Віцебскі павет
Ві́цебскі паве́т — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віцебскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Сталіца — места Віцебск.
| Віцебскі павет лац. Viciebski paviet | |
.jpg) | |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Краіна | Вялікае Княства Літоўскае |
| Статус | павет Вялікага Княства Літоўскага[d] |
| Адміністрацыйны цэнтар | Віцебск |
| Старосты | Старосты віцебскія |
| Насельніцтва | гл. Дэмаграфія |
| Час існаваньня | канец XIV ст. — 1772 |
| Месцазнаходжаньне Віцебскага павету | |
| |
 Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы | |
Гісторыя
рэдагаваць.jpg)
Утварыўся ў канцы XIV ст. па скасаваньні Віцебскага княства[1]. У 1508 годзе з заснаваньнем Віцебскага ваяводзтва ўвайшоў у ягоны склад. У 1514 годзе паўночная частка павету зь Вяліжам і Жэжыцам адышла да Маскоўскай дзяржавы[2].
.jpg)
Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў, як і іншыя паветы Літвы, атрымаў удакладненыя межы. У 1582 годзе па заканчэньні Інфлянцкай вайны ў склад павету вярнулася Вяліская воласьць[3].
Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Віцебскага павету ліцьвінамі: «литвин Велижского повету Яремка» (1607 год)[4], «приехали Велижские торговые люди… а сказывали: уже намъ, нашей Литве худо стало…» (1609 год)[5], «литвин, из Витепска, Иванко Мещеринов» (1609 год)[6], «…приехали <…> из Велижа два литвина Кузька Федоров да Иванко Офромеев…»[7], «…приехал на Велиж, стал на посаде, у литвина у Степанка»[8] (абодва 1609 год), «литвин малой Стенка, Борисовской волости Велижского повета» (1609—1610 гады)[9], «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин[a] белорусец Витепского повету» (1627 год)[12], «литвин торговый человек суроженин Мишко Васильев» (1628 год)[13], «литвин торговый человек суроженин Васька с сыном с своим с Мишкою» (1629 год)[14], «литвин Александр Лабыт… шляхтич Витебского повету» (1632 год)[15], «Велижского уезда <…> литвин Васка Шавра, меня излаял и назвал меня москалем» (1644 год)[16], «[из Витебска] литвин… Гришка Яновский» (1647 год)[17], «литвина… витепского торгового человека мещанина Остафья Андреева сына Пажанка» (1668 год)[18], «…в распросе своем сказал: зовут его Сенькою Тихонов сын, родом литвин, города Витебска крестьянский сын деревни Гавриленки» (1684—1685 гады)[19].
У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) тэрыторыя павету апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі.
Сымболіка
рэдагавацьХаругва павету была аднолькавай з Аршанскай — зялёнага колеру з выявай Пагоні ў цэнтры[20].
Геаграфія
рэдагаваць.jpg)
Знаходзіўся на паўночным усходзе краіны, на поўначы межаваў з Маскоўскай дзяржавай, на ўсходзе — з Смаленскім паветам Смаленскага ваяводзтва, на поўдні — з Аршанскім паветам Віцебскага ваяводзтва, на захадзе — з Полацкім ваяводзтвам.
У склад Віцебскага павету ўваходзіла тэрыторыя Віцебскага гродавага, Вяліскага, Сураскага, Усьвяцкага[21] і Азярышчанскага старостваў і прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.
На тэрыторыі павету знаходзіліся месты і мястэчкі: Азярышча, Астроўна, Бабінавічы, Віцебск, Вяліж, Гарадок, Дабрамысьлі, Калышкі, Лёзна, Мікулін, Рудня, Сенна, Сураж, Усьвяты, Янавічы. Магдэбурскае права мелі Азярышча (1583), Астроўна (XVIII ст.), Віцебск (17.03.1597), Вяліж (20.03.1585).
Дэмаграфія
рэдагавацьУ сярэдзіне XVII ст. Віцебскі павет налічваў 10 035 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 70 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 27 тыс. чал.[22]
Ураднікі
рэдагавацьВіцебская шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм і двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.
Архітэктура
рэдагавацьДраўляная
рэдагавацьУ XVII ст. на Віцебшчыне склалася самабытныя архітэктурная школа. Характэрная рыса школы — ярусныя кампазыцыі, дзе кожны аб’ём быў самастойнай архітэктурнай адзінкай і адначасна падпарадкоўваўся агульнай кампазыцыі будынка. Помнікі Віцебскай школы дойлідзтва не захаваліся.
- Помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры
-
Ільлінская царква, Задзьвіньне -
Траецкая царква, Пескавацік -
Траецкая царква, Маркаўшчына -
Мікольская царква, Маркаўшчына
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
Пятніцкая царква, Шыдлоўшчына -
Юр’еўская царква, Юр’ева Горка -
Царква Яна Багаслова, Плоская гара -
Пакроўская царква, Вейна
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Мураваная
рэдагавацьУ XVIII ст. на Віцебшчыне пашырылася будаваньне мураваных сакральных будынкаў у стылі віленскага барока.
- Помнікі архітэктуры віленскага барока
-
-
Касьцёл Сьвятога Антонія і Ўваскрасенская царква, Віцебск -
Прачысьценская царква, Віцебск -
Царква Сьвятых Барыса і Глеба, Віцебск
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
Царква Сьвятых Пятра і Паўла, Віцебск -
Уваскрасенская (Заручаўская) царква, Віцебск -
Ільлінская царква, Вяліж -
_(3).jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
.jpg)
- Помнікі грамадзянскай архітэктуры
-
Палац Кудзіновічаў, Віцебск -
Ратуша, Віцебск -
Ратуша, Вяліж
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Глядзіце таксама
рэдагавацьЗаўвагі
рэдагаваць- ^ Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «родам ліцьвін (літоўка)»: «сіи Андрѣи бяше родомъ Литвинъ, сынъ Ерденевъ, Литовскаго князя»[10] (Траецкі летапіс пад 1289 годам); «литвин родом» (жывот Даўмонта Пскоўскага першай трэці XIV стагодзьдзя[11]); «родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа» пра дачку вялікага князя літоўскага Гедзіміна (Ніканаўскі летапіс 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў Ліцавы летапісны звод 1568—1576 гадоў)
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Насевіч В. Віцебскі павет // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 455.
- ^ Камінскі М., Насевіч В. Віцебскі павет // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 332.
- ^ Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 34—39.
- ^ Чтения в Императорском Обществе Истории и Древностей Российских при Московском Университете. Кн. 1. — М., 1912. С. 24.
- ^ Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. С. 243.
- ^ Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. С. 262.
- ^ Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. С. 218.
- ^ Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. С. 330.
- ^ Мальцев В. П. Записки о смерти «тюремных сидельцев» в смоленских тюрьмах в 1609—1610 гг. // Исторический архив. № 5, 1960.
- ^ Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.
- ^ Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. С. 199—201.
- ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.
- ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 98.
- ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 102.
- ^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 433.
- ^ Побойнин И. Торопецкая старина. — Москва, 1902. С. 291.
- ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 209.
- ^ Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 52.
- ^ Труды… Тульской Губернской Учетной Архивной Комиссии. Кн. 1. — Тула, 1915. С. 556.
- ^ Камінскі М., Насевіч В.. Аршанскі павет // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 190.
- ^ Łabuński J. Województwo witebskie // Słownik geograficzny... T. VIII. — Warszawa, 1887. S. 639.
- ^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
Літаратура
рэдагаваць- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0