Жыровічы

	Жыровічы; лац. Žyrovičy
	; Панарама мястэчка і манастыра
Герб Жыровічаў
Магдэбурскае права:	1652
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Слонімскі
Сельсавет:	Жыровіцкі
Вышыня:	149 м н. у. м.
Насельніцтва:	2570 чал. (2005)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1562
Паштовы індэкс:	231822
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°0′47″ пн. ш. 25°20′41″ у. д. / 53.01306° пн. ш. 25.34472° у. д.Каардынаты: 53°0′47″ пн. ш. 25°20′41″ у. д. / 53.01306° пн. ш. 25.34472° у. д.
	Жыровічы на мапе Беларусі ± Жыровічы
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Жыро́вічы^[1] (афіцыйная назва — Жыро́віцы^[1]) — вёска ў Беларусі, каля ракі Шчары (за 1 км ад яе). Цэнтар сельсавету Слонімскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2005 год — 2570 чалавек. Знаходзяцца за 10 км на поўдзень ад Слоніму, за 138 км ад Горадні; на аўтамабільнай дарозе, што злучае Слонім з шашай Менск — Берасьце.

Жыровічы — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Слонімшчыны (частка Наваградчыны). Да нашага часу тут захаваўся комплекс колішняга базылянскага манастыра з саборнай царквой Прачыстай Багародзіцы^[a] (барока і клясыцызм), цэрквамі Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа і Божага Яўленьня (віленскае барока), а таксама могілкавай царквой Сьвятога Юрыя (традыцыйная беларуская драўляная архітэктура), помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў.

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Жыровічы ўтварыўся да прозьвішча Жыровіч^[2].

Традыцыйная форма назвы мястэчка — Жыро́вічы^[3], афіцыйная — Жыро́віцы^[1]. Існуе меркаваньне, што апошняя ўзьнікла пад польскім уплывам (ад польск. Żyrowice)^[4].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Маці Божая Жыровіцкая

Упершыню Жыровічы ўпамінаюцца ў XV ст., калі вялікі князь Казімер надаў маёнтак падскарбію вялікаму А. Солтану. Новы ўладальнік збудаваў царкву на месцы, дзе паводле легенды, у 1470 годзе зьявіўся абраз Маці Божай. Каля царквы пачало фармавацца паселішча.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Жыровічы ўвайшлі ў склад Слонімскага павету Наваградзкага ваяводзтва. З 1565 году тут пачалі праводзіцца кірмашы^[5]. Пад 1587 годам упершыню ўпамінаецца Жыровіцкі манастыр. З 1610-х паселішча знаходзілася ў валоданьні Л. Сапегі, потым І. Мялешкі. Пад 1609 годам упамінаецца недабудаваная мураваная Прачысьценская царква (ст.-бел. Пречистой Святой Богородицы).

Рэльефны абразок Жыровіцкай Божай Маці

У 1624 годзе Жыровічы атрымалі статус мястэчка, а ў 1652 годзе кароль і вялікі князь Ян Казімер надаў паселішчу Магдэбурскае права. Неўзабаве Жыровічы сталі буйным гандлёвым мястэчкам, што карысталася ўласным гербам: «у блакітным полі выява двух мужчынскіх постацяў — правая стаіць на каленях, левая трымае ў працягнутых руках кнігу»^[6]. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1655 годзе казацкія загоны спалілі мястэчка і манастыр^[5].

19 верасьня 1730 году ў Жыровічах адбылася ўрачыстая каранацыя цудоўнага абраза Маці Божай. Карону, упрыгожаную каштоўнымі камянямі, ахвяравала княгіня Ганна Кацярына Радзівіл. Абраз захоўваўся пад шклом у залачоных шатах^[7].

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Жыровічаў ліцьвінамі: паводле каталёгу студэнтаў Грэцкай калегіі ў Рыме, Язэп Навакоўскі (Josephus Novakouski) азначаецца як Lithuanus, Zyrovice in Districtu Slonimiensi (1785 год)^[8].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Жыровічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слонімскім павеце. У 1810—1828 гадох тут знаходзілася рэзыдэнцыя грэцка-каталіцкага япіскапа берасьцейскага.

У 1828—1839 гадох Жыровічы былі цэнтрам Літоўскай уніяцкай япархіі, а ў 1840—1845 гадох — Літоўскай япархіі Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1880-я гады ў мястэчку дзеялі 3 царквы; працавалі расейскія духоўная і жаночая народная вучэльні, 3 крамы, 3 шынкі; штогод праводзіліся 3 кірмашы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Жыровічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Старая графіка Жыровічаў
Н. Орда, 14.04.1865 г.
Н. Орда, 8.09.1876 г.
A. Kühlewein, 1879 г.
Каляровая вэрсія папярэдняй гравюры

Невядомы аўтар, 1882 г.
Невядомы аўтар, 1890 г.
Невядомы аўтар, 1898 г.
Плян манастыра, сяр. XIX ст.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Жыровічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Жыровіцкай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[9]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Жыровічы ўвайшлі ў склад Беларускай ССР^[10]. У 1919—1920 гадох мястэчка пераходзіла з рук у рукі — ад бальшавікоў да польскага войска. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Жыровічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Слонімскага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Жыровічы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Слонімскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1971 год тут было 430 двароў, на 1994 год — 650, на 1997 год — 646. У 2000-я гады Жыровічы атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку». 24 ліпеня 2014 году афіцыйна зацьвердзілі гістарычны герб мястэчка^[11].

1 верасьня 2021 году на асабістую просьбу ярэя Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату Яўгена Саланкова да дзяячкі рэжыму Лукашэнкі Натальлі Качанавай Жыровіцкую школу перавялі зь беларускай мовы на расейскую^[12].

Мястэчка на старых здымках
Агульны выгляд, XIX ст.
Агульны выгляд. С. Юндзіл, да 1915 г.
Агульны выгляд, 1916 г.
Вуліца Саборная, 1916 г.

Прачысьценская саборная царква, 1915—1918 гг.
Узьвіжанская царква. А. Віслоцкі, 1923 г.
Манастыр, да 1939 г.
Сажалка на Віхне, 1915—18 гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1830 год — 226 муж., зь іх шляхты 22, духоўнага стану 11, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 187, жабракоў 6^[13]; 1885 год — 516 чал.^[14]
XX стагодзьдзе: 1921 год — 508 чал.^[15]; 1971 год — 2597 чал.^[16]; 1994 год — 3500 чал.^[17]; 1997 год — 2577 чал.^[18]
XXI стагодзьдзе: 2005 год — 2570 чал.

Адукацыя

У Жыровічах працуюць дзяржаўны аграрна-тэхнічны каледж (з 1945), сярэдняя школа (з 1966) і школа мастацтваў, дашкольная ўстанова.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і амбуляторыя.

Эканоміка

12 гандлёвых прадпрыемстваў, філія «Беларусбанку» і пошта.

Турыстычная інфармацыя

Крыжаўзьвіжанская царква, помнік архітэктуры віленскага барока

Інфраструктура

Жыровічы — цэнтар турызму нацыянальнага значэньня. Уваходзяць у турыстычныя маршруты «Мураваны летапіс Панямоньня», «Мураваны летапіс Слоніма і Жыровічаў»^[19].

Славутасьці

У Жыровічах разьмяшчаецца архітэктурны комплекс колішняга манастыра базылянаў, які складаецца з наступных будынкаў:

Гаспадарчыя пабудовы (XVIII—XX стагодзьдзі)
Званіца (1828)
Манастырскі корпус (XVII—XVIII стагодзьдзі)
Цэрквы: Прачыстай Багародзіцы (саборная; 1613—1650), Божага Яўленьня (1672 або 1769), Узьвіжаньня Сьвятога Крыжа (1769)

Апроч таго, на паўночнай ускраіне мястэчка, на могілках, захавалася драўляная царква Сьвятога Юрыя (канец XVIII ст.).

Страчаная спадчына

Сядзіба «Старыя Жыровічы»

Галерэя

Прачысьценская саборная царква
Саборная царква з боку апсыды
Саборная царква, інтэр’ер
Званіца

Дадатковыя зьвесткі

У Жыровічах забаранялася сяліцца жыдам; паводле дакумэнту часоў Яна Казімера (захоўваўся яшчэ ў канцы XIX ст.) жыдам не дазвалялася нават спыняцца тут на начлег, а ў часе праезду празь мястэчка яны мусілі ісьці пешшу, зь непакрытай галавой і басанож^[20]

Заўвагі

^ Назва помніка архітэктуры прыводзіцца паводле беларускай гістарычнай традыцыі. Цяперашні афіцыйны тытул: «Сабор Усьпеньня Прасьвятой Багародзіцы»

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 326.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 124.
^ Жыровічы(недаступная спасылка) // Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс) / Уклад. калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва». — Наша Ніва, 2001.
^ Чыгрын С. Назвы нашых вёсак // Газета Слонімская. № 653, 9 сьнежня 2009 г.
^ ^а ^б Шаблюк В. Жыровічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 634.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.
^ Бутэвіч А. Цудатворная і збаўча-моцная абярэжніца Беларусі(недаступная спасылка) // Звязда. № 98—99, 18 траўня 2001 г.
^ Надсан А. Беларусы ў Грэцкай калегіі // Запісы БІНіМ. Т. 30. — New York — Miensk, 2006. С. 175.
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ «Об учреждении гербов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской и Гродненской областей». Указ Президента Республики Беларусь от 24 июля 2014 г. № 373(недаступная спасылка) (рас.)
^ Жыровіцкую школу Качанава перавяла на расейскую мову, Беларускае Радыё Рацыя, 2 кастрычніка 2021 г.
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 414.
^ Krzywicki J. Żyrowice // Słownik geograficzny... T. XIV. — Warszawa, 1895. S. 897.
^ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII, Część I: Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923.
^ Шаблюк В., Ярашэвіч А. Жыровічы // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 386.
^ Шаблюк В., Ярашэвіч А. Жыровічы // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 385.
^ БЭ. — Мн.: 1998 Т. 6. С. 472.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 48.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.

Вонкавыя спасылкі

Жыровічы , Radzima.org
Жыровічы, Радыё Свабода, 29 красавіка 2006 г.
Харэўскі С. Маршруты па Беларусі: Слонім і Жыровічы, Наша Ніва, 14 чэрвеня 2009 г.
Жыровічы, Globus.tut.by

[2] Назва помніка архітэктуры прыводзіцца паводле беларускай гістарычнай традыцыі. Цяперашні афіцыйны тытул: «Сабор Усьпеньня Прасьвятой Багародзіцы»

[daviednik-1] а ^б ^в Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 326.

[3] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 124.

[4] Жыровічы(недаступная спасылка) // Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс) / Уклад. калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва». — Наша Ніва, 2001.

[5] Чыгрын С. Назвы нашых вёсак // Газета Слонімская. № 653, 9 сьнежня 2009 г.

[evkl-6] а ^б Шаблюк В. Жыровічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 634.

[7] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.

[8] Бутэвіч А. Цудатворная і збаўча-моцная абярэжніца Беларусі(недаступная спасылка) // Звязда. № 98—99, 18 траўня 2001 г.

[9] Надсан А. Беларусы ў Грэцкай калегіі // Запісы БІНіМ. Т. 30. — New York — Miensk, 2006. С. 175.

[10] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.

[at-11] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[12] «Об учреждении гербов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской и Гродненской областей». Указ Президента Республики Беларусь от 24 июля 2014 г. № 373(недаступная спасылка) (рас.)

[13] Жыровіцкую школу Качанава перавяла на расейскую мову, Беларускае Радыё Рацыя, 2 кастрычніка 2021 г.

[14] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 414.

[15] Krzywicki J. Żyrowice // Słownik geograficzny... T. XIV. — Warszawa, 1895. S. 897.

[16] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII, Część I: Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923.

[17] Шаблюк В., Ярашэвіч А. Жыровічы // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 386.

[18] Шаблюк В., Ярашэвіч А. Жыровічы // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 385.

[19] БЭ. — Мн.: 1998 Т. 6. С. 472.

[20] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[21] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 48.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]