Чачэрск

горад у Беларусі

Чачэ́рск — места ў Беларусі, пры ўтоку ракі Чачоры ў Сож. Адміністрацыйны цэнтар Чачэрскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 8445 чалавек[1]. Знаходзіцца за 65 км ад Гомелю, за 37 км ад чыгуначнай станцыі Буда-Кашалёўская (лінія Гомель — Жлобін). Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Кармой, Буда-Кашалёвам і Веткай. Прыстань на Сажы.

Чачэрск
лац. Čačersk
Меская ратуша
Меская ратуша
Герб Чачэрску Сьцяг Чачэрску
Першыя згадкі: 1159
Магдэбурскае права: 1510
Краіна: Беларусь
Вобласьць: Гомельская
Раён: Чачэрскі
Насельніцтва: 8445 чал. (2018)[1]
Часавы пас: UTC+3
Тэлефонны код: +375 2332
Паштовы індэкс: 247150
СААТА: 3256501000
Нумарны знак: 3
Геаграфічныя каардынаты: 52°55′0″ пн. ш. 30°55′0″ у. д. / 52.91667° пн. ш. 30.91667° у. д. / 52.91667; 30.91667Каардынаты: 52°55′0″ пн. ш. 30°55′0″ у. д. / 52.91667° пн. ш. 30.91667° у. д. / 52.91667; 30.91667
Чачэрск на мапе Беларусі ±
Чачэрск
Чачэрск
Чачэрск
Чачэрск
Чачэрск
Чачэрск
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://chechersk.gomel-region.by/

Чачэрск — магдэбурскае места гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваліся меская ратуша, палац Чарнышовых і царква Сьвятога Спаса, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся збудаваныя ў стылі клясыцызму касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, цэрквы Раства Багародзіцы і Ўшэсьця Гасподняга, помнікі архітэктуры XVIII ст., зруйнаваныя савецкімі ўладамі.

Назва рэдагаваць

Тапонім Чачэрск утварыўся ад назвы ракі Чачоры. У старажытнасьці слова чачор азначала 'воск'. Далёкія продкі цяперашніх жыхароў Чачэрску выраблялі яго ў вялікай колькасьці, зьбіраючы ў лясох мёд дзікіх пчолаў, і адпраўлялі Сожам і Дняпром дзеля абмену на іншыя тавары. Пра гэта, у прыватнасьці, сьведчаць рэшткі суднаў, гружаных воскам, якія выявілі археолягі ў даўніх рэчышчах[2].

Гісторыя рэдагаваць

Асноўны артыкул: Гісторыя Чачэрску

Раньнія часы рэдагаваць

Паводле археалягічных зьвестак, Чачэрск узьнік у канцы X стагодзьдзя на месцы гарадзішча Замкавай Гары, на беразе Чачоры пры ўтоку яе ў Сож. Першы пісьмовы ўпамін пра горад радзімічаў Чичерск, які князь кіеўскі Ізяслаў Давыдавіч вярнуў разам з Мазыром князю чарнігаўскаму Сьвятаполку Алегавічу, зьмяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1159 годам. У XII—XIII стагодзьдзях паселішча ўваходзіла ў склад Чарнігаўскага княства.

Вялікае Княства Літоўскае рэдагаваць

 
Ратуша, абмеры

У сярэдзіне XIV стагодзьдзя Чачэрск далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага, дзе стаў цэнтрам воласьці. У 1387—1390 гадох ён знаходзілася ў валоданьні Скіргайлы, потым местам кіравалі намесьнікі вялікага князя. У гэты час на месцы дзядзінца летапіснага гораду збудавалі замак. У 1501—1518 гадох Чачэрск належаў вялікай княгіні Алене Іванаўне, потым кіраваўся дзяржаўцамі з буйных фэўдалаў (Чартарыйскімі, Дашковічамі, Зяновічамі, Львом Сапегам і інш.). У 1506 годзе места вытрымала сьпярша татарскую, потым маскоўскую аблогу.

У 1509 годзе Чачэрск ўпамінаецца як мястэчка Віленскага ваяводзтва[3]. У 1510 годзе ён стаў цэнтрам Чачэрскага староства і атрымаў Магдэбурскае права[4]. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Чачэрск увайшоў у склад Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва. У 1629 годзе кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў месту прывілей на штотыднёвы гандаль і на 2 двухтыднёвыя кірмашы ў год.

Захавалася сьведчаньне азначэньня жыхароў Чачэрску і ваколіцаў ліцьвінамі: «…взяли в Чичерском повете литвина Матвея Кузминского из Солонины, а Солонина их имение, с женой и с детьми» (1633 год)[5].

У 1704 годзе ў Чачэрску было 542 будынкі і 7 вуліцаў, дзейнічалі 4 царквы і касьцёл, працавалі карчма, 3 крамы, млын і мытня. У 1754 годзе ў месьце пачала дзейнічаць езуіцкая місія. Пад 1765 годам у попісе Чачэрску ўпамінаюцца замак і мескія ўмацаваньні.

Пад уладай Расейскай імпэрыі рэдагаваць

 
Царква Раства Багародзіцы, абмеры

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Чачэрск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам павету Рагачоўскай правінцыі, пазьней — цэнтрам воласьці Рагачоўскага павету. У 1774 годзе расейскія ўлады перадалі места ў валоданьні генэрала Чарнышова. У 1780 годзе ў мястэчку пачала працаваць шкляная мануфактура, у 1788 годзе — паштовая кантора, у 1796 годзе — цагельня. У 2-й палове XVIII стагодзьдзя ў Чачэрску існавалі царква, мураваная ратуша, парк, 2 лякарні, прыстань «Крэмень». Апроч таго, тут збудавалі 3 царквы, касьцёл і палац. З 1788 году дзейнічала езуіцкая школа. На 1838 год у мястэчку было 273 двары.

На 1880 год у Чачэрску было 266 двароў, працавалі 2 вучэльні і 76 крамаў, штогод праводзіліся 4 кірмашы. У 1885 годзе пачала працаваць мэтэаралягічная станцыя. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 328 двароў, дзейнічалі 4 цэрквы, касьцёл і 6 юдэйскіх малітоўных школ, працавалі лякарня, аптэка, паштова-тэлеграфнае кантора, паштовая станцыя, 80 крамаў, карчма; працавала прыстань на рацэ Сажы, зь якой у 1900 годзе адправілі 21 судна і 48 плытоў з грузам 1530 тыс. пудоў[6]. На 1908 год — 369 двароў, дзейнічала пазыкова-ашчадная каса. Каля Чачэрску вялася распрацоўка вапнякоў. У 1911 годзе пры мужчынскай і жаночай вучэльнях працавалі бібліятэкі, адкрылася крэдытнае, у 1913 годзе — спажывецкае таварыствы.

У Першую сусьветную вайну 1 сакавіка 1918 году Чачэрск занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час рэдагаваць

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Чачэрск абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1926 годзе Чачэрск вярнулі ў БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну. У 1938 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус гарадзкога пасёлку. У Другую сусьветную вайну з 14 жніўня 1941 да 27 лістапада 1943 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1962—1965 гадох Чачэрск уваходзіў у склад Буда-Кашалёўскага раёну, 3 лістапада 1971 году ён атрымаў статус места.

Насельніцтва рэдагаваць

Дэмаграфія рэдагаваць

  • XIX стагодзьдзе: 1826 год — 888 чал.[7]; 1880 год — 2396 чал.[8]; 1897 год — 2325 чал.
  • XX стагодзьдзе: 1903 год — 2468 чал.; 1908 год — 3190 чал.; 1939 год — 5,1 тыс. чал.; 1959 год — 2,7 тыс. чал.; 1970 год — 5,8 тыс. чал.; 1991 год — 8,1 тыс. чал.
  • XXI стагодзьдзе: 2002 год — 7,7 тыс. чал.[9]; 2004 год — 7,7 тыс. чал.[10]; 2006 год — 7,9 тыс. чал.; 2008 год — 7,7 тыс. чал.; 2009 год — 7991 чал.[11] (перапіс); 2016 год — 8222 чал.[12]; 2017 год — 8312 чал.[13]; 2018 год — 8445 чал.[1]

Адукацыя рэдагаваць

У Чачэрску працуюць 2 сярэднія, мастацкая, спартовая школы.

Культура рэдагаваць

Дзейнічаюць 3 бібліятэкі, дом культуры, гістарычна-этнаграфічны музэй.

Мас-мэдыя рэдагаваць

Выдаецца раённая газэта «Чачэрскі весьнік».

Забудова рэдагаваць

Плян рэдагаваць

У цэнтры Чачэрску канцэнтруюцца 2—5-павярховыя будынкі. Заснаваны новы мікрараён з 3—5-павярховых жылых дамоў. Пераважае індывідуальная сядзібная забудова.

Вуліцы і пляцы рэдагаваць

З урбананімічнай спадчыны Чачэрску да нашага часу гістарычную назву захавала толькі Замкавая вуліца. У краязнаўчым артыкуле 1927 году ўпамінаюцца вуліцы Захарнапольская Слабада і Могілкавая[14].

Эканоміка рэдагаваць

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

Турыстычная інфармацыя рэдагаваць

Інфраструктура рэдагаваць

Дзейнічае Чачэрскі гістарычна-этнаграфічны музэй. Спыніцца можна ў мескім гатэлі[15].

Славутасьці рэдагаваць

Страчаная спадчына рэдагаваць

Галерэя рэдагаваць

Асобы рэдагаваць

Ураджэнцы рэдагаваць

  • Надзея Міхалкова — сябар нацыянальнай каманды Беларусі па вольнай барацьбе
  • Сяргей Пернікаў (нар. 1980) — атлет, сябар нацыянальнай каманды Беларусі па вольнай барацьбе, чэмпіён Беларусі 2005, 2007 гадоў

Жыхары рэдагаваць

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ а б в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  2. ^ Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.
  3. ^ Грынявецкі В. Чачэрск // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 744.
  4. ^ Ляўковіч А. «Я не ганю землі чужыя, хай іх сонца не абміне, толькі дзе б за морам ні быў я, Беларусь мая снілася мне…» // Народная Газета. № 121 (4536), 16 чэрвеня 2007 г.
  5. ^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 477.
  6. ^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
  7. ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 472.
  8. ^ Sulistrowski F. Czeczersk // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 782.
  9. ^ БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 266.
  10. ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 470.
  11. ^ Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  12. ^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  13. ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  14. ^ Ганжын А. Мястэчка Чачэрск, Гомельскай акругі. (Географічна-гістарычны нарыс) // Наш край. № 1, 1927. С. 59—61.
  15. ^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
  16. ^ Лукашэнка пра аднаўленьне чарнобыльскіх раёнаў: дай Бог, каб ва ўсіх раёнах было такое разьвіцьцё // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 29 красавіка 2022 г. Праверана 2 траўня 2022 г.

Літаратура рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць