Галоўчын

Гало́ўчын — вёска ў Беларусі, на рацэ Вабічы. Цэнтар сельсавету Бялыніцкага раёну Магілёўскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 511 чалавек. Знаходзіцца за 18 км на паўночны ўсход ад Бялынічаў, за 26 км ад чыгуначнай станцыі Магілёў; на шашы Магілёў — Круглае.

Галоўчын лац. Hałoŭčyn
Замчышча
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Магілёўская
Раён:	Бялыніцкі
Сельсавет:	Галоўчынскі
Вышыня:	180 м н. у. м.
Насельніцтва:	511 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2232
Паштовы індэкс:	213164
СААТА:	7204810026
Нумарны знак:	6
Геаграфічныя каардынаты:	54°3′29.99″ пн. ш. 29°54′48.13″ у. д.
Галоўчын на мапе Беларусі ± Галоўчын Галоўчын
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Галоўчын — даўняе мястэчка гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), колішняя рэзыдэнцыя князёў Галоўчынскіх, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся мураваны комплекс кляштару дамініканаў, помнік аріхтэктуры XVII ст., зруйнаваны расейскімі ўладамі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Карл XII пад Галоўчынам, 1740 г.

Некаторыя дасьледнікі атаясамліваюць Галоўчын з старажытным горадам Галацічаск, які ўпамінаецца ў «Аповесьці мінулых часоў» пад 1071 годам. Аднак гэтая вэрсія не пацьвярджаецца археалягічнымі дасьледаваньнямі. Упершыню Галоўчын упамінаецца ў канцы XV ст. 3 1501 году ім валодала жонка вялікага князя Аляксандра Алена, пазьней — князі Галоўчынскія, Патоцкія, Пацы. У 1567 годзе Галоўчын — цэнтар маёнтку ў Аршанскім павеце Віцебскага ваяводзтва. У 1573 годзе тут заснавалі касьцёл. Пад 1583 годам паселішча ўпамінаецца ў Баркулабаўскай хроніцы як сяло, з пачатку XVII ст. — мястэчка.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Галоўчына ліцьвінамі: паводле мэтрыкі Ліпскага ўнівэрсытэту, Dnus Jaroslaus Jaroslaides lituanus de Holowczin (1568 год).

У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у жніўні 1654 году абаронцы Вялікага Княства Літоўскага на чале з гетманам вялікім Янушам Радзівілам злучыліся ў Галоўчыне з войскам гетмана польнага Вінцэнта Корвін-Гасеўскага. У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) 3 ліпеня 1708 году каля мястэчка адбыўся бой паміж расейскімі і швэдзкімі войскамі, які скончыўся ўпэўненай перамогай апошніх. У 1654 і 1708 гадох захопнікі (расейцы) зруйнавалі Галоўчын. На 1728 год у мястэчку было 107 двароў, дзеялі млын і сукнавальня.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Галоўчын апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Магілёўскім павеце Магілёўскай губэрні. У 1785 годзе тут было 116 двароў, 2 царквы, млын, сукнавальня. Празь мястэчка праходзіў Віленскі паштовы тракт.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1832 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар дамініканаў, а ў 1833 годзе мясцовы касьцёл перарабілі пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У другой палове XIX ст. гэтыя будынкі зруйнавалі. На 1848 год у Галоўчыне было 106 двароў, 2 драўляныя і 1 мураваная цэрквы, працаваў бровар (8 работнікаў), на 1880 год — 123 двары. Апрача земляробства, жыхары займаліся кушнерскім, кравецкім, шавецкім, кавальскім, стальмашным, сталярным і бандарным промысламі; штогод праводзіліся 2 кірмашы. У 1883 годзе адкрылася расейская школа школа. На 1909 год — 201 двор; непадалёк існавалі аднайменныя фальварак і сядзіба.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Галоўчын занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Галоўчына
• 
  Плян бітвы пад Галоўчынам, 1708 г.
• 
  Панарама і плян, XVIII ст.
• 
  Касьцёл дамініканаў, 1839 г.
• 
  Праект перабудовы касьцёла, 1839 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Галоўчын абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У сакавіку 1924 году Галоўчын вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам сельсавету Бялыніцкага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. У 1928 годзе дзеяла сыраробная майстэрня. У 1930-я гады пачатковую школу пераўтварылі ў 7-гадовую, дзеялі фэльчарска-акушэрскі пункт, вэтэрынарная лячэбніца, пошта, клюб. На 1926 год у вёсцы было 290 двароў, на 1940 год — 248. У Другую сусьветную вайну з 2 ліпеня 1941 да 27 чэрвеня 1944 году Галоўчын знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1952—1956 гадох літаратурны гурток мясцовай школы выпускаў рукапісны часопіс «Залаты ранак». На 1970 год у Галоўчыне быў 261 двор, на 1992 год — 293, на 1996 год — 280, на 2002 год — 246. У 2000-я гады Галоўчын атрымаў афіцыйны статус аграгарадку.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Замчышча, да 1918 г.
• 
  Царква, 1918 г.
• 
  Царква, 1946 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1785 год — 891 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1827 год — 658 чал.; 1860 год — 941 чал., зь іх 498 хрысьціянаў і 443 юдэі; 1861 год — 1402 чал.; 1897 год — 1254 чал.
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 1603 чал. у мястэчку Галоўчыне, 2 чал. у двары Галоўчыне; 1926 год — 1,7 тыс. чал.; 1940 год — 1019 чал.; 1959 год — 811 чал.; 1970 год — 676 чал.; 1992 год — 672 чал.; 1996 год — 674 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 601 чал.; 2007 год — 504 чал.; 2010 год — 511 чал.

Інфраструктура

У Галоўчыне працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова, дом культуры, бібліятэка.

Забудова

Плян

Праект плянаваньня і забудовы распрацавалі ў 1980 годзе. Аснову крыжападобнага пляну скаладаюць 2 узаемна пэрпэндыкулярныя вуліцы: першая мэрыдыянальнай арыентацыі зьяўляецца часткай дарогі Круглае — Магілёў, другая — часткай дарогі Бялынічы — Шклоў. У месцы іх перакрыжаваньня знаходзіцца грамадзкі цэнтар. Забудова пераважна драўляная, двухбаковая, шчальная. На вуліцы Садовай збудаваныя 1-павярховыя мураваныя дамы.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
?	Верхняя Спасаўшчына вуліца
?	Гараншчына вуліца
?	Дубаўшчына вуліца
?	Ніжняя Спасаўшчына вуліца
?	Паліеўская вуліца
?	Чабатаршчына вуліца

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Гарадзішча

Страчаная спадчына

• Касьцёл і кляштар дамініканаў (XVII ст.)
• Сынагога
• Царква Прачыстай Багародзіцы (XVIII ст.; Сьвяты Пасад)
• Царква Сьвятой Тройцы (XVIII ст.; Сьвяты Пасад)

Галерэя

• Краявіды Галоўчына
• 
  Гарадзішча. Руіны
• 
  Рэшткі замка
• 
  Мэмарыяльны камень на месцы бою 1708 г.
• 
  Новая Траецкая царква

Асобы

• Рыгор Аксэльрод (1900—1972) — савецкі вынаходнік
• Лявон Галынец (1858—1896) — доктар мэдыцыны
• Еўдакім Магілеўчык (1890—1947) — генэрал-маёр
• Захар Магілеўчык (1895—1975) — беларускі савецкі навуковец

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — ISBN 985-11-0090-0
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 5, кн. 1. Магілёўская вобласць / рэдкал.: Г.П. Пашкоў (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2008. — 728 с. ISBN 978-985-11-0409-9.
• Карпечанка М. Фенікс па-над Вабіччу // Полымя. №2 (940), люты 2008 г. С. 192—198.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

Вонкавыя спасылкі

• Галоўчын , Radzima.org