Цыркон (элемэнт)
Цырко́н (па-лацінску: Zirconium), Zr — хімічны элемэнт IV групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 40. Бліскучы мэтал, падобны на сталь. Асноўныя вытворцы — Аўстралія, Паўночна-афрыканская рэспубліка, Кітай ды Інданэзія, у меншай ступені — Мазамбік, Індыя, Шры Ланка[3]. Утрыманьне ў Зямной кары складае 1,3·10-4 паводле масы. Штогадовая вытворчасьць складае каля 7000 тон. Цыркон даступны з камэрцыйных крыніц, таму выдзяленьне ў лябараторыі звычайна не патрабуецца[5]. Упершыню выяўлены нямецкім хімікам Марцінам Кляпротам у 1789 годзе, Ёнс Якаб Бэрцэліюс выдзяліў чысты цыркон у 1824 годзе. Назва цыркон паходзіць ад пэрс. zargun, што абазначае падобны на золата[6] ці колеру золата[5]. Сечыва захопу цеплавых нэўтронаў складае 0,184 барн. На паветры ўстойлівы да карозіі з-за аксіднай стужкі на паверхні. Гарыць у паветры, калі падпальваецца.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Выгляд | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
срабрыста-белы
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Агульная інфармацыя | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Назва, сымбаль, атамны нумар | Цыркон, Zr, 40 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Катэгорыя элемэнту | Пераходныя мэталы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Група, пэрыяд, блёк | 4, 5, d-блёк | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Адносная атамная маса | 91,224(2) г·моль−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Канфігурацыя электронаў | [Kr] 4d2 5s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Электронаў у абалонцы | 2, 8, 18, 10, 2
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Фізычныя ўласьцівасьці | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Фаза | Цьвёрдае цела | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Шчыльнасьць | (0 °C, 101 325 Па) 6,511 г·см−3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Шчыльнасьць вадкасьці пры т. пл. | 5,8[Крыніца?] г·см−3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Тэмпэратура плаўленьня | 2128 K, 1855 °C, 3371 °F | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Тэмпэратура кіпеньня | 4682 K, 4409 °C, 7968 °F | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Удзельная цеплыня плаўленьня | 20,5 кДж·моль−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Удзельная цеплыня выпарваньня | 591[Крыніца?] кДж·моль−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цеплаёмістасьць | (25 °C) 25,36[Крыніца?] Дж·моль−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Насычаная пара | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Структура крышталічнай краты | hexagonal close-packed | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Магнэтызм | парамагнэтык | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Электрычны супор | 420 (пры 20 °C)Ω·м | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цеплаправоднасьць | (300 K) 23[1] Вт·м−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Каэф. цеплавога расшырэньня | (25 °C) 5,7 мкм·м−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хуткасьць гуку (лінейная) | (20 °C) 3800 м/с | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Модуль Юнга | 68[2] ГПа | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Модуль зруху | 33[Крыніца?] ГПа | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Модуль пругкасьці | 95-97[1] ГПа | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Каэфіцыент Пуасона | 0,34[Крыніца?] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цьвёрдасьць Моаса | 5,0[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цьвёрдасьць Вікерса | 600—1800[1] МПа | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цьвёрдасьць Брынэля | 680—1880[1] МПа | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Уласьцівасьці атама | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ступені затляненьня | +4[3] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Электраадмоўнасьць | 1,33 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Энэргіі іянізацыі | 1-я: 640,1 кДж·моль−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2-я: 1267 кДж·моль−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3-я: 2236 кДж·моль−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атамны радыюс | 155 пм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атамны радыюс (разл.) | 206[4] пм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Кавалентны радыюс | 154 пм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Радыюс Ван дэр Ваальса | 252 пм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Іншыя характарыстыкі | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нумар CAS | 7440-67-7 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Найбольш стабільныя ізатопы | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Асн. артыкул: ізатопы цыркону | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Прымяняецца для легіраваньня сталі; пры вырабе рэактыўных рухавікоў, хірургічнага рыштунку.
Глядзіце таксама
рэдагавацьКрыніцы
рэдагаваць- ^ а б в г д е Раков Э. Г. (2 верасьня 2022) Цирконий (рас.) Большая российская энциклопедия: научно-образовательный портал Праверана 2 верасьня 2022 г.
- ^ zirconium (анг.) Wolfram|Alpha Праверана 7 чэрвеня 2024 г.
- ^ а б zirconium. Encyclopedia Britannica (4 сакавіка 2024). Праверана 7 чэрвеня 2024 г.
- ^ Zirconium » radii of atoms and ions (анг.) WebElements Periodic Table Праверана 7 чэрвеня 2024 г.
- ^ а б Zirconium (анг.). WebElements. Праверана 1 верасьня 2020 г.
- ^ The Element Zirconium (анг.) It's Elemental. Thomas Jefferson National Accelerator Facility. Праверана 1 верасьня 2020 г.
Літаратура
рэдагаваць- Mccutchan E. A., Sonzogni A. A. Nuclear Data Sheets for A = 88 // Nuclear Data Sheets. — 2014. — Vol. 115. — P. 135. — DOI:10.1016/j.nds.2013.12.002