Цына
Цы́на[4][5][6] (цын, волава[7]; лац. stannum) — серабрыста-белы мэтал.
| ||||||
| Выгляд | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
срэбна-белы, мяккі мэтал 
| ||||||
| Агульная інфармацыя | ||||||
| Назва, сымбаль, атамны нумар | Цына, Sn, 50 | |||||
| Катэгорыя элемэнту | Мэталы | |||||
| Група, пэрыяд, блёк | IV (14), 5, p | |||||
| Адносная атамная маса | 118,710 г·моль−1 | |||||
| Канфігурацыя электронаў | [Kr] 4d10 5s2 5p2 | |||||
| Электронаў у абалонцы | 2, 8, 18, 18, 4
| |||||
| Фізычныя ўласьцівасьці | ||||||
| Колер | срэбны, шэры | |||||
| Фаза | Цьвёрдае цела | |||||
| Шчыльнасьць (пры п. т.) | 7,310[1] г·см−3 | |||||
| Тэмпэратура плаўленьня | 231,93[1] °C | |||||
| Тэмпэратура кіпеньня | 2270[2] °C | |||||
| Уласьцівасьці атама | ||||||
| Атамны радыюс | 172[3] пм | |||||
Хімічны элемэнт IV (14) групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 50. Хімічны знак — Sn. Цына паказвае хімічнае падабенства з абодвума суседнімі элемэнтамі ў групе пэрыядычнай табліцы, германам і волавам, і мае дзвьве магчымыя ступені затляненьня. Цына мае 10 стабільных ізатопаў — найбольшую колькасьць стабільных ізатопаў з усіх элемэнтаў пэрыядычнай табліцы. Цыну атрымліваюць галоўным чынам зь мінэральнага касытэрыту, дзе яна маецца ў выглядзе дыаксыду цыны (SnO2). Цыная вядомая са старажытнасьці і выкарыстоўвалася ў складзе бронзы ад 3 тысячагодзьдзя да н. э.[8] Цына існуе ў двух алятропных мадыфікацыях. Структура крышталічнай краты ў белай (β)-мадыфікацыі тэтраганальная.
Прыродныя крыніцы
рэдагавацьПаводле розных крыніц цына зьяўляецца 49-м або 50-м[9] самым распаўсюджаным элемэнтам (4,0×10-7 % паводле масы ў сусьвеце[10]). Па распаўсюджанасьці ў зямной кары займае 47-е месца і складае 2,2×10-4 %[3]. У самародным стане практычна не сустракаецца, знаходзяць цыну пераважна ў выглядзе мінэралаў касытэрыта (SnO2) і станіна (Cu2FeSnS4). Галоўныя пастаўшчыкі цыны на сусьветны рынак — Балівія, Інданэзія, Малайзія, Расея, Казахстан, Нігерыя.
Прымяненьне
рэдагавацьКаля паловы ўсёй здабыванай цыны ідзе на выраб белай бляхі (ліставое жалеза, пакрытае цынаю), зь якой вырабляюць кансэрвавыя банкі. Чыстую цыну прымяняюць у электрычных кандэнсатарах.
Існуюць шматлікія сплавы цыны: зь медзьдзю — бронза, зь бісмутам, кадмам — шматлікія прыпоі, з медзьдзю і антымонам — бабіты (сплавы для падшыпнікаў).
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б Tin»the essentials WebElements Periodic Table
- ^ Изотопы: свойства, получение, применение / Под ред. В. Ю. Баранова. — Москва: ФИЗМАТЛИТ, 2005. — Т. 2. — С. 632. — ISBN 5-9221-0523-X
- ^ а б Periodic Table of Elements: Tin — Sn EnvironmentalChemistry.com (анг.)
- ^ Цына // Беларуска-расійскі слоўнік / Укладальнікі: М. Байкоў, С. Некрашэвіч. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. Факсімільнае выданьне: Менск: Народная асвета, 1993. ISBN 5-341-00918-5
- ^ Васіль Вяршук, Часлаў Родзевіч, Аляксандар Круталевіч, Язэп Сушынскі. 8. олово — цына // Слоўнік хэмічнае тэрмінолёгіі. — Менск: Інбелкульт, 1927. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
- ^ Мікола Байкоў, Андрэй Бараноўскі. 4. олово — цына // Практычны беларускі вайсковы слоўнік / старш. кам. П. Валасноў. — Менск: Вайсковая камісія пры Інбелкульце, 1927. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
- ^ Алесь Гурло. 2. олово — волава // Тэхнічная тэрміналёгія / рэд. Пётар Бузук, Язэп Мацюкевіч, Пятро Юргялевіч. — Менск: Інстытут мовазнаўства, 1932. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
- ^ Олово // Радиохимический словарь элементов. — М.: Атомиздат, 1968. — С. 126—127.
- ^ Хаякава С. Распространенность элементов // Фізыка касьмічных прамянёў. = Физика космических лучей. Часть II / Перевод с англ. В. В. Гужавина. — Москва: "Мир", 1974. — С. 14.
- ^ Tin Universe Abundance Wolfram|Alpha
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць
Цына — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
 |
Гэта — накід артыкула па хіміі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |