Ветка

	Ветка; лац. Vietka
	; Краязнаўчы музэй
Герб Веткі	Сьцяг Веткі
Першыя згадкі:	1685
Горад з:	1935
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Веткаўскі
Плошча:	8,913245 км²;
Вышыня:	125 м н. у. м.
Насельніцтва:	8505 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2330
Паштовы індэкс:	247131
СААТА:	3208501000
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	52°33′33″ пн. ш. 31°10′51″ у. д. / 52.55917° пн. ш. 31.18083° у. д.Каардынаты: 52°33′33″ пн. ш. 31°10′51″ у. д. / 52.55917° пн. ш. 31.18083° у. д.
	Ветка на мапе Беларусі ± Ветка
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Ветка (неадназначнасьць).

Ве́тка — места ў Беларусі, на рацэ Сажы. Адміністрацыйны цэнтар Веткаўскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 8505 чалавек^[2]. Знаходзіцца за 22 км на паўночны захад ад места Гомля і чыгуначнай станцыі Гомель-Пасажырскі (лінія Жлобін — Церахоўка). Аўтамабільныя дарогі на Гомель, Добруш, Чачэрск; рачная прыстань.

Ветка — даўняе мястэчка гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя), колішні цэнтар расейскіх старавераў у Вялікім Княстве Літоўскім.

Назва

Тапонім Ветка ўтварыўся, відаць, ад імя невялікай выспы на рацэ Сажы. Назву зьвязваюць з асновай вець, якую можна супаставіць зь беларускім словам паветка^[3].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Выяўленыя археолягамі селішча 3-й чвэрці 1-га тысячагодзьдзя н. э. (на могілках), паселішча позьняга сярэднявечча (3 км на поўнач ад Веткі, ува ўрочышчы Цялячым) і селішча (2 км на паўночны захад ад ад сучаснага места, на першай надабалонаванй тэрасе ракі Сажа, ува ўрочышчы Селішчы) сьведчаць пра засяленьне гэтай мясцовасьці ў глыбокай старажытнасьці. Першы пісьмовы ўпамін пра Ветку датуецца 1685 годам^[4] (паводле іншых зьвестак, у 1682 годзе^[5]), калі тут, на землях Халецкіх, зьявілася слабада. Яе жыхарамі былі стараверы з Маскоўскай дзяржавы, якія ратаваліся ад інквізыцыі, учыненай Маскоўскім патрыярхатам. Перасяленцы атрымалі грамату караля і вялікага князя, якая гарантавала ім рэлігійную незалежнасьць і падатковыя палёгкі.

У 1695 годзе ў Ветцы асьвяцілі першую на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага стараверскую царкву Покрыва Багародзіцы, пачалі будавацца стараверскія манастыры. У канцы XVII — XVIII стагодзьдзях сфармаваліся мясцовыя асаблівасьці іканапісу і афармленьня рукапіснай кнігі, склалася самабытная школа разьбярства. У гэты час Ветка стала буйным гандлёвым і рамесным цэнтрам^[4]. У 1733 годзе тут разьмясьцілася рэзыдэнцыя япіскапа Эпіфанія, што спрыяла яе аўтарытэту сярод расейскіх старавераў.

У 1735 годзе карныя расейскія войскі перайшлі граніцу Вялікага Княства Літоўскага і зруйнавалі Ветку разам з навакольнымі слабодамі, каля 14 тысячаў чалавек прымусова вывезьлі ў Сыбір^[4]. У 1758 годзе аднавілі сваю дзейнасьць Пакроўская царква і стараверскі манастыр. У 1764 годзе расейскія карныя войскі зноў зьнішчылі Ветку і 15 навакольных слабодаў (вывезьлі ў Сыбір да 20 тыс. старавераў), у выніку гэтага «другога выгнаньня» паселішча назаўсёды страціла сваё значэньне як цэнтар расколу^[4], аднак захавала ў стараверстве гістарычны і культурны аўтарытэт. У 2-й палове XVIII стагодзьдзя Ветка ператварылася ў гандлёва-прамысловае мястэчка.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Шляхецкая сядзіба

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Ветка апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, з 1784 году ў Беліцкім павеце Магілёўскай губэрні (з 1852 году ў Гомельскім павеце). У 1834—1840 гадох тут збудавалі Спаскую царкву. Асноўная частка зямель знаходзілася ў валоданьні адстаўнога генэрал-маёра В. Шлейфэра, пазьней — Станевічаў. Да 1840 году ў Ветцы працавала суконная фабрыка купца Алазарава. У 1860 годзе з прыстані адыйшло 36 суднаў з рознымі таварамі і 69 лясных плытоў. Было разгружана 47 суднаў. 3 поўдня прыбывалі збожжа, соль і іншыя тавары, а ў Хэрсонскі порт кіраваліся розныя пароды драўніны, канаты, якары. Актыўна дзеялі прыстань і пераправа цераз Сож. На местачковай вэрфі, заснаванай у 1840 годзе, будавалі рачныя караблі (бярлінцы). Штогод праводзіліся 2 кірмашы (Сырны і Спасаўскі). У Ветцы праводзіўся продаж Крымскай солі, якая дастаўлялася Дняпром і Сажом і давала вялікія прыбыткі. 3 1853 году працавалі 2 майстэрні апрацоўкі скуры. Узоры апрацаванай тут скуры экспанаваліся ў Магілёўскім губэрнскім музэі. У 1864—1874 гадох працавалі 3 крупарушкі, у 1870—1880 гадох — 6 невялікіх канатных прадпрыемстваў. 11 траўня 1865 году пажар зьнішчыў 98 двароў.

У 1868 годзе ў Ветцы адкрылася расейская жаночая народная вучэльня, у 1874 годзе — мужчынская народная вучэльня. На 1880 год у мястэчку было 994 драўляных і 11 мураваных будынкаў, 4 мураваныя і 120 драўляных крамаў, 6 ветракоў, канатны і скураны заводы; заможныя купцы мелі ўласныя параходы. На 1885 год — 11 мураваных і 994 драўляныя будынкі. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 1169 жылых будынкаў, царква, капліца, стараверскі і юдэйскія малітоўныя дамы, мужчынская і жаночая народныя вучэльні, прыёмны пакой, паштова-тэлеграфная кантора, аптэка, 2 прыстані, хлебазапасны магазын, 8 млыноў, 12 кузьняў, 2 цагельныя і 6 канатных заводаў, 3 гарбарныя майстэрні, 5 крупарушак, 245 крамаў, у тым ліку кнігарня, бібліятэка, 5 корчмаў. Побач быў аднайменны фальварак з цагельняй. 3 1908 году дзеяла пазыкова-ашчадная каса. На 1909 год — 15 мураваных і 1752 драўляныя (зь іх 980 жылых) будынкаў, 2327 дзесяціны зямлі, школа, вінная крама, млын, хлебазапасны магазын, мэдычны прыёмны пакой, праваслаўная і стараверская цэрквы, юдэйскі малітоўны дом. У 1910 годзе адкрылася лякарня на 15 ложкаў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Ветку занялі войскі Нямецкай імпэрыі^[6].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ветка абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1926 годзе Ветку вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам раёну. 20 траўня 1931 году пачала выходзіць раённая газэта. У гэты час у мястэчку працавалі вінзавод, торфараспрацоўчая і трыкатажная арцелі, цагельня, абутковая, кравецкая, шавецкая, канатная, дрэваапрацоўчая майстэрні, машынна-трактарная станцыя (з 1934 году), крухмала-патачны завод, маслазавод, нафтавы млын. У 1931 годзе ў Ветцы заснавалі ткацкую арцель, у 1938 годзе — панчошна-трыкатажную фабрыку. 15 ліпеня 1935 году паселішча атрымала статус места. У Другую сусьветную вайну з 18 жніўня 1941 да 28 верасьня 1943 году Ветка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1978 годзе ў Ветцы заснавалі музэй народнай творчасьці, які адкрыўся для наведвальнікаў у лістападзе 1987 году. Да верасьня 2009 году ў Ветцы працавала ААТ «Веткаўская ткацкая фабрыка», потым яго далучылі да ААТ «Рэчыцкі тэкстыль» у якасьці вытворчага цэху^[7]. Да лютага 2012 году ў месьце працавала КУП «Веткаўскі малочны завод», далучанае пазьней да Рагачоўскага малчнакансэрвавага камбінату^[8].

Геаграфія

Рэльеф раўнінна-ўзгоркавы, на ўсходняй ускраіне рака Сож (прыток ракі Дняпра), на поўначы мяжуе зь лесам.

У выніку катастрофы на Чарнобыльскай АЭС і радыяцыйнага забруджаньня тут праводзілася дэзактывацыя, частку жыхароў перасялілі ў чыстыя месцы.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XVIII стагодзьдзе: 1764 год — 20 тыс. чал.^[9]
XIX стагодзьдзе: 1826 год — 2057 чал.; 1860 год — 4180 чал., у тым ліку 579 праваслаўных, 1953 стараверы, 1633 юдэяў^[10]; 1874 год — 7,2 тыс. чал.; 1880 год — 5982 чал., у тым ліку 1310 праваслаўных, 12 каталікоў, 2111 старавераў, 2548 юдэяў.^[10]; 1897 год — 7134 чал.
XX стагодзьдзе: 1909 год — 10 340 чал.; 1926 год — 5,9 тыс. чал.^[11]; 1939 год — 6 тыс. чал.; 1968 год — 6,2 тыс. чал.^[12]; 1991 год — 9,6 тыс. чал.; 1995 год — 6,3 тыс. чал.^[13]; 1999 год — 7,7 тыс. чал.
XXI стагодзьдзе: 2004 год — 7,8 тыс. чал.^[14]; 2006 год — 8,1 тыс. чал.; 2008 год — 8,1 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 году — 8,2 тыс. чал.; 2009 год — 7927 чал.^[15] (перапіс); 2016 год — 8340 чал.^[16]; 2017 год — 8394 чал.^[17]; 2018 год — 8505 чал.^[2]

Адукацыя

У Ветцы працуюць 2 сярэдняя і музычная школы, 4 дашкольныя ўстановы.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і паліклініка.

Культура

Дзеюць дом культуры, 4 бібліятэкі, клюб.

Забудова

Плян

Паводле генэральнага пляну Веткі, распрацаванага ў 1974 годзе, цэнтар места забудоўваецца 2—5-павярховымі дамамі. Пераважае 1-павярховая індывідуальная забудова сядзібнага тыпу, адметная багатым разьбяным ўпрыгожваньнем фасадаў. Уздоўж Сажа ўтварылася паркавая зона.

Плян складаецца з 4 паралельных паміж сабой вуліцаў мэрыдыянальнай арыентацыі, уздоўж ракі Сажа і яе абалоны, злучаных завулкамі. Другую частку забудовы складаюць 5 вуліцаў шыротнай арыентацыі, злучаных завулкамі. На ўсход ад цэнтральнага пляцу месьцяцца кароткія мэрыдыянальныя вуліцы. Грамадзкі цэнтар — пляц, дзе разьмяшчаюцца адміністрацыйныя і гандлёвыя будынкі.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Леніна вуліца	Спаская вуліца
Першамайская вуліца	Манастырская вуліца
Пралетарская вуліца	Сярэдняя вуліца^[18]

Эканоміка

Прадпрыемствы лёгкай, харчовай прамысловасьці, вытворчасьці будаўнічых матэрыялаў.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Веткі
РУП «Веткаўская бавоўнапрадзільная фабрыка»^[19]; ААТ «Веткаўскі аграсэрвіс»; КЖУП «Веткаўскае»; вытворчы цэх ААТ «Рэчыцкі тэкстыль» Філія ААТ «Рагачаўскі МКК» па прыёмцы і першаснай перапрацоўцы малака

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзее Веткаўскі музэй народнай творчасьці, дзе захоўваюцца ўнікальныя старадрукі XVI—XVIII стагодзьдзяў, рукапісы пачатку XVI — пачатку XX стагодзьдзяў, абразы XVII — пачатку XX стагодзьдзяў, узоры разьбы па дрэве, шыцьцё золатам, пэрлінамі, мастацкае ткацтва, народныя строі і інш.

Ветка — цэнтар мастацкага рамяства (разьбярства па дрэве)^[20].

Славутасьці

Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)

Страчаная спадчына

Царква Покрыва Багародзіцы (XVII ст.; стараверская)
Царква і манастыр Багародзіцы (XVII ст.; стараверскія)

Галерэя

Краявіды Веткі
Музэй, старажытная брама
У цэнтры места
Будынак адміністрацыі раёну
Царква Сьвятога Спаса

Дадатковыя зьвесткі

У 1772 годзе ў Ветцы 15 тыдняў хаваўся Емяльян Пугачоў^[4], кіраўнік сялянскага паўстаньня 1773—1775 гадоў у Расеі; тут яму далі імя цар Пётар III
У гістарычным мястэчку (цяпер вёска) Моталі Янаўскага раёну існуе завулак Веткаўскі, названы ў гонар места Веткі

Крыніцы

^ http://gp.by/upload/iblock/288/288bf6000e00fa406ab4c1fa567b7499.pdf
^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 50.
^ ^а ^б ^в ^г ^д Асіпкова М. Ветка // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 405.
^ Лявонцьева С. Ветка // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 254.
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
^ Информация об открытом акционерном обществе «Речицкий текстиль» (рас.). Государственный комитет по имуществу Республики Беларусь. Архіўная копія ад 25 кастрычніка 2011 г.
^ О предприятии (рас.). ОАО Рогачевский молочноконсервный комбинат. Архіўная копія ад 19 лютага 2015 г.
^ Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.
^ ^а ^б Krzywicki J. Wietka // Słownik geograficzny... T. XIII. — Warszawa, 1893. S. 428.
^ Лявонцьева С. Ветка // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 255.
^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 121.
^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 1. Кн. 1. — Менск, 2004.
^ Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Татаринов Ю. Города Беларуси в некоторых интересных исторических сведениях. Гомельщина. — Минск, 2010.
^ БИЗНЕС-КАТАЛОГ. Белорусский государственный концерн по производству и реализации товаров легкой промышленности (10 сакавіка 2015). Архіўная копія ад 12 верасьня 2015 г.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — ISBN 985-11-0090-0
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 1, кн. 1. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2004. — 632 с.: іл. ISBN 985-11-0303-9.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo. — Warszawa, 1893.

Вонкавыя спасылкі

[_58112a9cb0654e83-1] ttp://gp.by/upload/iblock/288/288bf6000e00fa406ab4c1fa567b7499.pdf

[belstat2018-2] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[3] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 50.

[evkl-4] а ^б ^в ^г ^д Асіпкова М. Ветка // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 405.

[5] Лявонцьева С. Ветка // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 254.

[VHAB-19-6] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.

[7] Информация об открытом акционерном обществе «Речицкий текстиль» (рас.). Государственный комитет по имуществу Республики Беларусь. Архіўная копія ад 25 кастрычніка 2011 г.

[8] О предприятии (рас.). ОАО Рогачевский молочноконсервный комбинат. Архіўная копія ад 19 лютага 2015 г.

[9] Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.

[sg-10] а ^б Krzywicki J. Wietka // Słownik geograficzny... T. XIII. — Warszawa, 1893. S. 428.

[11] Лявонцьева С. Ветка // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 255.

[12] Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[13] БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 121.

[14] Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 1. Кн. 1. — Менск, 2004.

[belstat-15] Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-16] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-17] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[18] Татаринов Ю. Города Беларуси в некоторых интересных исторических сведениях. Гомельщина. — Минск, 2010.

[19] БИЗНЕС-КАТАЛОГ. Белорусский государственный концерн по производству и реализации товаров легкой промышленности (10 сакавіка 2015). Архіўная копія ад 12 верасьня 2015 г.

[20] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]