Малі

	Малі; па-француску: République du Mali; па-бамбарску: Mali ka Fasojamana;
Сьцяг	Герб
	Нацыянальны дэвіз: «Un peuple, un but, une foi»
	Дзяржаўны гімн: «Le Mali»
Афіцыйная мова	француская
Сталіца	Бамако
Найбуйнейшы горад	Бамако
Форма кіраваньня в.а. прэзыдэнта; в.а. прэм’ер-міністра	унітарная вайсковая дыктатура; Дыёнкунда Траарэ; Джанга Сісока
Плошча; • агульная; • адсотак вады	24-е месца ў сьвеце; 1 240 192 км²; 1,6
Насельніцтва; • агульнае (2009); • шчыльнасьць	67-е месца ў сьвеце; 14 517 176; 11,7/км²
Этнічны склад	Мандэ (50%); Фула (17%); Вольтанік (12%); Туарэгі і муры (10%); Сангаі (6%); астатнія (5%);
СУП; • агульны (2011); • на душу насельніцтва	Сьпіс краінаў паводле СУП; $17,872 млрд; $1127
Валюта	Франк КФА (XOF)
Часавы пас	GMT (UTC+0)
Незалежнасьць; — ад Францыі	; 22 верасьня 1960
Аўтамабільны знак	RMM
Дамэн верхняга ўзроўню	.ml
Тэлефонны код	+223
	Мапа Малі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Малі (неадназначнасьць).

Рэспу́бліка Малі́ (па-француску: République du Mali) — краіна ў Заходняй Афрыцы бяз выхаду да мора. Мяжуе з Альжырам на поўначы, Нігерам на ўсходзе, Буркіна-Фасо і Кот д’Івуарам на поўдні, Гвінэяй на паўднёвым захадзе, Сэнэгалам і Маўрытаніяй на захадзе. Плошча — 1,24 млн км², насельніцтва — 14,5 млн чал. Сталіца — Бамака.

Гісторыя

Малійская імпэрыя ў часе найбольшага росквіту

Даўней тэрыторыя Малі ўваходзіла ў склад трох заходнеафрыканскіх імпэрыяў, якія кантралявалі транссахарскі гандаль золатам, сольлю, рабамі і іншымі каштоўнасьцямі^[1]. Гэтыя сахельянскія царствы ня мелі ані вызначаных межаў, ані пэўных этнічных адметнасьцяў^[1]. Першай утварылася імпэрыя Гана, якая ў 1078 была заваяваная Альмаравідамі^[2].

Пазьней у верхавінах ракі Нігер утварылася імпэрыя Малі, якая дасягнула піку магутнасьці ў XIV стагодзьдзі. У выніку ўнутраных інтрыг імпэрыя заняпала і ў рэшце рэшт была замененая імпэрыяй сангаяў. Каляпс гэтай дзяржавы ў 1591 быў выкліканы набегам мараканцаў пад даводзтвам Джудар-пашы^[2]. З падзеньнем імпэрыі Сангай значнасьць рэгіёну як скрыжаваньня гандлёвых шляхоў скончылася.

Напрыканцы XIX стагодзьдзя Малі стала францускай калёніяй. Да 1905 року большасьць яе тэрыторыі ўваходзіла ў склад Францускага Судану^[2].

У 1959 року Францускі Судан (пад назвай Суданская рэспубліка) і Сэнэгал аб’ядналіся ў фэдэратыўную дзяржаву. 20 чэрвеня 1960 Фэдэрацыя Малі атрымала незалежнасьць ад Францыі, а пасьля таго як у жніўні 1960 року Сэнэгал выйшаў зь яе складу, 22 верасьня быў абвешчаны сувэрэнітэт Рэспублікі Малі. Першым яе прэзыдэнтам быў абраны Мадзіба Кейта, які ўвёў у дзяржаве аднапартыйны рэжым, сацыялістычную арыентацыю і правёў нацыяналізацыю^[2].

19 лістапада 1968 рэжым Кейты, за якім краіна перажывала эканамічны заняпад, быў скінуты ў выніку бяскроўнага перавароту вайскоўцаў на чале з Муса Траарэ^[3]. Дзень перавароту цяпер адзначаецца як нацыянальнае сьвята. Мілітарысцкі рэжым паспрабаваў рэфармаваць эканоміку, аднак гэтыя спробы былі сарваныя палітычнымі хваляваньнямі і спусташальнымі засухамі 1968—1974 рокаў, падчас якіх ад голаду памерлі некалькі тысячаў чалавек^[4]. Адбыліся студэнцкія хваляваньні і тры спробы пераваротаў, аднак рэжым Траарэ здушыў усе выступы.

Урад працягнуў спробы эканамічных рэформаў, што павялічыла незадаволенасьць насельніцтва. У адказ на патрабаваньні шматпартыйнай дэмакратыі рэжым пачаў нязначную палітычныю лібэралізацыю. У 1990 року пачалі паўставаць аб’яднаныя палітычныя рухі, а ў паўночных рэгіёнах пачаліся выбухі этнічнага гвалту^[3].

У студзені 1991 року былі жорстка здушаныя мірныя студэнцкія выступы, што спрычыніла новую хвалю пратэстаў. З 22 да 26 сакавіка ў местах і нават вёсках па ўсім Малі адбываўся ўсенародны страйк, вядомы як Сакавіцкая рэвалюцыя. У Бамака жаўнеры адкрылі па дэманстрантах агонь на паразу, што прывяло да выбуху беспарадкаў. У краіне было агалошанае надзвычайнае становішча і ўведзеная камэнданцкая гадзіна. Нягледзячы на гібель прыкладна 300 чалавек, мірныя пратэстоўцы працягвалі цягам гэтых сакавіцкіх дзён выходзіць на вуліцы Бамака з патрабаваньнямі сыходу дыктатара і ўвядзеньня дэмакратычных нормаў^[5].

26 сакавіка на загад прэзыдэнта Мусы Траарэ вайскоўцы ізноў прымянілі гвалт у дачыненьні да дзясяткаў пратэстоўцаў. Пазьней за гэтае рашэньне Траарэ і тры ягоныя памагатыя былі прыгавораныя да сьмяротнага пакараньня. Аднак вялікая колькасьць вайскоўцаў адмовіліся выконваць загад і перайшлі на бок пратэстоўцаў. У абед 26 сакавіка падпалкоўнік Амаду Тумані Турэ абвясьціў па радыё пра арышт дыктатара. У выніку Сакавіцкае рэвалюцыі быў сфармаваны пераходны ўрад, дазволеная дзейнасьць палітычных партыяў і прынятая новая канстытуцыя^[3]. 26 сакавіка адзначаецца ў Малі як дзень памяці пра трагічныя падзеі і пра забітых^[6].

У 1992 на першых дэмакратычных выбарах прэзыдэнта перамог Альфа Ўмар Канарэ, а ў 1997 быў пераабраны на другі тэрмін. У 2002 прэзыдэнтам стаў герой паўстаньня 1991 року генэрал Амаду Тумані Турэ^[7]. У гэты пэрыяд Малі стала адной з палітычна і сацыяльна стабільных дзяржаваў у Афрыцы^[8].

У Малі дагэтуль захоўваецца рабства: каля 200 000 чалавек знаходзяцца ва ўласнасьці іншых людзей.

Адміністрацыйны падзел

Малі падзелена на 8 абласьцей і асобную сталічную акругу Бамака.


Вобласьць	па-француску	Цэнтар	Плошча, км²	Насельніцтва (1998), чал.
Бамака	Bamako	Бамака	267	848 315
Гао	Gao	Гао	170 572	335 976
Каес	Kayes	Каес	197 760	1 506 099
Кідаль	Kidal	Кідаль	151 430	31 046
Кулікора	Koulikoro	Кулікора	89 833	1 563 444
Мопці	Mopti	Мопці	88 752	1 427 173
Сегу	Ségou	Сегу	56 127	1 678 749
Сыкаса	Sikasso	Сыкаса	76 480	1 610 772
Тамбукту	Tombouctou	Тамбукту	408 977	467 361

Геаграфія

З плошчай 1 240 000 км² Малі займае 24 месца ў сьвеце. Краіна ня мае выхаду да мора, мае субтрапічны, сухі клімат. Значны ўплыў на клімат аказвае Сахара. Паверхня краіны ў асноўным гэта пяшчаныя раўніны, якія пераходзяць у савану на поўдні, у даліне ракі Нігер.

Эканоміка

У Малі разьвіта горназдабываючая прамысловасьць, у асноўным здабыча дыямэнтаў, золата і фасфарытаў. Прамысловыя прадпрыемствы ў асноўным харчовай галіны, пераапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, рыбы. Сельская гаспадарка — гэта ў асноўным разьвядзеньне козаў, авечак, вярблюдаў. Асноўныя сельскагаспадарчыя культуры: арахіс, бавоўна. Імпарт краіны складаецца з прадукцыі цяжкага машынабудаваньня, хімічнай і нафтахімічнай прамысловасьці, транспартнага абсталяваньня.

Дэмаграфія

Этнічны склад насельніцтва Малі выглядае наступным чынам:

Мандэ — 50% (Бамбара, Малінке, Санінке);
Пеўл (Фула/Фулані) — 17%;
Вольтанік — 12%;
Туарэгі і муры — 10%;
Сангаі — 6%;
астатнія — 5%.

Рэлігійны склад: 90% мусульмане, 9% паганцы, 1% хрысьціяне.

Крыніцы

^ ^а ^б Mali country profile, p. 1.
^ ^а ^б ^в ^г Mali country profile, p. 2.
^ ^а ^б ^в Mali country profile, p. 3.
^ Mali’s nomads face famine. BBC News. 9 August 2005.
^ Mali's March Revolution (1991) (анг.). International Center on Nonviolent Conflict. Праверана 1 сакавіка 2012 г.
^ Bussa Mali's March to Democracy (анг.) Праверана 1 сакавіка 2012 г.
^ Mali country profile, p. 4.
^ USAID Africa: Mali (анг.). USAID (15 May 2008). Праверана 3 June 2008 г.

Вонкавыя спасылкі

Малі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[p1-1] а ^б Mali country profile, p. 1.

[p2-2] а ^б ^в ^г Mali country profile, p. 2.

[p3-3] а ^б ^в Mali country profile, p. 3.

[4] Mali’s nomads face famine. BBC News. 9 August 2005.

[nesbitt-5] Mali's March Revolution (1991) (анг.). International Center on Nonviolent Conflict. Праверана 1 сакавіка 2012 г.

[6] Bussa Mali's March to Democracy (анг.) Праверана 1 сакавіка 2012 г.

[p4-7] Mali country profile, p. 4.

[8] USAID Africa: Mali (анг.). USAID (15 May 2008). Праверана 3 June 2008 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]