Грозаў

Гро́заў — вёска ў Беларусі, каля ракі Вужанкі. Уваходзіць у склад Грозаўскага сельсавету Капыльскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 427 чалавек. Знаходзіцца за 18 км ад Капылю, за 25 км ад чыгуначнай станцыі Цімкавічы; на аўтамабільнай дарозе Узда — Старыца.

Грозаў лац. Hrozaŭ
На гістарычным Рынку
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Капыльскі
Сельсавет:	Грозаўскі
Насельніцтва:	427 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1719
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°10′16″ пн. ш. 27°20′3″ у. д.
Грозаў на мапе Беларусі ± Грозаў Грозаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Грозаў — даўняе мястэчка гістарычнай Случчыны (частка Наваградчыны). У 1920 годзе жыхары Слуцкага павету сфармавалі Грозаўскі полк войска Беларускай Народнай Рэспублікі, які браў удзел у Слуцкім збройным чыне. Да нашага часу тут захаваліся збудаваныя ў стылі клясыцызму сядзіба Мержыеўскіх і касьцёл у Гонар Зьняцьця Збаўцы з Крыжа, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў.

Назва

Тапонім Грозаў утварыўся ад імя Гроза. Традыцыйную гістарычную назву, ужываную мясцовымі жыхарамі, за савецкім часам зьмянілі на расейскі капыл на цяперашняе афіцыйнае Грозава (Hrozava).

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Грозава

Вялікае Княства Літоўскае

Сядзіба Мержыеўскіх. Н. Орда, 1864 г.

Упершыню Грозаў упамінаецца ў 1-й палове ХVІ ст. як вёска Слуцкага княства, уладаньне Алелькавічаў. У 1582 годзе існавалі аднайменныя сяло, фальварак і шляхецкая ўласнасьць. У 2-й палове ХVІ — 1-й палове ХVІІ ст. Грозаў знаходзіўся ў валоданьні Валадковічаў, якія заснавалі тут 2 царквы і мужчынскі манастыр сьвятога Міколы (усе ў юрысдыкцыі Сьвятога Пасаду). Паводле інвэнтару 1650 году, існавалі аднайменныя двор (4 жылыя дамы і 5 гаспадарчых пабудоваў) і фальварак, былі бровар, млын і гумнішча

У 2-й палове ХVІІ ст. Грозаў перайшоў да Радзівілаў. На 1690 год тут было 66 двароў. У ХVІІІ ст. Грозаў знаходзіўся ў валоданьні Незабытоўскіх, за якімі атрымаў статус мястэчка. У 1791 годзе ён увайшоў у склад Случарэцкага павету.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Праект маскоўскай перабудовы адабранага касьцёла, 1875 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Грозаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Слуцкага павету Менскай губэрні. У розныя часы мястэчка знаходзілася ў валоданьні Межаеўскіх, Вітгенштэйнаў, Гагенлёэ. На 1800 год тут было 30 двароў, дзеялі 2 драўляныя манастыры (Яна Багаслова з царквой Прачыстай Багародзіцы і Сьвятога Мікалая з аднайменнай царквой) і капліца, працавалі карчма і млын, праводзіліся штогадовыя кірмашы і штотыднёвыя таргі; на 1845 год — 19 двароў.

У 1864 годзе з мэтай маскалізацыя колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў Грозаве народную вучэльню. На 1870 год — 99 двароў, 3 царквы, касьцёл, капліца, 2 юдэйскія малітоўныя дамы. Гандлёвымі шляхамі Грозаў злучаўся зь мястэчкамі Капылём, Бабоўняй, Новым Сьвержане і местам Нясьвіжам. На 1886 год — 3 царквы, валасная ўправа, бровар, 3 заезныя двары, 11 крамаў, народная вучэльня, 2 жыдоўскія школы.

Згодна з вынікамі перапісу 1897 году, у Грозаве было 150 двароў, царква, капліца, пошта, народная вучэльня, 24 крамы, ганчарны завод, 2 карчмы. У пачатку XX ст. 177 двароў. У 1912 годзе працавалі 2-клясная сельская і 1-клясная народная вучэльні. На 1917 год — 188 двароў, вінакурны і медаварны заводы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Грозаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Грозаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У жніўні 1919 — ліпені і кастрычніку — лістападзе 1920 году мястэчка займала польскае войска. У лістападзе 1920 году ў Слуцку і мястэчку Семежаве зь беларускай міліцыі Слуцкага павету сфармаваўся Грозаўскі полк. Да здушэньня паўстаньня бальшавікамі (4 сьнежня 1920 году) улада ў мястэчку кантралявалася сіламі БНР.

На 1921 год у Грозаве працавалі спажывецкая таварыства, фэльчарскі пункт, 2 школы, вінзавод; на 1923 год — 7-гадовая і жыдоўская школы, хата-чытальня, фэльчар, 6 рамесьнікаў (шаўцы, краўцы, кавалі). 20 жніўня 1924 году Грозаў стаў цэнтрам сельсавету Грэскага раёну, на гэты час тут было 182 двары. 8 ліпеня 1931 году мястэчка ўвайшло ў склад Капыльскага раёну (з 12 лютага 1935 да 17 сьнежня 1956 году зноў у Грэскім раёне). У 1930-я гады ў Грозаве працавалі калгас «Інтэрнацыянал», кавальская, шавецкая, шапачная, прамысловая майстэрні, малаказавод, нафтавы млын, сукнавальня, крупадзёрка, салатопня. 27 верасьня 1938 году статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з 29 чэрвеня 1941 да 1 ліпеня 1944 году Грозаў знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху.

На 1971 год у Грозаве было 189 двароў, на 1997 год — 197 гаспадарак, машынны двор, вэтэрынарны пункт, сярэдняя школа, дом культуры, бібліятэка, амбуляторыя, пошта, камбінат побытавага абслугоўваньня насельніцтва, 5 крамаў. У 2000-я гады Грозаў атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку». На 2007 год — 167 гаспадарак, на 2010 год — 159. 6 лютага 2015 году цэнтар Грозаўскага сельсавету перанесьлі ў вёску Камсамольскую.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Палац, да 1918 г.
• 
  Царква, 1917—1918 гг.
• 
  Вуліца да царквы, 1918 г.
• 
  Вуліца, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1763 год — 267 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1800 год — 166 чал.; 1845 год — 97 чал.; 1870 год — 376 чал.; 1886 год — 156 чал.; 1897 год — 861 чал. у мястэчку Грозаве, 41 чал. у маёнтку Грозаве
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 1032 чал.; 1917 год — 1194 чал.; 1924 год — 1007 чал.; 1960 год — 656 чал.; 1971 год — 587 чал.; 1992 год — 498 чал.; 1997 год — 481 чал.; 1999 год — 475 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2007 год — 428 чал.; 2010 год — 427 чал.

Інфраструктура

У Грозаве працуюць школа, дашкольная ўстанова, лякарня, 2 бібліятэкі, дом культуры, пошта.

Забудова

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Грозава да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Капыльская і Слуцкая. Гістарычны Рынак ня мае афіцыйнай назвы. Паводле перапісу 1874 году, у мястэчку існавала Менская вуліца.

Турыстычная інфармацыя

Крыж абаронцам БНР

Славутасьці

У Грозаве на гістарычным Рынку, каля будынка касьцёла пастаўлены мэмарыяльны крыж у гонар абаронцаў незалежнасьці Беларусі.

• Вінакурня (пачатак XX ст.)
• Гандлёвыя рады (2-я палова XIX ст.)
• Касьцёл у Гонар Зьняцьця Збаўцы з Крыжа (1802; цяпер клюб)
• Могілкі юдэйскія
• Палац Мержыеўскіх (2-я палова XVIII ст.)

Страчаная спадчына

• Манастыр Сьвятога Яна Багаслова
• Царква Сьвятога Мікалая

Асобы

• Алена Кіш — беларуская мастачка-прымітывістка (жыла апошнія гады ў Грозаве).

Галерэя

• Краявіды Грозава
• 
  Палац Мержыеўскіх
• 
  Касьцёл
• 
  Гандлёвыя рады
• 
  Могілкі юдэйскія

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 5: Гальцы — Дагон. — 576 с. — ISBN 985-11-0090-0
• Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 8. Мінская вобласць. Кн. 2 / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2011. — 464 с.: іл. ISBN 978-985-11-0554-6.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

Вонкавыя спасылкі

• Грозаў , Radzima.org
• Грозаў  (рас.), Глёбус Беларусі