Казімер Ягелончык

Казімер IV (Казімер-Андрэй Ягайлавіч; польск. Kazimierz Jagiellończyk; 30 лістапада 1427, Кракаў — 7 чэрвеня 1492, Горадня) — вялікі князь літоўскі (1440—1492), кароль польскі (1447—1492).

Казімер IV
польск. Kazimierz Jagiellończyk
Kazimier Jagajłavič. Казімер Ягайлавіч (XVII).jpg
Казімер Ягайлавіч
Kazimierz jagiellończyk.png Вялікі князь літоўскі
29 жніўня 1440 — 7 жніўня 1492
Каранацыя 25 жніўня 1440, Вільня
Папярэднік Жыгімонт Кейстутавіч
Наступнік Аляксандар
Кароль польскі
25 жніўня 1447 — 7 жніўня 1492
Каранацыя 25 жніўня 1447, Кракаў
Папярэднік Уладыслаў III Варнэньчык
Наступнік Ян I Ольбрахт
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 13 лістапада 1427, Кракаў
Памёр 7 жніўня 1492, Горадня
Пахаваны Вэвэльскі сабор, Кракаў
Нашчадкі Казімер, Ян I Ольбрахт, Аляксандар, Жыгімонт Стары
агулам: 13 дзяцей
Каралеўскі дом Ягелоны
Дынастыя Ягайлавічы
Жонка Альжбета Аўстрыйская
Бацька Ягайла
Маці Соф’я Гальшанская
Узнагароды

БіяграфіяРэдагаваць

Сям'яРэдагаваць

 
Радавод, 1506 г.

Малодшы сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай.

 
З жонкай. Невядомы мастак, XVII ст.

У 1454 годзе ажаніўся з Альжбетаю, дачкою памёрлага імпэратара Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі Альбэрта II. Меў зь ёй трынаццаць дзяцей:

ВаладараньнеРэдагаваць

Вялікім князем Казімера абрала незалежніцкая партыя на чале зь Янам Гаштольдам па забойстве Жыгімонта Кейстутавіча ў 1440 годзе, у выніку чаго ліквідавалася дзяржаўная унія з Польшчай[6].

Пры абраньні абяцаў вярнуць у склад Вялікага Княства Літоўскага Валынь і Падольле, захопленыя Польшчай, што пазьней і выканаў. У 1444 годзе канчаткова вярнуў ад Польшчы ў склад ВКЛ Дарагічынскую зямлю.

Па сьмерці свайго старэйшага брата Ўладыслава, караля польскага, атрымаў запросіны на польскі пасад. Але доўгі час не пагаджаўся, бо яго не адпускалі князі і баяры ВКЛ, якія не жадалі нават пэрсанальнай уніі з Польшчай, але потым ўсё ж такі пад уплывам маці даў згоду. У чэрвені 1447 году абраны каралём Польшчы, але прысягу даў толькі ў 1453 годзе.

Унутраная палітыкаРэдагаваць

Намагаўся ўмацаваць вялікакняскую ўладу, аднак гэтага не ўдалося, таму мусіў пашырыць правы фэўдалаў і шляхты.

У 1441 годзе здушыў выступ смаленскіх месьцічаў, а ў 1490—1492 гадох выступы сялянаў на поўдні ВКЛ і Польшчы. У 1471 годзе ліквідаваў удзельныя княствы.

У 1447 годзе выдаў так званы Казімераў прывілей, якім пашырыў правы фэўдалаў ВКЛ, гарантаваў права ўласнасьці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад іх людзей. У прывілеі прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя фэўдалы. Пры Казімеру вырасла роля дарадчага органу — паноў-рады і ўзмацніўся яе ўплыў на дзейнасьць вялікага князя. У 1457 годзе выдаў прывілей, паводле якога жыхары ВКЛ маглі вольна выяжджаць за мяжу, акрамя варожых краінаў, у тым ліку для набыцьця адукацыі. Надаваў матэрыяльную дапамогу студэнтам зь дзяржаўнага скарбу. У 1468 годзе выдаў Судзебнік — першую спробу кадыфікацыі крымінальнага і працэсуальнага права ВКЛ.


Прадстаўнікі незалежніцкай партыі, незадаволеныя збліжэньнем з Польшчай, у 1480-х гадох зладзілі змову супраць Казімера, але яе выкрылі.

Выданьнем Няшаўскага статуту распачаў эпоху палітычнага панаваньня ў Польшчы шляхецкага стану.

Замежная палітыкаРэдагаваць

Пры Казімеру васалам Польшчы стала Мазавецкае княства, было далучанае Асьвяцімскае княства.

У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі ў 1454—1466 гадох паводле Торунскай дамовы 1466 году Польшча вярнула Памор’е, атрымала Заходнюю Прусію, а Тэўтонскі ордэн трапіў у васальную залежнасьць. Казімеру давялося амаль штогод адбіваць татарскія напады.

Станоўча прыняў намеры наўгародзкіх баяраў на чале з Марфай Барэцкай далучыць Ноўгарад да ВКЛ, але Іван III па доўгай аблозе захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.

У дынастычнай палітыцы дамогся абраньня свайго старэйшага сына Ўладзіслава каралём Чэхіі, а потым і Вугоршчыны[7].

АцэнкіРэдагаваць

Паводле меркаваньня летувіскіх дасьледнікаў, быў апошнім вялікім князем, які валодаў летувіскаю моваю[8]. Гэтае меркаваньне грунтуецца на сьцьверджаньні Яна Длугаша, што літоўскія баяры ў Вільні (Алелька Ўладзімеравіч, Васіль Пуцята і Юры Сямёнавіч) навучалі Казімера Ягайлавіча «літоўскім звычаям і мове».

Як адзначае беларускі гісторык Уладзімер Арлоў, напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Пры гэтым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб Жамойці гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў[9].

ГалерэяРэдагаваць

Творы малярстваРэдагаваць

  • Творы малярства

  • A. Boys, 1579—1587 гг.

  • Невядомы мастак, каля 1645 г.

  • H. Hahn, XVII ст.

  • М. Бачыярэлі, 1708 г.

  • Невядомы мастак, XVIII ст.

  • М. Краеўскі, 1866—1870 гг.

  • Невядомы мастак, XIX ст.

  • Невядомы мастак, XIX ст.

Графічныя партрэтыРэдагаваць

  • Графічныя партрэты

  • T. Treter, 1591 г.

  • А. Мыліюс, 1594 г.

  • Невядомы мастак, XVI ст.

  • B. Farjat, 1702—1703 гг.

Пячаці і гербыРэдагаваць

  • Пячаці і гербы Казімера Ягайлавіча

  • Пячаць 1452 г.

  • Пячаць 1454 г.

  • З гербоўніка XVII ст.

  • З надмагільля, малюнак 1841 г.

КрыніцыРэдагаваць

  1. ^ а б в г Encyclopædia Britannica
  2. ^ а б в г Lundy D. R. The Peerage
  3. ^ а б в г GeneaStar
  4. ^ а б в г Польскі біяграфічны інтэрнэт-слоўнік
  5. ^ а б Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Бэрлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #118990217 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  6. ^ Грыцкевіч А. Казімір IV // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 14.
  7. ^ Грыцкевіч А. Казімір IV // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 15.
  8. ^ Maculevičius S., Baltrušiene D. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. ISBN 9986-892-34-1. — S. 114.
  9. ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 105.

ЛітаратураРэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Казімер_Ягелончык&oldid=2223785»