Ваяводзтва

Ваяво́дзтва — традыцыйная беларуская назва адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі першага ўзроўню ад часоў Вялікага Княства Літоўскага^[1]^[2], якая адпавядае вобласьці — ужыванай з часоў савецкай гвалтоўнай русіфікацыі сэмантычнай кальцы з расейскай мовы. Кіраўнік — ваявода, рэпрэзэнтацыйны орган улады — ваяводзкі соймік. На другім узроўні адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу ў склад ваяводзтва традыцыйна ўлучаюцца паветы.

Апроч Вялікага Княства Літоўскага, ваяводзтвы гістарычна існавалі ў Польшчы, Румыніі, Вугоршчыне і Сэрбіі, а ў Маскоўскай дзяржаве ў XVI—XVIII стагодзьдзях існавала сыстэма кіраваньня на чале з ваяводам^[3]. Адміністрацыйны ўзровень тэрыторыі ваяводзтва адпавядае княству ў сярэднявечных дзяржавах, гэтаксама як і пасада ваяводы адпавядае пасадзе князя. Адна з сучасных адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Польшчы, якая падзяляецца на 16 ваяводзтваў.

Этымалёгія

Мапа Ваяводзіны

Ваявода (ст.-слав воєвода, слав. *vojevoda, якое ўзыходзіць да *voi-, вайна, воін і *vod- 'вадзіць'^[4], літаральна «лідэр жаўнераў» або «вайсковы лідэр», адпаведнік лацінскага «Dux Exercituum» і нямецкага «герцага») пачаткова быў вайсковым кіраўніком, які ў дзяржаўнай структуры знаходзіўся побач з кіраўніком дзяржавы. Пазьней слова пачало азначаць кіраўніка адміністрацыйнай адзінкі.

Слова «ваяводзтва» ў розных мовах выглядае наступным чынам: па-польску: województwo; па-румынску: voievodat; па-сэрбску: vojvodina ( војводина), vojvodstvo ( војводство) або vojvodovina ( војводовина); па-вугорску: vajdaság; па-летувіску: vaivadija.

Ад слова «ваяводзтва» ўтварылася назва сэрбскага Аўтаномнага краю Ваяводзіны.

Вялікае Княства Літоўскае

Першыя ваяводзтвы ў Вялікім Княстве Літоўскім — Віленскае і Троцкае — утварыліся на аснове адпаведных княстваў паводле Гарадзельскага прывілею 1413 году як вайскова-адміністрацыйныя акругі^[5]. У 1471 годзе ўтварылася Кіеўскае, у 1504 годзе — Полацкае, у 1507 годзе — Наваградзкае, у 1508 годзе — Смаленскае, у 1511 годзе — Віцебскае, у 1513 годзе — Падляскае ваяводзтвы.

Амсьціслаўскае

Берасьцейскае

Віленскае

Віцебскае

Менскае

Наваградзкае

Полацкае

Смаленскае

Троцкае

Жамойць

У 1565—1566 гадох згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай аформіўся новы падзел тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага:

Амсьціслаўскае ваяводзтва (без падзелу на паветы)
Берасьцейскае ваяводзтва (паветы: Берасьцейскі, Пінскі)
Брацлаўскае ваяводзтва (паветы: Віньніцкі, Брацлаўскі)
Валынскае ваяводзтва (паветы: Крэменецкі, Луцкі, Уладзімераўскі)
Віленскае ваяводзтва (паветы: Ашмянскі, Браслаўскі, Віленскі, Вількамірскі, Лідзкі)
Віцебскае ваяводзтва (паветы: Аршанскі, Віцебскі)
Кіеўскае ваяводзтва (паветы: Жытомірскі, Кіеўскі, Мазырскі, Оўруцкі, Чаркаскі, Чарнобыльскі)
Менскае ваяводзтва (паветы: Менскі, Рэчыцкі)
Наваградзкае ваяводзтва (паветы: Ваўкавыскі, Наваградзкі, Слонімскі)
Падляскае ваяводзтва (паветы: Бельскі, Дарагічынскі, Мельніцкі)
Полацкае ваяводзтва (без падзелу на паветы)
Троцкае ваяводзтва (паветы: Гарадзенскі, Ковенскі, Троцкі, Упіцкі)
Жамойць (фактычна мела статус ваяводзтва)

Паводле ўмоваў Люблінскай уніі 1569 году, Брацлаўскае, Валынскае, Кіеўскае (без Мазырскага павету), Падляскае ваяводзтвы далучыліся да Каралеўства Польскага. У 1611 годзе войскі Рэчы Паспалітай вярнулі ў склад Вялікага Княства Смаленскае ваяводзтва (паветы Смаленскі і Старадубскі).

У 1667 годзе, паводле ўмоваў Андрусаўскага замірэньня, Смаленск і Старадуб перайшлі пад уладу Маскоўскай дзяржавы, з таго часу адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел дзяржавы не зьмяняўся больш за стагодзьдзе (да 1772 году). У 1793 годзе ўтварыліся Браслаўскае, Гарадзенскае, Жамойцкае і Мерацкае ваяводзтвы. Усе яны спынілі сваё існаваньне ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай^[6].

Усе ваяводзтвы Вялікага Княства Літоўскага мелі свае гербы і вайсковыя харугвы (штандары). Ачольваліся ваяводамі, якія прызначаліся вялікім князем і панамі-радай з заможнай шляхты, ураджэнцаў гаспадарства.

Гербы ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага, 1720-я гады
Амсьціслаўскае
Берасьцейскае
Віленскае
Віцебскае
Менскае

Польшча

Першыя ваяводзтвы ў Польшчы ўтварыліся ў XIV ст. У 1837 годзе ўлады Расейскай імпэрыі замянілі ваяводзтвы Царства Польскага на губэрні.

Аднавіліся ў 1922 годзе ў міжваеннай Польскай Рэспубліцы, калі беларускія землі ўвайшлі ў склад Беластоцкага, Віленскага, Наваградзкага і Палескага ваяводзтваў.

З 1999 году Польшча падзяляецца на 16 ваяводзтваў.

Глядзіце таксама

Крыніцы

^ Чайчыц А. Карыснае практыкаваньне ад Зянона Пазьняка, Радыё Свабода, 24 красавіка 2017 г.
^ Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 17.
^ Грыцкевіч А. Ваяводства // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 240.
^ ЭСБМ. Т. 2. — Мн., 1980. С. 79.
^ Грыцкевіч А. Ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 399.
^ БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 52.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — ISBN 985-11-0090-0
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0

[Cajcyc-1] Чайчыц А. Карыснае практыкаваньне ад Зянона Пазьняка, Радыё Свабода, 24 красавіка 2017 г.

[2] Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 17.

[3] Грыцкевіч А. Ваяводства // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 240.

[4] ЭСБМ. Т. 2. — Мн., 1980. С. 79.

[5] Грыцкевіч А. Ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 399.

[6] БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 52.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]