Бор (элемэнт)

хімічны элемэнт

Бор (па-лацінску: Borum) Bхімічны элемэнт 13 (III) групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 5. Чысты крышталічны бор — чорны бліскучы паўправаднік (немэтал). Таксама адносіцца да катэгорыі паўмэталаў. Мэталёід[1]. Пры высокіх тэмпэратурах ён праяўляе ўласьцівасьці правадніка, пры пакаёвай і ніжэйшых тэмпэратурах — ізалятара. Вядома чатыры алятропныя мадыфікацыі бору — чырвоны α-рамбічны бор, чорны β-рамбічны бор, γ-бор ды чорны β-чатырохвугольны бор[2]. Крышталічны бор — адзін з самых цьвёрдых мінэралаў. Нітрыд бору — самы цьвёрды мінэрал пасьля алмазу[3]. Найбольш распаўсюджаная форма — аморфны бор. Гэта карычневы парашок. Аморфны бор не ўзаемадзейнічае з тленам, вадой, кісьлямі і лугамі. Утварае барыды з большасьцю мэталаў[1].

Бэрыль ← Бор → Вуглярод


B

Al
Выгляд

Крышталічны бор
Крышталічны бор
Сумесь розных алятропных формаў бору
Сумесь розных алятропных формаў бору
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар Бор, B, 5
Катэгорыя элемэнту Паўмэталы
Група, пэрыяд, блёк 13, 2, p
Адносная атамная маса 10,81(1) г·моль−1
Канфігурацыя электронаў [He]2s22p1
Электронаў у абалонцы 2 3
Фізычныя ўласьцівасьці
Колер чорны
Фаза Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.) 2,34 г·см−3
Шчыльнасьць (пры п. т.) 2,46 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня 2349 K, 2076 °C, 3769 °F
Тэмпэратура кіпеньня 4200 K, 3927 °C, 7101 °F
Удзельная цеплыня плаўленьня 50 кДж·моль−1
Структура крышталічнай краты ​rhombohedral
Магнэтызм diamagnetic
Электрычны супор (0 °C) 104Ω·м
Цеплаправоднасьць (300 K) 27 Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня (25 °C) β форма: 5–7 мкм·м−1·K−1
Хуткасьць гуку (лінейная) (п.т.) 16200 м·с−1
Цьвёрдасьць Моаса 9,3
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня +3, 2, 1
Электраадмоўнасьць 2,04
Кавалентны радыюс 84±3 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS 7440-42-8
Энэргія забароненай зоны пры 300 K 1,50 эВ
Найбольш стабільныя ізатопы
Асн. артыкул: ізатопы бору
іза % пэрыяд паўраспаду распад энэргія (МэВ) прадукты распаду
10B 19,9% 10B зьяўляецца стабільным пры 5 нэўтронах
11B 80,1% 11B зьяўляецца стабільным пры 6 нэўтронах

Хімічныя злучэньні бору былі вядомыя чалавеку напрацягу тысячагодзьдзяў. Элемэнтарны бор вынайдзены ў 1808 францускімі хімікамі Жазэфам Люі Гей-Люсакам і Люі-Жакам Тэнарам (Louis-Jaques Thénard) і незалежна ад іх ангельскім хімікам Сэрам Гэмфры Дэві. Назва паходзіць ад араб. бура‎, якое абазначае мінэрал з утрыманьнем гэтага элемэнту.

Шырока распаўсюджаны ў прыродзе (прыкладна 10 мг на кг зямной кары — 0,001%)[4]. Сустракаецца толькі ў выглядзе злучэньняў з тленам. Вядома каля 160 мінэралаў бора[5]. Борная кісьля — мінэрал сасалін. Найбольшае значэньне мае бура (тынкал ці буракс[6]), пэнтагідрат Na2B4O7•5H2O, які выкарыстоўваецца ў вытворчасьці ізаляцыйнага шклоплястыка і адбельвальніка. Радовішчы ў Італіі, Нямеччыне, Казахстане, ЗША (пустэльня Махавэ, Каліфорнія), Турэччыне, Расеі (Прыморскі край[7]), Аргентыне ды Кітаі[8].

У злучэньнях з мэталамі ўтварае звышцьвёрдыя, гарачатрывалыя сплавы. Выкарыстоўваецца ў піратэхнічных вырабах для атрыманьня ўспышак зялёнага колеру. Бор выкарыстоўваецца ў некаторых ракетах для запальваньня. Сынтэтычныя алмазы. Рэгуляцыйныя стрыжні для ядзерных рэактараў (ізатоп 10B паглынае нэўтроны, якія выклікаюць ланцуговую рэакцыю дзяленьня ўрану). Борная кісьля (H3BO3) выкарыстоўваецца ў тэкстыльнай прамысловасьці. Злучэньні бора з вадародам (бараны) выкарыстоўваюцца ў якасьці ракетнага паліва[1].

Хімічныя злучэньні бору

рэдагаваць
  1. ^ а б в Бор // Справочник школьника. Химия / Сост. М. Кременчугская, С. Васильев; Под ред. И. Пышнограевой. — М.: Филолог. об-во «Слово». Компания «Ключ-С», 1996. — С. 74.
  2. ^ Allotropes (анг.) Chemistry Encyclopedia
  3. ^ Boron (анг.) Chemistry for Kids: Elements
  4. ^ Boron / First draft prepared by Ms C. Smallwood. — Geneva: World Health Organization, 1998. — P. 1. — (Environmental Health Criteria ; 204).
  5. ^ Юшина Т.И., Лыгач В.Н., Моисеева Р.Н. Современное состояние и перспективы освоения месторождений различных борсодержащих руд // Горный информационно-аналитический бюллетень (научно-технический журнал. — 2014. — № S1. — С. 497-514.
  6. ^ Бор // БЭ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 215
  7. ^ Калита В. А. ДАЛЬНЕГОРСКОЕ МЕСТОРОЖДЕНИЕ // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016); https://old.bigenc.ru/geology/text/2628341 Дата обращения: 08.06.2024
  8. ^ Авдонин В.В., Ручкин Г.В., Шатагин Н.Н., Лыгина Т.И., Мельников М.Е. Поиски и разведка месторождений полезных ископаемых: Учебник для вузов. — M.: Фонд «Мир», 2007. — 540 с.
  9. ^ Зьвесткі — Нацыянальны інстытут стандартаў ЗША

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць

  Бор (элемэнт)сховішча мультымэдыйных матэрыялаў