Цыркон (элемэнт)

хімічны элемэнт з атамным нумарам 40

Цырко́н (па-лацінску: Zirconium), Zr — хімічны элемэнт IV групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 40. Бліскучы мэтал, падобны на сталь. Асноўныя вытворцы — Аўстралія, Паўночна-афрыканская рэспубліка, Кітай ды Інданэзія, у меншай ступені — Мазамбік, Індыя, Шры Ланка[3]. Утрыманьне ў Зямной кары складае 1,3·10-4 паводле масы. Штогадовая вытворчасьць складае каля 7000 тон. Цыркон даступны з камэрцыйных крыніц, таму выдзяленьне ў лябараторыі звычайна не патрабуецца[5]. Упершыню выяўлены нямецкім хімікам Марцінам Кляпротам у 1789 годзе, Ёнс Якаб Бэрцэліюс выдзяліў чысты цыркон у 1824 годзе. Назва цыркон паходзіць ад пэрс. zargun‎, што абазначае падобны на золата[6] ці колеру золата[5]. Сечыва захопу цеплавых нэўтронаў складае 0,184 барн. На паветры ўстойлівы да карозіі з-за аксіднай стужкі на паверхні. Гарыць у паветры, калі падпальваецца.

Ітар ← Цыркон → Ніоб
Ti

Zr

Hf
Выгляд
срабрыста-белы
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар Цыркон, Zr, 40
Катэгорыя элемэнту Пераходныя мэталы
Група, пэрыяд, блёк 4, 5, d-блёк
Адносная атамная маса 91,224(2) г·моль−1
Канфігурацыя электронаў [Kr] 4d2 5s2
Электронаў у абалонцы 2, 8, 18, 10, 2
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (0 °C, 101 325 Па)
6,511 г·см−3
Шчыльнасьць вадкасьці пры т. пл. 5,8[Крыніца?] г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня 2128 K, 1855 °C, 3371 °F
Тэмпэратура кіпеньня 4682 K, 4409 °C, 7968 °F
Удзельная цеплыня плаўленьня 20,5 кДж·моль−1
Удзельная цеплыня выпарваньня 591[Крыніца?] кДж·моль−1
Цеплаёмістасьць (25 °C) 25,36[Крыніца?] Дж·моль−1·K−1
Насычаная пара
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T/K 2639 2891 3197 3575 4053 4678
Структура крышталічнай краты hexagonal close-packed
Магнэтызм парамагнэтык
Электрычны супор 420 (пры 20 °C)Ω·м
Цеплаправоднасьць (300 K) 23[1] Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня (25 °C) 5,7 мкм·м−1·K−1
Хуткасьць гуку (лінейная) (20 °C) 3800 м/с
Модуль Юнга 68[2] ГПа
Модуль зруху 33[Крыніца?] ГПа
Модуль пругкасьці 95-97[1] ГПа
Каэфіцыент Пуасона 0,34[Крыніца?]
Цьвёрдасьць Моаса 5,0[1]
Цьвёрдасьць Вікерса 600—1800[1] МПа
Цьвёрдасьць Брынэля 680—1880[1] МПа
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня +4[3]
Электраадмоўнасьць 1,33
Энэргіі іянізацыі 1-я: 640,1 кДж·моль−1
2-я: 1267 кДж·моль−1
3-я: 2236 кДж·моль−1
Атамны радыюс 155 пм
Атамны радыюс (разл.) 206[4] пм
Кавалентны радыюс 154 пм
Радыюс Ван дэр Ваальса 252 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS 7440-67-7
Найбольш стабільныя ізатопы
Асн. артыкул: ізатопы цыркону
іза % пэрыяд паўраспаду распад энэргія (МэВ) прадукты распаду
88Zr syn 83,4 сод ε 0,7645 88Y
90Zr 51,45 90Zr - стабільны ізатоп з 50 нэўтронамі
91Zr 11,22 91Zr - стабільны ізатоп з 51 нэўтронамі
92Zr 17,15 92Zr - стабільны ізатоп з 52 нэўтронамі
94Zr 17,38 94Zr - стабільны ізатоп з 54 нэўтронамі
95Zr[1] syn 64,03 d ε 0,7645 88Y
96Zr 2,8 96Zr - стабільны ізатоп з 56 нэўтронамі

Прымяняецца для легіраваньня сталі; пры вырабе рэактыўных рухавікоў, хірургічнага рыштунку.

Глядзіце таксама

рэдагаваць
  1. ^ а б в г д е Раков Э. Г. (2 верасьня 2022) Цирконий (рас.) Большая российская энциклопедия: научно-образовательный портал Праверана 2 верасьня 2022 г.
  2. ^ zirconium (анг.) Wolfram|Alpha Праверана 7 чэрвеня 2024 г.
  3. ^ а б zirconium. Encyclopedia Britannica (4 сакавіка 2024). Праверана 7 чэрвеня 2024 г.
  4. ^ Zirconium » radii of atoms and ions (анг.) WebElements Periodic Table Праверана 7 чэрвеня 2024 г.
  5. ^ а б Zirconium (анг.). WebElements. Праверана 1 верасьня 2020 г.
  6. ^ The Element Zirconium (анг.) It's Elemental. Thomas Jefferson National Accelerator Facility. Праверана 1 верасьня 2020 г.

Літаратура

рэдагаваць
  • Mccutchan E. A., Sonzogni A. A. Nuclear Data Sheets for A = 88 // Nuclear Data Sheets. — 2014. — Vol. 115. — P. 135. — DOI:10.1016/j.nds.2013.12.002