Каталянская мова
Каталя́нская мо́ва (таксама каталё́нская; саманазва: català, вымаўл. [kətəˈɫa] або [kataˈɫa]) — мова раманскай групы індаэўрапейскае сям'і моваў, распаўсюджаная на паўночным усходзе Гішпаніі і прылеглых частках Францыі. Зьяўляецца афіцыйнай мовай Андоры[2] і адной з афіцыйных моваў гішпанскіх аўтаномных супольнасьцяў Каталёнія, Балеарскія астравы, Валенсія, маючы ў апошняй уласную назву і літаратурныя нормы. Разам з гэтым, распаўсюджаная ў горадзе Альгера (Сардынія, Італія) і Арагоне.
| Каталянская мова | |
| català | |
 | |
 | |
| Ужываецца ў | Гішпаніі, Андоры, Францыі, Італіі |
|---|---|
| Рэгіён | Каталянскія землі |
| Колькасьць карыстальнікаў | |
| Клясыфікацыя | Індаэўрапейская сям’я
|
| Афіцыйны статус | |
| Афіцыйная мова ў | У краінах: Андора У рэгіёнах: Каталёнія, Балеарскія астравы, Валенсія Арганізацыі: Лацінскі Хаўрус |
| Дапаможная мова ў | Пірэнэі Ўсходнія (Францыя) Альгера (Італія) Арагон (Гішпанія) |
| Рэгулюецца | Інстытутам вывучэньня Каталёніі, Валенсійскай моўнай акадэміяй |
| Статус: | 2 Правінцыйны[d] |
| Пісьмо | лацінскае пісьмо |
| Коды мовы | |
| ISO 639-1 | ca |
| ISO 639-2(Б) | cat |
| ISO 639-2(Т) | cat |
| ISO 639-3 | cat |
Паводле зьвестак Статыстычнага Інстытуту Каталёніі на 2008 год каталянская зьяўляецца другой найбольш ужыванай мовай у Каталёніі[3]. Маюцца афіцыйныя праграмы па падтрымцы выкарыстаньня мовы ў Каталёніі ды іншых рэгіёнах[4].
Паходжаньне каталёнскай мовы адсочваецца з вульгарнай лаціны ў ІХ ст. як мовы, што існавала ў былых правінцыях Рымскай імпэрыі і ў той ці іншай ступені дала пачатак усім раманскім мовам[5]. У Раньнім Сярэднявеччы мова стала імкліва разьвівацца як літаратурная і пануючая мова Арагонскае кароны, стаўшыся шырока выкарыстанай мовай Міжземнамор'я[5][2].
Хаўрус Арагону зь іншымі тэрыторыямі сучаснай Гішпаніі ў 1479 годзе азнаменаваў пачатак заняпаду мовы[5][2]. У 1659 годзе Гішпанія саступіла поўнач Каталёніі Францыі, і да пачатку XVIII ст. мова трапіла пад забарону ў абедзьвюх дзяржавах[2]. У ХІХ ст. пачаўся працэс каталянскага літаратурнага адраджэньня[5][2], які завяршыўся артаграфічнай стандартызацыяй у 1913 годзе і набыцьцём афіцыйнага статусу ў часы Другой Гішпанскай Рэспублікі, што існавала 1931—1939 гадох. Пры дыктатуры Франсіска Франка, якая доўжылася з 1939 па 1975 гады, мова зноў стала забароненай[2].
Зь пераходам Гішпаніі да дэмакратычнага кіраваньня ў 1975—1982 гадох каталянская мова атрымала прызнаньне як афіцыйная мова, мова адукацыі ды мова сродкаў масавай інфармацыі[6]. У параўнаньні з большай часткай іншых раманскіх моваў, дыялектная сыстэма каталянскай мовы параўнальна аднародная, усе ейныя дыялекты маюць узаемную зразумеласьць[7][8][9][10]. Гэтыя дыялекты падзеленыя на заходнюю й усходнюю дыялектныя групы, асноўным крытэрам адрозьненьня між якім зьяўляецца вымаўленьне[7]; у Валенсіі каталянская мова вызначаецца тэрмінам валенсійская мова, якая, між тым, зь лінгвістычнага гледжаньня зьяўляецца часткай каталянскай[11].
У лінвістычным дачыненьні мова падзяляе шмат рысаў зь іншымі раманскімі мовамі, пры гэтым больш лексычных, граматычных, фанэтычных паралеляў каталянская мова падзяляе з галя-раманскімі мовамі (францускай, італьянская, аксытанская), а не раманскімі мовамі Ібэрыйскага паўвостраву[12][13][14][7][10][15]; пры гэтым асаблівая колькасьць падабенстваў назіраецца між каталянскай і геаграфічна блізкай аксытанскай мовай[10][15].
Каталянская мова мае флектыўную граматыку, адрозьніваючы мужчынскі й жаночы роды, а таксама адзіночны ды множны лік. Каталянскія займеньнікі адрозьніваюцца паводле склону, адушаўлёнасьці, ветлівасьці, маючы мажлівасьць уступаць у досыць складаныя граматычныя зносіны. Дзеяслоў зьмяняецца паводле асобы, ліку, часу, віду і плоці.
Фанэтыка каталянскай мовы вылучаецца сярод астатніх раманскіх моваў наяўнасьцю пэўнай колькасьці асаблівых зычных і сьцячэньняў зычных[16].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ https://llengua.gencat.cat/ca/detalls/noticia/LINE-publica-noves-dades-sobre-el-coneixement-i-us-del-catala
- ^ а б в г д е Wheeler, Max. Catalan. — Concise Encyclopedia of Languages of the World. — Oxford: Elsevier, 2010. — ISBN 978-0-08-087774-7
- ^ Població de 15 anys i més segons llengua inicial, d'identificació i habitual Catalunya 2008 (кат.). idescat.cat. Праверана 23 лютага 2014 г.
- ^ Informe de política lingüística (кат.). Generalitat de Catalunya. Праверана 23 лютага 2014 г.
- ^ а б в г Costa Carreras Yates, стст. 6–7
- ^ Wheeler 2003, ст. 207.
- ^ а б в Moll, Francesc de B. Gramàtica Històrica Catalana. — Universitat de València, 1958. — С. 47. — ISBN 978-84-370-6412-3
- ^ Wheeler, Max. The Phonology Of Catalan. — Oxford: Oxford University Press, 2005. — С. 54. — ISBN 978-0-19-925814-7
- ^ Costa Carreras, Joan; Yates, Alan. The Architect of Modern Catalan: Selected Writings/Pompeu Fabra (1868–1948). — Instutut d'Estudis Catalans & Universitat Pompeu Fabra & Jonh Benjamins B.V, 2009. — С. 6-7. — ISBN 978 90 272 3264 9
- ^ а б в Feldhausen, Ingo. Sentential Form and Prosodic Structure of Catalan. — John Benjamins B.V, 2010. — ISBN 978 90 272 5551 8
- ^ Dictamen de l'Acadèmia Valenciana de la Llengua sobre els principis i criteris per a la defensa de la denominació i l'entitat del valencià
- ^ Marc Howard Ross. Cultural Contestation in Ethnic Conflict. — Cambridge University Press, 2007. — С. 139.
- ^ Jud, Jakob. Problèmes de géographie linguistique romane. — Paris: Revue de Linguistique Romane, 1925. — С. 181-182.
- ^ Colón, Germà. El lèxic català dins la Romània. Biblioteca Lingüística Catalana. — Valencia: Universitat de València, 1993. — ISBN 84-370-1327-5
- ^ а б Schlösser, Rainer. Die romanischen Sprachen. — Munich: C.H. Beck, 2005.
- ^ Enciclopèdia Catalana, ст. 630
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць| Вікіпэдыя мае вэрсію каталянскай мовай |
Каталянская мова — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў