыты й закрытыя [е] ды [о]), шэрагу (пярэдні ды задні [а]), лабіялізацыі, назалізацыі, адсутнасьцю дыфтонгаў, пазыцыйнай даўжынёй галосных.
Кансанантная сыстэма бяднейшая за іншыя раманскія мовы (менш палаталізаваных фанэм, адсутнасьць афрыкат).
Фанэмы вызначаюцца трываласьцю дыфэрэнцыйных прызнакаў, у рэалізацыі — выразнай артыкуляцыяй, адносна невялікімі пазыцыйнымі зьменамі.
У францускай мове аксітанальны націск (падае на апошні склад слова, а дакладней, фанэтычнага слова). Адметнасьць францускага маўленьня — утварэньне адзінага фанэтычнага слова з агульным націскам з граматычных груп.
2.Марфалёгія: большая схільнасьць францускай мовы да аналітычнага тыпа праяўляецца ў аналітычных формах складаных часоў (passé composé, passé immédiat, future immédiat, plus-que-parfait, passé antérieur, futur antérieur), станаў, ступеней параўнаньня. Праяўляецца тэндэнцыя да марфалягічнай нязьменнасьці слова. Адпаведна, такія граматычныя значэньні як род, лік, склон выражаюцца з дапамогай сынтаксісу; часта ўжываюцца службовыя словы (3 віды [артыкль|артыкляў], дэтэрмінатывы (займеньнікавыя прыметнікі) mon, ce і г.д., прыдзеяслоўнікавыя займеньнікі je, tu, il і г.д., поруч з самастойнымі займеньнікамі moi, toi, lui).
Сыстэму дзеяслова ўтвараюць 4 лады, 3 станы і разгалінаваная сыстэма часовых формаў, якія выражаюць а)значэньні абсалютнага ды адноснага часу, б)актуальнасьць дзеяньня (passé simple — passé composé) в)абмежаванасьць дзеяньня ў часе (passé composé — imparfait).
3.Сынтаксіс характарызуецца наступнымі тэндэнцыямі:
- двухсастаўнасьць сказа,
- дзеяслоўнасьць выказьніка,
- шырокае выкарыстаньне канструкцый S-V-O,
- сьцяжэньне сынтаксічных груп,
- фіксаваны і прагрэсіўны парадак словаў.
4.Лексыка: базавы лексычны фонд складаюць словы лацінскага паходжаньня (акрамя таго, зь літаратурнай лацінскай мовы былі запазычаныя многія словаўтваральныя мадэлі ды сынтаксычныя абароты), а таксама пэўная колькасьць гальскіх (гальскі субстрат) ды францкіх словаў (францкі суперстрат).
Таксама ў францускай мове шмат запазычаньняў з арабскай, ангельскай, італьянскай, гішпанскай ды іншых раманскіх моваў. Колькасьць запазычаньняў у размоўнай францускай мове (прыблізна 35 000 словаў) ацэньваюць у 13 % (гэта 4200 словаў). Рэйтынг запазычаньняў выглядае наступным чынам[44]:
- 1054 словаў — англіцызмы
- 707 — італьянізмы
- 550 — старагерманізмы
- 481 — словы з былых гала-раманскіх моваў
- 215 — арабізмы
- 164 — германізмы
- 160 — словы зь мёртвай кельцкай мовы
- 159 — гішпанізмы
- 153 — галяндызмы
- 112 словаў з пэрсыдзкай мовы ды санскрыту
- 101 слова з моваў амэрыканскіх індзейцаў
- 89 словаў азіяцкага паходжаньня
- 56 словаў афра-азіяцкага паходжаньня
- 55 словаў славянскага ды балцкага паходжаньня
- 144 словаў зь іншых моваў.
Адметнай рысай францускай лексыкі зьяўляюцца так званыя этымалягічныя дублеты, збольшага лацінскага паходжаньня. Гэта словы, якія паходзяць з аднаго караня, але адно зь іх, размоўнае, у выніку моўнай эвалюцыі дэфармавалася, а другое, «навуковае», было запазычана ў адукаваных асяродках у «чыстым» выглядзе. Сярод этымалягічных дублетаў пераважаюць пары «размоўны» назоўнік / «навуковы» прыметнік, напрыклад: mère / maternel frère / fraternel cheveu / capillaire foi / fidèle froid / frigide œil / oculaire sûreté / sécurité і г. д.
Пісьмовая француская мова
рэдагавацьФранцуская пісьмовасьць грунтуецца на лацінскім алфавіце, да якога дадалі лігатуры ды дыякрытычныя знакі.
Пісьмовая форма значна адрозьніваецца ад вуснай і вызначаецца схільнасьцю да іншага, сынтаксічнага, моўнага тыпу. Гэта зьвязана з тым, што правапіс францускіх словаў, збольшага, грунтуецца на гістарычным прынцыпе, а разьвіцьцё францускай мовы з V стагодзьдзя характарызавалася пераходам ад сынтаксічнага (клясычная лацінская мова) да аналітычнага моўнага тыпу.
Гісторыя францускай мовы
рэдагавацьГісторыя францускай мовы пачынаецца з акупацыі Галіі рымскімі вайскамі пад камандаваньнем Юлія Цэзара ў 59 да н. э. У той час насельніцтва Галіі складалі шматлікія кельцкія плямёны, якія размаўлялі на розных мовах. Пасьля захопу Галіі пачынаецца доўгі працэс раманізацыі гэтага краю, у выніку чаго лацінская мова была прынятая галамі. Падчас раманізацыі лацінская мова моцна зьмянілася. У першую чаргу, гэта закранула яе фанэтычную ды граматычную сыстэмы. Мяркуюць, што найстаражытнейшым тэкстам на romana lingua, старафранцускай мове, зьяўляецца «Страсбурская клятва» (842). Першае сьведчаньне існаваньня «раманскай мовы» падаецца ў 813 годзе падчас Турскага сыноду, калі эпіскапам раяць чытаць пропаведзі на народнай мове, бо інакш іх не разумеюць прыхаджане. Першы мастацкі тэкст на старафранцускай мове — «Сэквэнцыя сьвятой Эўлаліі» (880—881), у якой бачаць вялікі ўплыў пікардзійскага дыялекту.
Адметнасьці старафранцускай мовы:
- 2 склоны назоўнікаў,
- радзейшае ўжываньне прыдзеяслоўнікавых займеньнікаў,
- больш вольны парадак словаў і г. д.
Пэрыядызацыя францускай мовы:
- V—VIII стагодзьдзі: гала-раманскі пэрыяд
- IX—XIII стагодзьдзі: старафранцускі пэрыяд
- XIV—XV стагодзьдзі: сярэднефранцускі пэрыяд
- XVI ст.: раньненовафранцускі пэрыяд
- XVII—XVIII ст.: клясычны новафранцускі пэрыяд
- XIX — наш час: сучасны пэрыяд
Найважнейшыя падзеі ў гісторыі францускай мовы:
- VIII стагодзьдзе: «Рэйхенаўскія глосы», адзін зь першых пісьмовых помнікаў францускай мовы;
- 813 год: Турскі сынод;
- 842 год: «Страсбурская клятва», першы зьвязаны тэкст на францускай мове;
- XVI стагодзьдзе: фармаваньне агульнанацыянальнай мовы
- 1539 год: Каралеўскім эдыктам Віле-Катрэ француская мова прызнаецца афіцыйнай мовай дзяржавы (насамрэч — мовай справаводзтва, навукі г. д.)
- XVII стагодзьдзе: кадыфікацыя літаратурнай францускай мовы
- XX стагодзьдзе: значнае разыходжаньне паміж літаратурным і гутарковым маўленьнем.
Знакавыя мастацкія творы на францускай мове
рэдагаваць- Песьня пра Раланда (La Chanson de Roland)
- Раман пра Ліса (Le Roman de Renart)
- рыцарскія раманы Крэцьена дэ Труа (Chrétien de Troyes)
- Гарганцюа і Пантагруэль (Gargantua) Франсуа Рабле
- Абарона ды ўхваленьне францускай мовы Жаашэна дзю Беле (Défense et illustration de la langue française)
Беларусь
рэдагавацьНа лістапад 2011 г. у сярэдніх школах Беларусі француская мова вывучалася ў якасьці замежнай 3,9% вучняў[45]. За 2019 год у Беларусі выдалі 44 найменьні брашураў і кніг па-француску[46].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ ScriptSource - France
- ^ ScriptSource - Switzerland
- ^ ScriptSource - Canada
- ^ ScriptSource - Benin
- ^ ScriptSource - Burkina Faso
- ^ ScriptSource - Congo
- ^ ScriptSource - Democratic Republic of the Congo
- ^ ScriptSource - Côte d’Ivoire
- ^ ScriptSource - Gabon
- ^ ScriptSource - Guinea
- ^ ScriptSource - Mali
- ^ ScriptSource - Monaco
- ^ ScriptSource - Niger
- ^ ScriptSource - Senegal
- ^ ScriptSource - Togo
- ^ ScriptSource - Burundi
- ^ ScriptSource - Cameroon
- ^ ScriptSource - Central African Republic
- ^ ScriptSource - Comoros
- ^ ScriptSource - Djibouti
- ^ ScriptSource - Equatorial Guinea
- ^ ScriptSource - Haiti
- ^ ScriptSource - Luxembourg
- ^ ScriptSource - Madagascar
- ^ ScriptSource - Rwanda
- ^ ScriptSource - Seychelles
- ^ ScriptSource - Chad
- ^ ScriptSource - Vanuatu
- ^ ScriptSource - Algeria
- ^ ScriptSource - Andorra
- ^ ScriptSource - Cambodia
- ^ ScriptSource - Guernsey
- ^ ScriptSource - India
- ^ ScriptSource - Italy
- ^ ScriptSource - Jersey
- ^ ScriptSource - Lebanon
- ^ ScriptSource - Mauritania
- ^ ScriptSource - Mauritius
- ^ ScriptSource - Morocco
- ^ ScriptSource - Belgium
- ^ а б Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ^ Treaty of Rome to build a European Economic Community Праверана 25 сакавіка 1957 г. Архіўная копія
- ^ Henriette Walter, Gérard Walter, Dictionnaire des mots d'origine étrangère, 1998
- ^ Надзея Нікалаева. Колькі моваў ты ведаеш, столькі разоў ты і чалавек // Зьвязда : газэта. — 9 лістапада 2011. — № 213 (27077). — С. 4. — ISSN 1990-763x.
- ^ Максім Веяніс. «Кніжная прастора Беларусі застаецца па-ранейшаму прывабнай» // Літаратура і мастацтва. — 31 студзеня 2020. — № 4 (5060). — С. 4. — ISSN 0024-4686.
Літаратура
рэдагаваць- Лингвистический энциклопедический словарь / Гл. ред. В. Н. Ярцева. — М.: «Советская энциклопедия», 1990.
- Rapport 1997-1998 du Haut Conseil de la Francophonie, «État de la francophonie dans le monde», La Documentation française, 1999