Мікалаеўшчына
Мікала́еўшчына — вёска ў Беларусі, на правым беразе Нёмана. Цэнтар сельсавету Стаўпецкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2015 год — 562 чалавекі[3]. Знаходзіцца за 12 км на паўднёвы ўсход ад Стоўпцаў, за 30 км на паўночны захад ад Нясьвіжу.
| Мікалаеўшчына лац. Mikałajeŭščyna | |
.jpg) Школа імя Якуба Коласа | |
| Першыя згадкі: | 1555 |
| Магдэбурскае права: | XVII стагодзьдзе[1][2] |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Менская |
| Раён: | Стаўпецкі |
| Сельсавет: | Мікалаеўшчынскі |
| Насельніцтва (2015) | |
| колькасьць: | 562 чал.[3] |
| колькасьць двароў: | 265[3] |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 1717 |
| Паштовы індэкс: | 222698 |
| Нумарны знак: | 5 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°21′0″ пн. ш. 26°49′0″ у. д. / 53.35° пн. ш. 26.81667° у. д.Каардынаты: 53°21′0″ пн. ш. 26°49′0″ у. д. / 53.35° пн. ш. 26.81667° у. д. |
Мікалаеўшчына на мапе Беларусі ±   Мікалаеўшчына | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Мікалаеўшчына — даўняе магдэбурскае[1][2] мястэчка на мяжы гістарычных Меншчыны і Наваградчыны[a], асноўным заняткам жыхароў якога былі плытагонства і будаваньне віцінаў[4]. Малая радзіма Народнага паэта Беларусі Якуба Коласа, старшыні Рады Беларускай Народнай Рэспублікі Язэпа Лёсіка і шэрагу іншых грамадзкіх і культурных дзеячоў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля, помнік архітэктуры XVII стагодзьдзя, зьнішчаны расейскімі ўладамі дзеля пабудовы царквы-мураўёўкі.
Гісторыя
рэдагавацьВялікае Княства Літоўскае
рэдагавацьУпершыню Мікалаеўшчына ўпамінаецца ў сярэдзіне XVI ст. як уладаньне Осьцікавічаў. Сваю назву паселішча атрымала, відаць, ад імя Мікалая Осьцікавіча. У 1555 годзе Мікалаеўшчыну набыў Л. Сьвірскі. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў паселішча ўвайшло ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва.
У 1596 годзе Мікалаеўшчына перайшла ў валоданьне М. К. Радзівіла «Сіроткі», які далучыў яе да Нясьвіскай ардынацыі. У гэты час тут было 17 двароў, карчма, бровар, прыстань. На мяжы XVI—XVII стагодзьдзяў паселішча атрымала статус мястэчка. У 1617 годзе сядзібу Яна Радзівіла ў Мікалаеўшчыне наведаў каралевіч і вялікі княжыч Уладзіслаў. На 1628 год у мястэчку быў Рынак і 5 вуліцаў (Сьверынаўская або Узьдзенская, Дворная, Мастовая, Менская, Тыльная), 114 двароў, касьцёл, ратуша, гасьціны двор, млын, вэрф (сточня), 13 складоў тавараў. У 1652 годзе маршалак вялікі Аляксандар Людвік Радзівіл заснаваў тут касьцёл Яна Хрысьціцеля. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1664 годзе Мікалаеўшчыну зьнішчылі маскоўскія захопнікі[5]. На 1669 год у мястэчку засталося толькі 20 двароў, на 1700 год — 63, на 1777 год — 62. У гэты час празь Нёман узьвялі драўляны Калінавы мост даўжынёй у адну вярсту з чвэрцю.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
рэдагавацьУ выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Мікалаеўшчына апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Менскім павеце[6] Менскай губэрні. У XIX ст. статус паселішча панізілі да сяла.
Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня ў 1867 годзе расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі тутэйшы касьцёл пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1882 годзе каля Мікалаеўшчыны ў засьценку Акінчыцах нарадзіўся Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас). Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку быў 141 двор, дзеяла царква, працавалі карчма і крама, у пачатку XX ст. — 168 двароў. 9 ліпеня 1906 году тут адбыўся зьезд настаўнікаў Менскай губэрні.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Мікалаеўшчыну занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
рэдагаваць25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Мікалаеўшчына абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Мікалаеўшчына апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Стаўпецкім павеце Наваградзкага ваяводзтва. На 1921 год у мястэчку было 164 двары.
У 1939 годзе Мікалаеўшчына ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Стаўпецкага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. 3 1970 году тут працуе турыстычная база «Высокі Бераг», з 1972 году — Коласаўскі дзяржаўны заказьнік. На 1997 год у вёсцы было 360 двароў, на 1 студзеня 2004 году — 309 двароў. У 2000-я гады Мікалаеўшчына атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».
- Мястэчка на старых здымках
-
Рынак, 1930-я гг. -
-
Адкрыцьцё моста церазь Нёман, 1928 г. -
Адкрыцьцё моста церазь Нёман, 1928 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
Насельніцтва
рэдагавацьДэмаграфія
рэдагаваць- XIX стагодзьдзе: 1860 год — 500 чал.; 1886 год — 640 чал.; 1897 год — 935 чал.
- XX стагодзьдзе: 1901 год — 1204 чал.; 1921 год — 929 чал.; 1939 год — 1000 чал.; 1997 год — 743 чал.[5]; 1999 год — 845 чал.
- XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2004 году — 679 чал.[7]; 2010 год — 872 чал.
Інфраструктура
рэдагавацьУ Мікалаеўшчыне працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, бібліятэка, пошта.
Забудова
рэдагавацьПлян
рэдагавацьМікалаеўшчына — паселішча поплаўнага тыпу, якое сфармавалася на прасторы высокай тэрасы Нёмана[8]. Грамадзка-культурны цэнтар знаходзіцца непадалёк ад моста на старым пляцы колішняга мястэчка (гістарычным Рынку), дзе разьмяшчаецца будынак сельскай адміністрацыі і помнік Якубу Коласу. На паўночны ўсход знаходзіцца новы пляц, на якім разьмяшчаецца царква. Паміж старым і новым пляцамі ўзвышаецца гмах школы. Асноўная забудова аднапавярховая, пераважна драўлянымі хатамі сядзібнага тыпу, радзей — цаглянымі катэджамі. Новае будаваньне вядзецца ў паўднёва-ўсходнім кірунку, у бок Русаковічаў.
Вуліцы і пляцы
рэдагаваць| Афіцыйная назва | Гістарычная назва | Былыя назвы |
|---|---|---|
| Наднёманская вуліца | Дворная вуліца (XVII ст.) | |
| Алеся Сянкевіча вуліца | Менская вуліца (XVII ст.) Сьвіная вуліца (як самастойная вуліца) Стаўпецкая вуліца (XIX ст.) |
|
| Школьная вуліца | Маставая вуліца (XVII ст.) | Казённая вуліца (XIX ст.) |
| Якуба Коласа вуліца | Сьверынаўская вуліца (XVII ст.) Тыльная вуліца (XVII ст.) Сьценка (XIX ст.) |
Гістарычны Рынак, які таксама называлі Грудком, у наш час ня мае афіцыйнай назвы. Вуліцы Беларуская, Язэпа Лёсіка, Піянэрская і Новая ўзьніклі ў паваенны час.
Славутасьці
рэдагаваць- Школа імя Якуба Коласа (1948)
- Помнік Якубу Коласу (1972)
- Нэалітычная стаянка трэцяга тысячагодзьдзя да нашай эры — помнік археалёгіі каменнага веку, гістарычна-культурная каштоўнасьць Беларусі[b]
Страчаная спадчына
рэдагаваць- Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля (1652)
- Царква Сьвятога Мікалая (1876; мураўёўка)
Асобы
рэдагаваць- Мікола Адам (нар. 1978) — беларускі паэт, празаік
- Лявон Белы (1927—2005) — беларускі публіцыст, які выступаў супраць палітыкі русіфікаці Беларусі
- Міхась Белы (1931—1970) — беларускі грамадзкі дзяяч, які выступаў супраць палітыкі русіфікаці Беларусі
- Сымон Белы (1929—2005) — беларускі пісьменьнік, заслужаны настаўнік БССР (1968)
- Павал Дземідовіч (1871—1931) — беларускі этнограф, фальклярыст, пэдагог
- Алесь Камароўскі (нар. 1947) — беларускі пісьменьнік, адзін зь першых беларускамоўных спартовых камэнтатараў
- Антон Лёсік (1872—1949) — настаўнік, мовазнавец, удзельнік беларускага нацыянальнага руху
- Язэп Лёсік (1883—1940) — беларускі грамадзка-культурны дзяяч, старшыня Рады Беларускай Народнай Рэспублікі
- Мікола Маляўка (1941—2024) — беларускі пісьменьнік, паэт, перакладчык, настаўнік
- Алесь Міцкевіч (1919—2015) — беларускі грамадзка-культурны, рэлігійны і сьвецкі дзяяч у ЗША, настаўнік, сябра Рады Беларускай Народнай Рэспублікі
- Валянтын Міцкевіч (1918—2005) — беларускі грамадзка-культурны, рэлігійны і сьвецкі дзяяч на эміграцыі
- Ганна Міцкевіч (1857—1929) — маці Якуба Коласа, сястра Язэпа і Антона Лёсікаў
- Міхась Міцкевіч (1850—1902) — лясьнік Нясьвіскай ардынацыі, бацька Якуба Коласа
- Міхась Міцкевіч (1897—1991) — беларускі грамадзка-культурны і рэлігійны дзяяч у ЗША, настаўнік, дэлегат Першага Ўсебеларускга кангрэсу
- Мікола Прускі (1928—2014) — дзяяч беларускай эміграцыі ў Злучаных Штатах Амэрыкі, выдавец, рэдактар, грамадзкі і культурны дзяяч
- Алесь Сянкевіч (1884—1938) — беларускі дзяржаўны дзеяч, навуковец, публіцыст, наркам аховы здароўя БССР (1921—1923)
Заўвагі
рэдагаваць- ^ Уваходзіла ў склад Менскага павету, аднак прытым належала да Нясьвіскай ардынацыі, цэнтар якой уваходзіў у склад Наваградзкага павету, таксама касьцельная парафія належала да Наваградзкага дэканату
- ^ Шыфр: 613В000617
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 312.
- ^ а б Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Стаўбцоўскага р-на. — Мн.: БелЭн, 2004. С. 588.
- ^ а б в Список сельских населенных пунктов и численность населения по Миколаевщинскому сельскому совету Столбцовского района
- ^ Жолуд С. «Сабачы хлеб» Нёманскіх плытагонаў // Беларуская думка. № 10, 2017. С. 41.
- ^ а б Шаблюк В. Мікалаеўшчына // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 137.
- ^ Słownik geograficzny... T. VI. — Warszawa, 1885. S. 400.
- ^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Стаўбцоўскага р-на. — Мн.: БелЭн, 2004.
- ^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Стаўбцоўскага р-на. — Мн.: БелЭн, 2004. С. 602.
Літаратура
рэдагаваць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 10: Малайзія — Мугаджары. — 544 с. — ISBN 985-11-0169-9
- Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: БелЭн, 1995. — Т. 5. Пестрак — Сяўрук. — 480с.;іл. с. — ISBN 5-85700-168-4
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Стаўбцоўскага р-на. — Мн.: БелЭн, 2004. — 831 с.: іл. ISBN 985-11-0312-8.
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Мікалаеўшчына , Radzima.org
- Мікалаеўшчына (рас.), Глёбус Беларусі