Чачэрск

Чачэ́рск — места ў Беларусі, пры ўтоку ракі Чачоры ў Сож. Адміністрацыйны цэнтар Чачэрскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 8445 чалавек. Знаходзіцца за 65 км ад Гомелю, за 37 км ад чыгуначнай станцыі Буда-Кашалёўская (лінія Гомель — Жлобін). Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Кармой, Буда-Кашалёвам і Веткай. Прыстань на Сажы.

Чачэрск лац. Čačersk
Меская ратуша
Герб Чачэрску Сьцяг Чачэрску
Першыя згадкі:	1159
Магдэбурскае права:	1510
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Чачэрскі
Вышыня:	146 м н. у. м.
Насельніцтва:	8445 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2332
Паштовы індэкс:	247150
СААТА:	3256501000
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	52°55′0″ пн. ш. 30°55′0″ у. д.
Чачэрск на мапе Беларусі ± Чачэрск Чачэрск
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://chechersk.gomel-region.by/

Чачэрск — магдэбурскае места гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваліся меская ратуша, палац Чарнышовых і царква Сьвятога Спаса, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся збудаваныя ў стылі клясыцызму касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, цэрквы Раства Багародзіцы і Ўшэсьця Гасподняга, помнікі архітэктуры XVIII ст., зруйнаваныя савецкімі ўладамі.

Назва

Тапонім Чачэрск утварыўся ад назвы ракі Чачоры. У старажытнасьці слова чачор азначала 'воск'. Далёкія продкі цяперашніх жыхароў Чачэрску выраблялі яго ў вялікай колькасьці, зьбіраючы ў лясох мёд дзікіх пчолаў, і адпраўлялі Сожам і Дняпром дзеля абмену на іншыя тавары. Пра гэта, у прыватнасьці, сьведчаць рэшткі суднаў, гружаных воскам, якія выявілі археолягі ў даўніх рэчышчах.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Чачэрску

Раньнія часы

Паводле археалягічных зьвестак, Чачэрск узьнік у канцы X стагодзьдзя на месцы гарадзішча Замкавай Гары, на беразе Чачоры пры ўтоку яе ў Сож. Першы пісьмовы ўпамін пра горад радзімічаў Чичерск, які князь кіеўскі Ізяслаў Давыдавіч вярнуў разам з Мазыром князю чарнігаўскаму Сьвятаполку Алегавічу, зьмяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1159 годам. У XII—XIII стагодзьдзях паселішча ўваходзіла ў склад Чарнігаўскага княства.

Вялікае Княства Літоўскае

Ратуша, абмеры

У сярэдзіне XIV стагодзьдзя Чачэрск далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага, дзе стаў цэнтрам воласьці. У 1387—1390 гадох ён знаходзілася ў валоданьні Скіргайлы, потым местам кіравалі намесьнікі вялікага князя. У гэты час на месцы дзядзінца летапіснага гораду збудавалі замак. У 1501—1518 гадох Чачэрск належаў вялікай княгіні Алене Іванаўне, потым кіраваўся дзяржаўцамі з буйных фэўдалаў (Чартарыйскімі, Дашковічамі, Зяновічамі, Львом Сапегам і інш.). У 1506 годзе места вытрымала сьпярша татарскую, потым маскоўскую аблогу.

У 1509 годзе Чачэрск ўпамінаецца як мястэчка Віленскага ваяводзтва. У 1510 годзе ён стаў цэнтрам Чачэрскага староства і атрымаў Магдэбурскае права. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Чачэрск увайшоў у склад Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва. У 1629 годзе кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў месту прывілей на штотыднёвы гандаль і на 2 двухтыднёвыя кірмашы ў год.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Чачэрску і ваколіцаў ліцьвінамі («літоўскімі людзьмі»): «литовские люди изо Мстиславля, из Могилева, из Пропойска, ис Кричева, из Радомля, из Чичерска, из Гомьи» (1562—1563 гады), «…взяли в Чичерском повете литвина Матвея Кузминского из Солонины, а Солонина их имение, с женой и с детьми» (1633 год).

У 1704 годзе ў Чачэрску было 542 будынкі і 7 вуліцаў, дзеялі 4 царквы і касьцёл, працавалі карчма, 3 крамы, млын і мытня. У 1754 годзе ў месьце пачала дзеяць езуіцкая місія. Пад 1765 годам у попісе Чачэрску ўпамінаюцца замак і мескія ўмацаваньні.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Царква Раства Багародзіцы, абмеры

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Чачэрск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам павету Рагачоўскай правінцыі, пазьней — цэнтрам воласьці Рагачоўскага павету. У 1774 годзе расейскія ўлады перадалі места ў валоданьні генэрала Чарнышова. У 1780 годзе ў мястэчку пачала працаваць шкляная мануфактура, у 1788 годзе — паштовая кантора, у 1796 годзе — цагельня. У 2-й палове XVIII стагодзьдзя ў Чачэрску існавалі царква, мураваная ратуша, парк, 2 лякарні, прыстань «Крэмень». Апроч таго, тут збудавалі 3 царквы, касьцёл і палац. З 1788 году дзеяла езуіцкая школа. На 1838 год у мястэчку было 273 двары.

На 1880 год у Чачэрску было 266 двароў, працавалі 2 вучэльні і 76 крамаў, штогод праводзіліся 4 кірмашы. У 1885 годзе пачала працаваць мэтэаралягічная станцыя. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 328 двароў, дзеялі 4 цэрквы, касьцёл і 6 юдэйскіх малітоўных школ, працавалі лякарня, аптэка, паштова-тэлеграфнае кантора, паштовая станцыя, 80 крамаў, карчма; працавала прыстань на рацэ Сажы, зь якой у 1900 годзе адправілі 21 судна і 48 плытоў з грузам 1530 тыс. пудоў. На 1908 год — 369 двароў, дзеяла пазыкова-ашчадная каса. Каля Чачэрску вялася распрацоўка вапнякоў. У 1911 годзе пры мужчынскай і жаночай вучэльнях працавалі бібліятэкі, адкрылася крэдытнае, у 1913 годзе — спажывецкае таварыствы.

У Першую сусьветную вайну 1 сакавіка 1918 году Чачэрск занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Чачэрск абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1926 годзе Чачэрск вярнулі ў БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну. У 1938 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус гарадзкога пасёлку. У Другую сусьветную вайну з 14 жніўня 1941 да 27 лістапада 1943 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1962—1965 гадох Чачэрск уваходзіў у склад Буда-Кашалёўскага раёну, 3 лістапада 1971 году ён атрымаў статус места.

• Места на старых здымках
• 
  Вуліца Замкавая. Траецкі касьцёл
• 
  Вуліца Замкавая. Царква Раства Багародзіцы
• 
  Царква Раства Багародзіцы, 1895 г.
• 
  Рынак. Ратуша, 1895 г.

• 
  Сядзіба, 1937 г.
• 
  Дом культуры, 1938—41 гг.
• 
  Рынак, 1941—44 гг.
• 
  Спаская царква

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1826 год — 888 чал.; 1880 год — 2396 чал.; 1897 год — 2325 чал.
• XX стагодзьдзе: 1903 год — 2468 чал.; 1908 год — 3190 чал.; 1939 год — 5,1 тыс. чал.; 1959 год — 2,7 тыс. чал.; 1970 год — 5,8 тыс. чал.; 1991 год — 8,1 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 7,7 тыс. чал.; 2004 год — 7,7 тыс. чал.; 2006 год — 7,9 тыс. чал.; 2008 год — 7,7 тыс. чал.; 2009 год — 7991 чал. (перапіс); 2016 год — 8222 чал.; 2017 год — 8312 чал.; 2018 год — 8445 чал.

Адукацыя

У Чачэрску працуюць 2 сярэднія, мастацкая, спартовая школы.

Культура

Дзеюць 3 бібліятэкі, дом культуры, гістарычна-этнаграфічны музэй.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Чачэрскі весьнік».

Забудова

Плян

У цэнтры Чачэрску канцэнтруюцца 2—5-павярховыя будынкі. Заснаваны новы мікрараён з 3—5-павярховых жылых дамоў. Пераважае індывідуальная сядзібная забудова.

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Чачэрску да нашага часу гістарычную назву захавала толькі Замкавая вуліца. У краязнаўчым артыкуле 1927 году ўпамінаюцца вуліцы Захарнапольская Слабада і Могілкавая.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Чачэрску
Камунальнае даччынае ўнітарнае прадпрыемства «Чачэрскі вінаробны завод» Рэспубліканскае даччынае вытворча-гандлёвае ўнітарнае прадпрыемства «Надзея» Гомельскай фабрыкі мастацкіх вырабаў «Любна»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзее Чачэрскі гістарычна-этнаграфічны музэй. Спыніцца можна ў мескім гатэлі.

Славутасьці

• Забудова гістарычная (ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Замкавая Гара (археалягічны помнік, на паўночна-ўсходняй ускраіне места) — старажытнае гарадзішча, колішні замак
• Палацава-паркавы комплекс Чарнышовых (пач. ХІХ ст.)
• Ратуша (XVIII ст.)
• Сынагога
• Царква Сьвятога Спаса (1783)
• Помнік адселеным вёскам (2003 год, праект студэнтаў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту транспарту ў Гомлі). Меў вышыню ў 8 мэтраў і зьмяшчаў назвы 43-х вёсак, якія зьніклі пасьля Чарнобыльскай катастрофы 1986 году.

Страчаная спадчына

• Замак (XIV ст.)
• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1784)
• Царква Раства Багародзіцы (1780)
• Царква Ўшэсьця Гасподняга (1780-я)

Галерэя

• Краявіды Чачэрску
• 
  Ратуша
• 
  Царква Сьвятога Спаса
• 
  Царква з боку апсыды
• 
  Палац Чарнышовых

• 
  Бровар
• 
  Драўляная забудова
• 
  Эстрада
• 
  Сож каля Чачэрску

Асобы

Ураджэнцы

• Надзея Міхалкова — сябар нацыянальнай каманды Беларусі па вольнай барацьбе
• Сяргей Пернікаў (нар. 1980) — атлет, сябар нацыянальнай каманды Беларусі па вольнай барацьбе, чэмпіён Беларусі 2005, 2007 гадоў

Жыхары

• Аксана Бязьлепкіна (нар. 1981) — беларуская пісьменьніца і літаратуразнаўца
• Інэса Драбышэўская (нар. 1947) — міністар аховы здароўя Рэспублікі Беларусь (1994—1997)
• Зінаіда Ключынская — чэмпіёнка сьвету па акадэмічнай грэблі
• Людміла Корхава (нар. 1946) — народная артыстка Беларусі
• Аляксандр Новікаў — доктар біялягічных навук
• Мікалай Саўчанка (1922—2001) — акадэмік НАН Беларусі, міністар аховы здароўя БССР у 1966—1986 гадох
• Васіль Секуноў — чэмпіён сьвету сярод студэнтаў па грэка-рымскай барацьбе (1957)
• Сьцяпан Скарапанаў (1910—1999) — навуковец у вобласьці земляробства і мэліярацыі, акадэмік НАН Беларусі
• Тацяна Сьцепчанкава — сябар нацыянальнай каманды Рэспублікі Беларусь па дзюдо і самба
• Любоў Хатылёва (нар. 1928) — генэтык, акадэмік НАН Беларусі

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — ISBN 985-11-0279-2
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2005. — 520 с.: іл. ISBN 985-11-0330-6.
• Ткачоў М. Чачэрск // Castrum, urbis et bellum: Зборнік навуковых прац, 2002. — 421 с.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

Вонкавыя спасылкі

• Чачэрск , Radzima.org
• Чачэрск  (рас.), Глёбус Беларусі
• Чачэрск, Залатое колца Гомельшчыны (рас.)