Вікіпэдыя

Тэўда (імя)

Тэўда, Тэўт (Тэўць), Тоўт (Толт, Тоўць), Доўда (Даўда), Доўт (Долт, Доўць), Дзіт — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча.

Тэўда
лац. Teŭda
Teudo
Паходжаньне
Мова(-ы) германскія
Іншыя формы
Варыянт(ы) Тэўт, Тэўць, Тоўт, Тоўць, Доўт, Доўць, Доўда, Толт, Долт, Дзіт
Зьвязаныя імёны Тоўт, Тыдзіка, Таўціл, Дудан / Таўтэн, Тыбарт, Таўбут, Тоўтвал, Дывалт, Таўтвід, Таўтвіл, Таўтвін, Тоўтэр, Доўтарт, Таўтгіл, Таўтгін, Таўгінт, Таўтгерд, Тыдман, Таўтмін, Тыдрых
Бутаўт, Вітаўт, Войштаўт, Гастаўт, Гетаўт, Гінтаўт, Застаўд, Контаўт, Мінтаўт, Монтаўт, Нартаўт, Ратаўт, Рымтаўт, Ятаўт
Зьвязаныя артыкулы
якія пачынаюцца з «Тэўда»

Паходжаньне

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў

Тэўда, Дэўда або Тэўта, пазьней Тэўт або Дэўт, Таўт або Даўт, Тыт або Дыт (Theudo, Theuto, Teudo, Deuda, Teuto, Teuth[1], Deut, Taut, Daut[2], Tiedt, Ditt) — імя германскага паходжаньня[3]. Іменная аснова -тэўд- (-дэўт-, -тыд-) паходзіць ад гоцкага þiuda[4], германскага þeudo[5] 'род, народ'[6][a]. Сярод ліцьвінаў бытавалі імёны Тыдзіка (Тоўтык, Тытэйка, Тэтэйка), Таўтыл, Тыбарт, Таўбут (Табут, Цябот, Цебут), Тоўтвал, Дывалт (Тэльтаўт), Таўтвід (Таўдвід), Таўцівіл (Тэўтывіл, Таўдвіл, Даўдвіл), Таўтвін, Тоўтэр (Тытар), Доўтарт, Таўцігін (Таўдзікін, Таўдгін, Таўткін), Таўцігіл, Таўгінт (Таўтгінт), Таўцігерд (Тэўтыгерд), Тыдман (Дытман), Тыдрых (Тыдрык, Дытрых, Дыдрых, Дыдрык, Дзітрык). Адзначаліся германскія імёны Theodicho (Thiediko, Tetiko), Teutilo, Tiebert (Teutbert), Teubod (Thiabod), Teodwal, Diewald (Teutald), Teutwidis, Theudowills (Theowilh), Teutwin, Theuter (Thiether), Deutert (Dautert), Deutgen (Duethekin), Theudigilius, Theogint, Teutgerdis, Tiedmann (Ditman), Thidrich (Ditricus).

Адпаведнасьць імя Тоўт германскаму імю Theudo сьцьвердзіў францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў[11].

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, адзначае гістарычнае бытаваньне ў Польшчы германскіх імёнаў Dedo (Ditus), Dedel (Dytyl), Dytusz, Teobald (Tybald), Tader (Deder, Dyter), Detleb, Detmar (Dzietmar), Teodricus (Teodericus, Thedricus, Ditrich, Dzidrzych), Teodaldi (Tedaldi)[12], Detwig, Detwin (Dytwin)[13], Kustołt[14], Lindetold[15].

У Прусіі бытавалі імёны Thawte / Ditte (1357, 1363 і 1408 год)[16], Tidiko / Tydeko / Tydeke / Dittiko / Tawtike[b] (1343, 1363, 1370, 1406 і 1409 гады)[18], Dawdanne[c] (1361 год)[20], Dytenne / Tautenne / Tydenne[d] (1336 і 1391 гады)[16], Tawdot[e] (1402 год)[16], Daugis[f] (1344 год)[26], Tautemille (1381 год)[16], Thideric[g] (1361 год)[28], Tawtewille / Teutewil / Tautewille[h] (1360, 1363 і 1379 гады)[30][16]. У ваколіцах Мэмэлю бытавала імя Даўткант[i]: Jan Daudtkant (1511—1520 гады)[32].

У Курляндыі ўпамінаўся водца Toutegode[j] (1320 год)[34].

У Польшчы адзначаюцца прозьвішчы Даўда (Dauda, Dawda, Dawdo), Доўда (Dowda, Dowdo) і Тоўт (Towt)[35].

У Чэхіі бытавала імя Taut[36].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: velde Daudiske (31 траўня 1380 году)[37]; avi nostri nomine Dittus (28 верасьня 1449 году)[38]; чоловеков… а Довтя (9 лістапада 1449 году)[39]; в Еишишскомъ повете в бояр, въ Янъка а въ Довътя Доцевичов (8 чэрвеня 1495 году)[40]; въ Еишишъском повете… а в Миколая а въ Янка а у Венслава Товтовичовъ (11 траўня 1501 году)[41]; в Мокреци чотыри чоловеки… а Якуб Толтовичь (1509 год)[42]; люди в Новгородском повете… Ромашка а Юшка Довтевичов (24 красавіка 1514 году)[43]; светковъ… а Белюна Довтевича (чэрвень 1514 году)[44]; на десятника Ейшишского на Товтя Монвиловича (каля 1514 году)[45]; подле ею Товтовичовъ (1516 год)[46]; бояре ковеньские… Довть Миколаевич (15 студзеня 1524 году)[47]; Мац Товтовичъ (1528 год)[48]; Янко Довтович (1533—1535 гады)[49]; въ пенезяхъ Говена Тевтевича и отъ брата его Тютейка (26 ліпеня 1541 году)[50]; Петко Товтовичъ (12 лютага 1555 году)[51]; въ селе Ляховичохъ пять дворищъ… Тевтовское (3 сакавіка 1558 году)[52]; Bałtromiej Tawt (1621 год)[53]; Волоцъко Талденко… Гаврило Толда… Климъ Толда… Юхим Тавтенъко… Миско Талда (1649 год)[54]; Dołtowicz Marjan (20 траўня 1678 году)[55]; панъ Станиславъ Товтовичъ (23 кастрычніка 1691 году)[56]; Michael Dowda (5 лістапада 1713 году)[57]; Lucia Dowdowna (23 кастрычніка 1718 году)[58]; Joannes Dawda (1 чэрвеня 1788 году)[59]; Teodora Towtowicz (1789 год)[60]; Bartłomiey Dełtowicz (1794 год)[61][k].

Носьбіты

рэдагаваць

Таўтовічы і Таўцевічы — літоўскія шляхецкія роды[88].

Тэўты (Teuto) гербу Даліва — шляхецкі род Рэчы Паспалітай[89].

На гістарычнай Лідчыне існуе вёска Тоўцішкі, на гістарычнай Віцебшчыне — Дольдзева, у гістарычнай Прусіі — Даўдэн і Талты.

Заўвагі

рэдагаваць
  1. ^ Польска-летувіская аўтарка Юстына Вальковяк прызнае за найбольш адэкватнае тлумачэньне іменнай асновы -таўт- зь летувіскай мовы tautà 'люд, народ'[7] (не адзначаючы, аднак, часу першай фіксацыі адпаведнага слова з такім значэньнем у летувіскіх слоўніках, тым часам адзіны выдадзены ў Вялікім Княстве Літоўскім летувіскі слоўнік Канстанціна Шырвіда не фіксуе летувіскага слоўва tauta, упершыню гэтае слова ў значэньні 'народ' фіксуецца толькі ў слоўніку 1848 году, ранейшае яго значэньне сярод прускіх летувісаў было 'зямля, краіна' або часьцей 'нямецкая зямля, нямецкая краіна'[8]; увогуле, пра няведаньне летувісамі слова tauta з значэньнем 'народ' яшчэ ў сярэдзіне XIX стагодзьдзя сьведчаць пададзеныя ў 1850 годзе летувіскія тлумачэньні імя Вітаўт як «паганяты, бягун»[9] або «той, хто можа дагнаць»[10] — ідэнтычныя тлумачэньням імя Віцень)
  2. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Theodicho (Thiediko)[17]
  3. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Theudan[19]
  4. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Teudin[19]
  5. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Teudotis[21] (Teudatus[22], Theudat[23], Theutadus, Teodatus[24])
  6. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Teugis[25]
  7. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Thiederic[27]
  8. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Theudowills[29]
  9. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Deotcund[31]
  10. ^ Адзначалася старажытнае германскае імя Theudigotho[33]
  11. ^ Таксама:
    • Стоўт (параўн.: Dawid Żminigajło Jawgiel, т. б. z Minigajła[62]): Роджеи Стовтовичъ (1528 год)[63];
    • Даўтун (адзначалася старажытнае германскае імя Deotuni[64]): Dautuny (1744 год)[65];
    • Тыбар, Тыбір, Таўбар (адзначалася германскае імя Tieber, Teuber[66]): Тыборы… Матысъ Тыборовичъ… Тыбир Креженикъ… Тыборъ Павъловичъ Семъборъ (1567 год)[67], бунтовниковъ… Хому Тавборовича… Хому Тоборовича (7 жніўня 1601 году)[68];
    • Тутвер (адзначаліся старажытныя германскія імёны Teudoerus і Thiatwere[69]): у акце Вялікага Княства Літоўскага ўпамінаўся Тутверавіч (Тутверович)[70]
    • Таўтвілт (адзначалася старажытнае германскае імя Teudoildis[71]): in Tautwiltowo (1531 год)[72], Родъ Доволкговичовъ з Товтвилтова (1567 год)[73];
    • Таўтвойша (адзначалася старажытнае германскае імя Teudois[74]): Довбор Товтвоишовичъ (1528 год)[75];
    • Тоўтгаў: Родъ Товткговичовъ (1567 год)[76];
    • Цюконт (адзначалася старажытнае германскае імя Thietcund[77]): на гістарычнай Наваградчыне існуе вёска Цюкантавічы;
    • Таўтарат (адзначалася старажытнае германскае імя Teuderat[78], Teutrada[79]): Таўтарат (Tautorat) — прозьвішча, гістарычна зафіксанае на тэрыторыі цяперашняй Летувы[80];
    • Таўтрым (адзначалася старажытнае германскае імя Teuderamus[81]): Таўтрым (Tautrim, Tautrimm) — прозьвішча, гістарычна зафіксанае на тэрыторыі цяперашняй Летувы[80];
    • Даўстан (адзначалася старажытнае германскае імя Theozstein[82]): у 1599 годзе ўпаміналася пустаўшчына Даўстаневічы ў Вількамірскім павеце[83]

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Kapff R. Deutsche Vornamen: mit den von ihnen abstammenden Geschlechtsnamen sprachlich erläutert. — Nürtingen am Neckar, 1889. S. 81.
  2. ^ Gottschald M. Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. — Berlin, 1971. S. 232.
  3. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1410—1412.
  4. ^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 209.
  5. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 34.
  6. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
  7. ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 23.
  8. ^ tautà, Lietuvių kalbos žodynas
  9. ^ Данилло Н. Значение некоторых имен литовских князей и названий местностей Литвы // Журнал Министерства народного просвещения. Т. 66. — СПб., 1850. С. 150.
  10. ^ Tygodnik Petersburski. Nr. 54, 1850. S. 354.
  11. ^ Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 102.
  12. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 584.
  13. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 34.
  14. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 346.
  15. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 161.
  16. ^ а б в г д Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 25, 104—105.
  17. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1413.
  18. ^ Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 25, 104—105.
  19. ^ а б Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1414.
  20. ^ Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 23.
  21. ^ Anhang 3 Wörterbuch der gotischen Namen // Köbler G. Gotisches Wörterbuch. — Leiden — Köln, 1989.
  22. ^ Bruckner W. Die Sprache der Langobarden. — Strassburg, 1895. S. 309.
  23. ^ Schonfeld M. Wörterbuch der altgermanischen personen-und völkernamen. — Heidelberg, 1911. S. 227.
  24. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 68.
  25. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1431.
  26. ^ Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 23.
  27. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1447.
  28. ^ Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 105.
  29. ^ Gamillscheg E. Romania Germanica. Bd. 3: Die Burgunder, Schlußwort. — Berlin und Leipzig, 1936. S. 152.
  30. ^ Pierson W. Altpreußischer Namenkodex // Zeitschrift für Preußische Geschichte und Landeskunde. — Berlin, 1873. S. 725.
  31. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1431.
  32. ^ Rowell S. C. Aspects of settlement in the Klaipėda District (Memelland) in the late fifteenth and early-sixteenth centuries // Acta historica universitatis Klaipedensis. T. 11, 2005. P. 32.
  33. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1430.
  34. ^ Švābe A. Latvia on the Baltic Sea. — Hanau, 1947. P. 26.
  35. ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 87—88, 94, 331.
  36. ^ Archiv český: čili, Staré písemné památky české i moravské, sebrané z archivů domácích i cizích. Dil. XXX. — Praha, 1913. S. 192.
  37. ^ Лицкевич О. В. «Летописец великих князей литовских» и «Повесть о Подолье»: опыт комплексного критического разбора. — СПб., 2019. С. 728.
  38. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 220.
  39. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 66.
  40. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 111.
  41. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 265.
  42. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 8 (1499—1514). — Vilnius, 1995. P. 334.
  43. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 9 (1511—1518). — Vilnius, 2002. P. 145.
  44. ^ Литовская метрика. Т. 1. — Петербург, 1903. С. 155.
  45. ^ Литовская метрика. Т. 1. — СПб., 1903. С. 157.
  46. ^ Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 7. Акты Городненского гродского суда. — Вильна, 1874. С. 5.
  47. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 224 (4) (1522—1530). — Vilnius, 1997. P. 98.
  48. ^ Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 160.
  49. ^ Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego (1524—1566). — Białystok, 2018. S. 30.
  50. ^ Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 17. Акты Гродненского земского суда. — Вильна, 1890. С. 380.
  51. ^ Акты, издаваемые Виленской Комиссией для разбора древних актов. Т. 24. — Вильна, 1897. С. 187.
  52. ^ Ревизия пущ и переходов звериных в бывшем Великом княжестве Литовском, с присовокуплением грамот и привилеев. — Вильна, 1867.С. 123.
  53. ^ Rejestry popisowe pospolitego ruszenia szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1621 r. — Warszawa, 2015. S. 66.
  54. ^ Реєстр Війська Запорозького 1649 року. — К., 1995. С. 90, 330, 349—350, 400.
  55. ^ Kłapkowski W. Konwent Dominikanów w Sejnach // Ateneum wileńskie. R. 13, z. 2. — Wilno, 1938. S. 91 (159).
  56. ^ Акты, издаваемые Виленской Комиссией для разбора древних актов. Т. 24. — Вильна, 1897. С. 145.
  57. ^ Stakliškių Švč. Trejybės bažnyčia, 1711—1715 m. jungtuvių įrašai, Nepriklausomas virtualus archyvas GENMETRIKA
  58. ^ Stakliškių Švč. Trejybės bažnyčia, 1716—1719 m. jungtuvių įrašai, Nepriklausomas virtualus archyvas GENMETRIKA
  59. ^ Stakliškių Švč. Trejybės bažnyčia, 1787—1790 m. jungtuvių įrašai, Nepriklausomas virtualus archyvas GENMETRIKA
  60. ^ Bolsie, Geneteka baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego
  61. ^ Ragauskaitė A. Kėdainiečių vyrų įvardijimo tendencijos XVIII a. Kėdainių istorijos šaltiniuose // Baltu filoloģija. T. 31, nr. 1, 2022. P. 82.
  62. ^ Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego. T. 2. — Warszawa, 2009. S. 303, 443.
  63. ^ Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 168.
  64. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1415.
  65. ^ Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.
  66. ^ Kapff R. Deutsche Vornamen: mit den von ihnen abstammenden Geschlechtsnamen sprachlich erläutert. — Nürtingen am Neckar, 1889. S. 82.
  67. ^ Литовская метрика. Отд. 1. Ч. 3. — Петроград, 1915. С. 923, 986, 1041.
  68. ^ Археографический сборник документов: относящихся к истории Северо-Западной Руси. Т. 2. — Вильна, 1867. С. 18.
  69. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1451.
  70. ^ Каталог древним актовым книгам губерний: Виленской, Гродненской, Минской и Ковенской, а также книгам некоторых судов губерний Могилевской и Смоленской, хранящимся ныне в Центральном архиве в Вильне. — Вильна, 1872. С. 653.
  71. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 70.
  72. ^ Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. P. 128.
  73. ^ Литовская метрика. Отд. 1. Ч. 3. — Петроград, 1915. С. 721.
  74. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1453.
  75. ^ Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 76.
  76. ^ Литовская метрика. Отд. 1. Ч. 3. — Петроград, 1915. С. 730.
  77. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1432.
  78. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1443.
  79. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 69.
  80. ^ а б Lietuvių pavardžių žodynas. T. 2. — Vilnius, 1989. P. 1032.
  81. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1437.
  82. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1454.
  83. ^ Опись документов Виленского центрального архива древних актовых книг. Вып. 6. ― Вильна, 1908. С. 109.
  84. ^ Описание документов и бумаг, хранящихся в Московском архиве Министерства юстиции. Кн. 21. — М., 1915. С. 295.
  85. ^ Опись документов Виленского центрального архива древних актовых книг. Вып. 4. ― Вильна, 1905. С. 1.
  86. ^ Опись документов Виленского центрального архива древних актовых книг. Вып. 5. ― Вильна, 1907. С. 53.
  87. ^ Опись документов Виленского центрального архива древних актовых книг. Вып. 6. ― Вильна, 1908. С. 84.
  88. ^ Сьпіс шляхецкіх родаў, прозьвішчы якіх пачынаюцца на Т, Згуртаваньне беларускай шляхты
  89. ^ Gajl T. Herby Szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodow. — Gdańsk, 2003. S. 316.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Тэўда_(імя)&oldid=2583126»