Януш Радзівіл
Януш Радзівіл (2 сьнежня 1612, мястэчка Попелі Вількамірскага павету — 31 сьнежня 1655 , места Тыкоцін) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Гетман польны літоўскі (1646—1654), ваявода віленскі (з 1653) і гетман вялікі літоўскі (з 1654).
.jpg) Януш Радзівіл. Д. Шульц, 1654 г. | |
 Герб «Трубы» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 2 сьнежня 1612 Попелі |
| Памёр | 31 сьнежня 1655 Тыкоцін |
| Пахаваны | |
| Род | Радзівілы |
| Бацькі | Крыштап Радзівіл Ганна з Кішкаў |
| Жонка | Кацярына з Патоцкіх Марыя Лупу |
| Дзеці | ад 1-га шлюбу: Ганна Марыя |
| Дзейнасьць | дыплямат, палітык, вайскавод |
Меў багатыя маёнткі, у тым ліку Біржы, Кейданы, Віжуны, Попелі і Яшуны на тэрыторыі сучаснай Летувы, Любчу ў Наваградзкім павеце, Дойліды і Заблудаў у Гарадзенскім павеце, Невель у Віцебскім павеце, Себеж у Полацкім ваяводзтве. Трымаў Камянецкае, Барысаўскае, Амсьціслаўскае і іншыя староствы[1]. Князь Сьвятой Рымскай Імпэрыі на Біржах і Дубінках.
Біяграфія Рэдагаваць
Зь біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, сын Крыштапа Радзівіла, гетмана вялікага літоўскага, і Ганны з Кішкаў. Кузэн Багуслава Радзівіла. Вызнаваў кальвінізм.
Скончыў кальвінісцкую Слуцкую гімназію, працягваў адукацыю ў Ляйпцыскім, Альтдорфскім і Лейдэнскім ўнівэрсытэтах, наведаў Францыю і Ангельшчыну.
.jpg)
У 1633 годзе, наняўшы ў Нідэрляндах 1 тысячу пяхотнікаў і 200 драгунаў, вярнуўся на радзіму і ўзяў удзел у Смаленскай вайне[2]. Вызначыўся ваенным талентам. Атрымаўшы ў 1646 годзе пасаду палявога гетмана літоўскага, надзвычай пасьпяхова правёў свае першыя самастойныя кампаніі супраць казакаў. У ліпені 1649 году разьбіў пад Лоевам 15-тысячнае войска казацкага палкоўніка Крычэўскага, праз два гады тамсама — войска казацкага палкоўніка Нябабы і бязь бітвы здабыў Кіеў.
Фундаваў кальвінісцкія зборы і школы ў Вялікім Княстве Літоўскім, апекваўся пратэстанцкімі супольнасьцямі, фінансаваў атрыманьне адукацыі ў эўрапейскіх унівэрсытэтах мясцовай пратэстанцкай моладзі.
У палітычных дачыненьнях быў прыхільнікам ідэі незалежнасьці Вялікага Княства Літоўскага. Яшчэ ў маладосьці ў Вільні пры манарху кінуў польскім сэнатарам: «Пагарды, столькі разоў прычыненай, літоўскі народ няздольны вытрымаць! Прыйдзе час, — паны-палякі да дзьвярэй не патрапяць: праз вокны іх выкідваць будзем»[3]. Дзеля гэтага ўжо ў 1649 годзе спрабаваў наладзіць кантакты з Швэцыяй.
У часе вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай атрымаў перамогу над маскоўскім войскам у Бітве пад Шкловам (12 жніўня 1654 году) і паразу ў Бітве пад Шапялевічамі (24 жніўня 1654 году). Паранены, ледзь пазьбег палону: мясцовы жыхар правёў яго праз балоты да Барысава, далей скіраўся на Менск зьбіраць войска. У студзені 1655 годзе спрабаваў адбіць Магілёў.
Па заняцьці маскоўскімі захопнікамі ўлетку 1655 году большай часткі тэрыторыі сучаснай Беларусі, а таксама Вільні і Коўны, ініцыяваў складаньне уніі з швэдзкім каралём Карлам Густавам (Кейданы, 17 жніўня 1655 году). Паводле гэтай умовы Вялікае Княства Літоўскае выходзіла з складу Рэчы Паспалітай і ўступала ў фэдэрацыйны зьвяз з Швэцыяй.
Аднак акт Кейданскай уніі не ажыцьцявіўся. Супраць Януша Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска. З рэштай адданых сілаў ён зачыніўся ў Тыкоцінскім замку, дзе неўзабаве і памёр (паводле некаторых зьвестак, быў атручаны).
Першы раз ажаніўся ў 1638 годзе з Кацярынай Патоцкай, другі — у 1645 годзе з Марыяй, дачкой малдаўскага гаспадара Васіля Лупу. У першым шлюбе меў дачку Ганну Марыю, якая выйшла замуж за Багуслава Радзівіла і прынесла яму ў пасаг бацькавы ўладаньні. Першы шлюб зблізіў Януша Радзівіла з каталікамі, другі — з праваслаўнымі[1].
Галерэя Рэдагаваць
Малярства Рэдагаваць
- Творы малярства
-
Давід Байі, 1632 г.
-
Б. Стробэль, 1634 г.
-
Невядомы мастак, каля 1652 г.
.jpg)
-
Невядомы мастак, XVII ст.
-
Невядомы мастак, 1733—1737 гг.
-
Невядомы мастак, каля 1888 г.
_(2).jpg)
.jpg)
.jpg)
Графіка Рэдагаваць
- Графічныя партрэты
-
Невядомы мастак, 1640-я гг.
-
В. Гандзіюс, XVII ст.
-
Невядомы мастак, 1646—1653 гг.
-
Невядомы мастак, каля 1650 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
C. Merian, 1653 г.
-
J. Meyssens, 1670 г.
-
М. Лянг, 1671 г.
-
Невядомы мастак, XVII ст.
.jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
-
З альбома «Выявы роду Радзівілаў». Г. Ляйбовіч, 1758 г.
-
К. Рачынскі, 1838 г.
-
М. Старкман, 1857 г.
-
В. Герсан, 1860—1862 гг.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Памяць Рэдагаваць
Імя Януша Радзівіла атрымаў Радзівілаўскі летапіс.
Януш Радзівіл — адзін з пэрсанажаў гістарычнага раману польскага пісьменьніка Генрыка Сянкевіча «Патоп» (1884—1886).
| Папярэднік Януш Кішка |
Гетман вялікі літоўскі 1654—1655 |
Наступнік Павал Ян Сапега |
Крыніцы Рэдагаваць
- ^ а б Грыцкевіч А. Радзівіл Януш // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 501.
- ^ Біяграфічныя звесткі // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
- ^ Pamiętniki Albrychta Stanisława Radziwiłła. T. 1. — Poznań, 1839. S. 327.
Літаратура Рэдагаваць
- 100 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. І. Саверчанка, З. Санько. — Менск: Рэдакцыя газеты «Звязда», 1993. — 80 с.
- Барэвіч А. Староста барысаўскі Януш Радзівіл // Гоман Барысаўшчыны. № 3 (108), 2008 г.
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск: Навука і тэхніка, 1995. — 144 с. ISBN 5-343-01637-5.
- Шышыгіна-Патоцкая К. Нясвіж і Радзівілы. — Менск: «Беларусь», 2007. — 240 с.: іл. ІSBN 978-985-01-0740-4.
- Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. — Т. 34. Акты, относящиеся ко времени войны за Малороссию (1654-1667). — Вильна, 1909. — С. 98—100.