Камітэт дзяржаўнай бясьпекі

Камітэ́т дзяржа́ўнай бя́сьпекі СССР (КДБ СССР; рас. Комитет государственной безопасности СССР) — адна з назваў дзяржаўнага органа, які выконваў задачы абароны рэжыму СССР ад унутраных і вонкавых ворагаў.

Камітэт дзяржаўнай бясьпекі СССР

служба бяспекі

Дата заснаваньня / стварэньня	12 сакавіка 1954
Назва арыгінальнай мовай	Комитет Государственной Безопасности
Кароткая назва	КГБ СССР
Сфэра дзейнасьці	контрразведка
Пасада кіраўніка арганізацыі	старшыня КДБ СССР
Краіна	Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік
Належыць да юрысдыкцыі	Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, ЦК КПСС, Прэзыдэнт СССР
Матчыная арганізацыя	Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік
Месца штаб-кватэры	Lubyanka Building, Масква, Лубянская плошча
Папярэднік	Міністэрства дзяржаўнай бясьпекі СССР
Заменены на	Фэдэральная служба бясьпекі Расейскай Фэдэрацыі
Замяніў	НКВД
Дата спыненьня існаваньня	3 сьнежня 1991

Быў адной з самых магутных дзяржаўных структур у СССР. Паводле Статуту кіраўніцтва камітэтам ажыцьцяўлялася Палітычным бюро Цэнтральнага камітэту Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу (вышэйшым органам партыі) без нагляду з боку савецкага ўраду насуперак Канстытуцыі СССР.

Сымбаль КДБ СССР

Беларускі сымбаль КДБ

У звычайным жыцьці людзі звалі проста «Камітэт». З аднаго боку, КДБ асацыявалася зь імёнамі выведнікаў, а зь іншага — з начнымі ператрусамі, павальнымі арыштамі і лягерамі для палітвязьняў. Так, адзін з найболей прыкметных лідэраў праваабарончага руху ў СССР акадэмік Андрэй Сахараў, які неаднаразова заяўляў аб дачыненьні гэтага ведамства да палітычных забойстваў і бандыцкіх нападаў на іншадумцаў і ў пачатку 1980-х правёў некалькі гадоў у ссылцы пад пільным наглядам КДБ, меў досыць высокае меркаваньне пра шарагоўцаў Камітэта. Па меркаваньні Сахарава, КДБ быў найменш карумпаванай установай сярод саюзных ведамстваў у пэрыяд брэжнеўскага застою.

Гісторыя

Назоў арганізацыі неаднаразова зьмяняўся.

20 сьнежня 1917 пастановай Саўнаркаму для барацьбы з контррэвалюцыяй і сабатажам у Савецкай Расеі была ўтвораная Ўсерасейская надзвычайная камісія (ВЧК). Першы старшыня: Фэлікс Дзяржынскі. Агульнапрыняты назоў супрацоўнікаў ВЧК — чэкісты.

6 лютага 1922 ВЦВК прыняў пастанову аб скасаваньні ВЧК і ўтварэньні Дзяржаўнага палітычнага кіраваньня (ДПК) пры НКУС РСФСР.

2 лістапада 1923 прэзыдыюм ЦВК СССР стварыў Аб’яднанае дзяржаўнае палітычнае кіраваньне (АДПК) пры СНК СССР.

10 ліпеня 1934 ў адпаведнасьці з пастановай ЦВК СССР органы дзяржаўнай бясьпекі ўвайшлі ў Народны камісарыят унутраных справаў (НКУС) СССР.

3 лютага 1941 НКУС СССР быў падзелены на два самастойныя органы: НКУС СССР і Наркамат дзяржаўнай бясьпекі (НКДБ) СССР. У ліпені 1941 году НКДБ СССР і НКУС СССР ізноў былі аб’яднаныя ў адзіны наркамат — НКУС СССР. У красавіку 1943 быў зноў утвораны Наркамат дзяржаўнай бясьпекі СССР.

15 сакавіка 1946 НКДБ быў пераўтвораны ў Міністэрства дзяржаўнай бясьпекі (МДБ).

7 сакавіка 1953 было прынятае рашэньне пра аб’яднаньне Міністэрства ўнутраных справаў і Міністэрства дзяржаўнай бясьпекі ў адзінае МУС СССР.

13 сакавіка 1954 створаны Камітэт дзяржаўнай бясьпекі (КДБ) пры Радзе Міністраў СССР (з 1978 — КДБ СССР).

Паводле савецкага перабежніка Станіслава Леўчанкі (нар. 28 ліпеня 1941), на 1979 год Камітэт дзяржаўнай бясьпекі СССР налічваў 250 000 штатных супрацоўнікаў. Яшчэ звыш 750 000 таемных даносчыкаў супрацоўнічалі з КДБ унутры Савецкага Саюзу.

6 траўня 1991 старшыня Вярхоўнага Савету РСФСР Барыс Ельцын і старшыня КДБ СССР Уладзімер Гаплікаў падпісалі пратакол аб стварэньні ў адпаведнасьці з рашэньнем Зьезду народных дэпутатаў РСФСР Камітэту дзяржаўнай бясьпекі РСФСР (КДБ РСФСР), які мае статут саюзна-рэспубліканскага дзяржаўнага камітэта.

26 лістапада 1991 прэзыдэнт РСФСР Б. М. Ельцын падпісаў Указ аб пераўтварэньні КДБ РСФСР у Агенцтва Фэдэральнай бясьпекі РСФСР (АФБ РСФСР).

28 лістапада 1991 прэзыдэнт СССР Міхаіл Гарбачоў падпісаў Указ «Аб усталяваньні Часовага становішча аб Міжрэспубліканскай службе бясьпекі (МСБ)».

3 сьнежня 1991 прэзыдэнт СССР Міхаіл Гарбачоў падпісаў Закон «Аб рэарганізацыі органаў дзяржаўнай бясьпекі». На падставе Закону КДБ СССР быў скасаваны, і на пераходны пэрыяд на яго аснове створаныя Міжрэспубліканская служба бясьпекі (МСБ) і Цэнтральная служба выведкі СССР.

19 сьнежня 1991 прэзыдэнт РСФСР Барыс Ельцын падпісаў Указ «Аб стварэньні Міністэрства бясьпекі і ўнутраных справаў РСФСР» (МБВД). Пры гэтым была фактычна скасаваная МСБ.

14 студзеня 1992 Канстытуцыйны Суд РФ прызнаў неадпаведным Канстытуцыі РСФСР і адмяніў Указ Прэзыдэнта РСФСР «Аб утварэньні Міністэрства бясьпекі і ўнутраных справаў РСФСР».

Аб далейшай гісторыі спэцслужбаў-пераемнікаў КДБ глядзіце артыкул Фэдэральная служба бясьпекі.

Старшыні

1. Іван Сяроў (13 сакавіка 1954 — 8 сьнежня 1958), генэрал-палкоўнік, з 8 жніўня 1955 году — генэрал войска;
2. Аляксандар Шалепін (25 сьнежня 1958 — 13 лістапада 1961);
3. Уладзімер Сямічасны (13 лістапада 1961 — 18 траўня 1967), з 9 сьнежня 1963 году — генэрал-палкоўнік;
4. Юрый Андропаў (18 траўня 1967 — 26 траўня 1982), з 17 сьнежня 1973 году — генэрал-палкоўнік, з 10 верасьня 1976 году — генэрал войска;
5. Віталій Федарчук (26 траўня — 17 сьнежня 1982), генэрал-палкоўнік;
6. Віктар Чэбрыкаў (17 сьнежня 1982 — 1 кастрычніка 1988), генэрал-палкоўнік, з 4 лістапада 1983 году — генэрал войска;
7. Уладзімер Гаплікаў (1 кастрычніка 1988 — 21 жніўня 1991), генэрал войска;
8. Вадзім Бакацін (23 жніўня — 22 кастрычніка 1991), генэрал-лейтэнант.

Глядзіце таксама

• Кіраўнікі савецкіх органаў дзяржбясьпекі

Літаратура

• Складальнікі А.І.Какурын, Н.У.Пятроў Лубянка: Органы ВЧК-ОГПУ-НКУС-НКГБ-МГБ-МУС-КДБ, 1917—1991: Даведнік = Лубянка: Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-НКГБ-МГБ-МВД-КГБ, 1917—1991: Справ.. — Масква: Міжнародны фонд «Дэмакратыя», 2003. — ISBN 5856461096

Вонкавыя спасылкі

• Agentura.Ru: Спэцслужбы пад кантролем
• Пятроў Н., Скоркін К. Ведамасныя ўзнагароды ў ВЧК-КДБ
• Какурын А., Пятроў Н. Структура Цэнтральнага апарата КДБ пры ГЛ СССР: 1954—1960, 1961—1967
• Сайт КДБ РБ
• Сайт ФСБ РФ