Алесь Сянкевіч
Але́сь Сянке́віч (20 студзеня 1884, Мікалаеўшчына — 29 чэрвеня 1938, Курапаты) — беларускі лекар, публіцыст, грамадзкі дзяяч, наркам аховы здароўя БССР (1921—1923). Адзін з арганізатараў і ўдзельнікаў Зьезду настаўнікаў Менскай губэрні.
| Алесь Сянкевіч | |
 | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Імя пры нараджэньні | Аляксандар Антонавіч Сянкевіч |
| Нарадзіўся | 20 студзеня 1884 вёска Мікалаеўшчына, Стаўпецкі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя |
| Памёр | 29 чэрвеня 1938 урочышча Курапаты, Менск, БССР, СССР |
| Бацькі | Антось Сянкевіч |
| Жонка | Ганна Трызна |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | публіцыст, лекар, грамадзкі дзяяч |
| Гады творчасьці | 1905—1938 |
| Мова | беларуская |
| Дэбют | «Успаміны з рэвалюцыі 1905—1906 гг.» // часопіс Полымя, № З, 1923 |
Кіраўнік Інстытуту літаратуры і мастацтва пры Акадэміі навук (1931—1932). Грамадзка-публітычны публіцыст, больш за ўсё вядомы крытыкай у адрас шэрагу дзяячоў беларускай культуры, падазраваных у справе «Саюза вызваленьня Беларусі». Дацэнт, член ЦК КП(б)Б (1927—1932), ЦВК БССР (1927—1931).
Біяграфія
рэдагавацьНарадзіўся ў сям’і сялянаў. Па нацыянальнасьці — беларус[1]. Навучаўся ў Мікалаеўшчынскім народным вучылішчы пры Мікалаеўскай царкве. У 1902 годзе з адзнакай скончыў Нясьвіскую настаўніцкую сэмінарыю, у якой вучыўся разам зь Якубам Коласам. Пасьля працаваў настаўнікам у школе ў Старых Дарогах, але нядоўга — неўзабаве вярнуўся настаўнічаць у родную вёску. Пасьля Зьезду настаўнікаў Менскай губэрні, каб пазьбегнуць арышту, эміграваў у ЗША.
Працаваў у будаўніцтве, на лесаапрацоўчай і мэталюргічнай прамысловасьці, займаўся здабычай вустрыцаў. Прымаў удзел у рабочым руху ЗША: у 1908 годзе — член Амэрыканскай сацыялістычнай партыі, у 1913 годзе перайшоў у арганізацыю «Індустрыяльныя рабочыя свету». Акрамя таго, пісаў артыкулы ў амэрыканскія газэты. Скончыў мэдычны факультэт Мерылэндзкага ўнівэрсытэту ў Балтымары ў 1913 годзе, займаўся мэдычнай практыкай у Балтымары, Філадэлфіі і на Алясцы. Пасьля Рэвлюцыі 1917 году вырашыў вярнуцца на радзіму.[2]
Свае ўражаньні ад жыцьця ў Злучаных Штатах Амэрыкі выклаў у аповесьці «Вандраваньне Васіля», выдадзенай у Менску ў 1932 годзе[3].
Вярнуўся з эміграцыі на Далёкі Ўсход (лета 1917), член Прыморскай земскай управы. Арганізаваў мед. службу савецкіх узброеных сіл на Далёкім Усходзе. Член выканкама і кіраўнік аховы здароўя савецкага Прымор'я (чэрвень 1919), начальнік медычнай службы Далёкаўсходняга савецкага партызанскага палка (канец 1919). Пэўны час узначальваў ваенна-рэвалюцыйную сьледчую камісію. Пазьней займаў шэраг савецкіх і прафсаюзных пасадаў.
Аўтар шэрагу артыкулаў і брашураў па нацыянальным пытаньні (1920-я), публіцыст.
3ь 1921 году — наркам аховы здароўя БССР. 3ь 1923 году на партыйнай рабоце ў Менску, Барысаве і Віцебску. У 1924—1926 гг. загадчык беларускага сэктару Камуністычнага ўнівэрсітэту нацыянальных меншасьцяў Захаду ў Маскве. 3ь 1926 г. дацэнт БДУ, з 1928 — рэктар Камуністычнага ўнівэрсытэту Беларусі імя Леніна, адначасова загадчык аддзелаў друку, культуры і прапаганды ЦК КП(б) Беларусі. У 1931—1932 гг. працаваў у Інстытуце літаратуры і мастацтва Беларускай Акадэміі Навук. 3ь 1932 году дырэктар Інстытуту гігіены і санітарыі Наркамата аховы здароўя РСФСР, зь 1933 году загадчык сэктара Міжнароднай ленінскай школы, з 1935 — ва Ўсесаюзным радыёкамітэце.
Член ЦК КП(б)Б у 1927—1932 гг., кандыдат у члены Бюро з 1928 году, член Бюро ЦК КП(б)Б у 1930—1931 гг. Кандыдат у члены ў 1922—1924 гг., член ЦВК БССР у 1921—1922, 1927—1931.
Пасьля 1930 году ў палітычнай няласцы, высланы зь Беларусі. Арыштаваны 10 студзеня 1938, у чэрвені Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР прыгавораны да вышэйшай меры пакараньня. Расстраляны 29 чэрвеня 1938 у Курапатах. Рэабілітаваны 6 кастрычніка 1956.
Публіцыстычная дзейнасьць
рэдагавацьДрукаваў артыкулы зь 1920-х гадоў. У часопісе «Маладняк» апублікаваў артыкул «Фізычнае выхаваньне на вёсцы», такім чынам адным зь першых удзяліў увагу праблемам фізычнай культуры ў Беларусі.
У 1931 годзе надрукаваў артыкул «За ленінскую лінію ў нацыянальнай палітыцы», у якім крытыкаваў шматлікіх прадстаўнікоў беларускай інтэлігенцыі. Напрыклад, некаторыя вершы свайго даўняга сябра Якуба Коласа ён назваў прасякнутымі атрутай нянавісьці да саветаў, да пралетарскай культуры. Адмоўна адгукнуўся аб Паўстаньні 1863-1864 гадоў, назваўшы Кастуся Каліноўскага прадстаўніком польскай рэвалюцыі, а паўстаньне — польскім[4].
Вобраз у мастацтве
рэдагавацьАлесь Сянкевіч быў неаднаразова ўзгаданы ў літаратурных творах: Якубам Коласам як Алесь Садовіч у трылёгіі «На ростанях» і як правобраз Бас-Грэнкі ў п’есе «Забастоўшчыкі», Аляксандрам Фадзеевым як доктар Сташынскі ў рамане «Разгром».
Ушанаваньне памяці
рэдагавацьІмем Алеся Сянкевіча названы вуліцы ў Мікалаеўшчыне і Стоўбцах.
Бібліяграфія
рэдагаваць- Успаміны з рэвалюцыі 1905—1906 гг. // Полымя. 1923. № З;
- Аграрны рух на Меншчыне ў 1905—1906 гг. // Наш край. 1925. № 1;
- Класавая барацьба ў беларускай літаратуры // Бальшавік Беларусі. 1930. № 8/9;
- За ленінскую лінію ў нацыянальнай палітыцы. Мн., 1931;
- Вандраваньне Васіля. Мн., 1932.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ БД "Жертвы политического террора в СССР"; Возвращенные имена: Сотрудники АН Беларуси, пострадавшие в период сталинских репрессиий. Минск.1992(недаступная спасылка)
- ^ Сяргей Галоўка. Скрыжалі лёсу Алеся Сянкевіча. Беларуская думка, №3 2018
- ^ Алесь Сянкевіч. Вандраваньне Васіля. Мн., 1932.
- ^ Алесь Сянкевіч. За ленінскую лінію ў нацыянальнай палітыцы. Мн., 1931
Літаратура
рэдагаваць- Камароўскі А. Хроніка аднаго жыцця // Полымя. 1973. № 4
- Кісялёў У. І Прататып у класічных творах // С.12—13.