Войшалк
Войшалк Міндоўгавіч (1223[1]—1268) — вялікі князь літоўскі (1264—1266[2] або 1267[3]), князь наваградзкі (1254, 1258—1263)[4]. Сын Міндоўга.
| Войшалк лац. Vojšałk | |
.jpg) | |
| Войшалк (уяўны партрэт). М. Барвіцкі, 1908 г. | |
| 3-і вялікі князь літоўскі | |
|
1264 — 1266 | |
| Папярэднік | Транята |
| Наступнік | Шварн Данілавіч |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | 1223 |
| Памёр | 1268 |
| Бацька | Міндоўг |
| Маці | 1-я жонка Міндоўга |
Імя Рэдагаваць
- Асноўныя артыкулы: Войшалк (імя) і Імёны ліцьвінаў
Імя Войшалк зьмяшчае той жа фармант (-шалк-), што і германскае імя Готшалк[5].
Мовазнаўца і гісторык Алесь Жлутка тлумачыць паходжаньне імя Войшалк ад двухасноўнага імя тыпу Воиславь, Воитехь (Voislav, Voitech) шляхам даданьня да ўтваральнай асновы Voi- ці Vois- фармантаў 1—3 ступеняў -š-, -e(-o)l-, -(e,-o)k(o). Ад той жа асновы ўтварыліся ст.-польск. Wojsza, Wojszek і бел. Войша, Вайшэвіч[6]. Гісторык Павал Урбан у сваёй кнізе «Старажытныя ліцьвіны» таксама адзначае яшчэ адзін адпаведнік — князя бодрычаў Готшалка[7]. Поўнае двухасноўнае імя падае пад 1267 году адна з польскіх кронік у паведамленьні[8]: «Dux Leo filius Danielis regis Rusie occidit Woyslaum filium Mendogi ducis Lithwanorum» («Князь Леў, сын караля Русі Данілы, забіў Войслава, сына герцага ліцьвінаў Міндоўга»).
Яшчэ гісторык Юзэф Пузына выводзіў імя Войшалк ад паўночнагерманскага (скандынаўскага) імя Вісвальд[9]. Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Войшалк складаецца з фармантаў -войш-, які паходзіць ад гоцкага і бургундзкага waiþs 'паляваньне', гоцкага waiþja 'паляўнічы', і -скалк- (-шалк-), які паходзіць ад гоцкага skalks 'слуга'[10]. Такім парадкам, імя Войшалк азначае «адданы паляваньню»[11].
Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Vesegele (чэрвень 1260 году)[12]; и въ Молшелгове (1264—1267 гады)[13][14]; Воишелкъ, Вошелкъ, Вышелкъ або Вышелгъ (Галіцка-Валынскі летапіс); Woisalk (Старэйшая Аліўская хроніка)[15]; Воишелгъ[16] або Въишелгъ[17] (Наўгародзкі першы летапіс); Воишелкъ Миндовговичь[18] або Войшеглъ[19] (Наўгародзкі чацьверты летапіс); Вошелегъ (Сафійскі першы летапіс)[20]; Voysalk або Woysalk (Ян Длугаш).
Біяграфія Рэдагаваць
.jpg)
Нарадзіўся ў 1223 годзе. Каля 1245 году ў Наваградку разам з бацькам і яго баярамі ахрысьціўся ў праваслаўе. Быў, відаць, наваградзкім намесьнікам Міндоўга. Магчыма, маецца на ўвазе пад ананімным «сынам Міндаўга», які ў 1251—1252 гадох ваяваў у ваколіцах Турыйску на Валыні, але гэта мог быць і Даўмонт (калі вернае меркаваньне некаторых крыніцаў, што апошні таксама быў сынам Міндаўга).
Першы пісьмовы ўспамін пра Войшалка знаходзіцца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1254 годам, калі ён стаў наваградзкім князем. У тым жа годзе склаў мір з галіцка-валынскімі князямі, выдаў замуж за Шварна Данілавіча сваю сястру і перадаў Наваградзкае княства Раману Данілавічу. Сам жа пайшоў у Палонінскі манастыр на Валыні, дзе прыняў пострыг пад імем Лаўрыш.
Па трох гадох жыцьця ў Палонінскім манастыры, дзесьці ў 1256 або 1257 годзе выправіўся ў паломніцтва на гару Атон, але мусіў вярнуцца з Баўгарыі з прычыны вайны, якая ішла там. Каля 1260 году разам з 10—12 манахамі заснаваў манастыр «на рацэ на Нёмане, паміж Літвой і Наваградкам, і там жыў»[a]. Гэты манастыр пазьней атрымаў назву Лаўрышаўскага манастыра (цяпер вёска Лаўрышава, Наваградзкі раён, Гарадзенская вобласьць). Першым ігуменам манастыра быў прападобны Елісей.
Войшалк пражыў у манастыры каля году, да нападу Бурундая з галіцка-валынскімі князямі ў 1258 годзе на Літву. У гэты час ён выйшаў з манастыра і, зьяднаўшыся з сваім стрыечным братам Таўцівілам, захапіў Рамана Данілавіча і забіў яго, зноў стаўшы наваградзкім князем.
У 1263 годзе па забойстве Транятам Міндаўга і Таўцівіла на кароткі час зьбег у Пінск. Але ўжо ў 1264 годзе разам зь пінскім войскам вярнуўся ў Наваградак, дзе злучыўся з дружынамі наваградзкіх баяраў і пайшоў ўсталёўваць сваю ўладу ў Літве, зьнішчыўшы шмат сваіх ворагаў.
Прызнаў уладу Васількі Раманавіча і князяваў разам з Шварнам Данілавічам, з дапамогай якіх заваяваў Нальшаны і Дзяволтву. У 1267 годзе перадаў уладу Шварну і пайшоў у манастыр на Валыні.
Прыкладна ў красавіку 1268 году старэйшы брат Шварна Леў Данілавіч паклікаў Войшалка да сябе ва Ўладзімер Валынскі на паляваньне, дзе ўласнаручна забіў яго[21]. Летапіс тлумачыць забойства тым, што Леў меў крыўду на Войшалка, які перадаў уладу над Літвой не яму, а Шварну[2].
| Папярэднік Транята |
Вялікі князь літоўскі 1264—1267 |
Наступнік Шварн |
Заўвагі Рэдагаваць
- ^ Пераклад з старажытнарускай мовы паводле артыкулу: Краўцэвіч А. Войшалк (1264—1267 г.). Інтэлігент на троне // pawet.net [Электронны рэсурс] — 2008. — 27 чэрвеня. — Дата доступу: 20.12.2015.
Крыніцы Рэдагаваць
- ^ Vojšałk // Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London, 1998. P. 219.
- ^ а б Насевіч В. Войшалк // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 463.
- ^ Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага. — Менск, 1998. С. 231.
- ^ Ермаловіч М. Войшалк // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 349.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
- ^ Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях / А. Жлутка. — Менск, 2005. С. 111.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 49.
- ^ Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях / А. Жлутка. — Менск, 2005. С. 113.
- ^ Чаропка В. Паходжанне і радавод вялікіх князёў літоўскіх // Беларускі гістарычны часопіс. № 6, 2001. С. 42—53.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17—18.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 21.
- ^ Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях / А. Жлутка. — Менск, 2005. С. 39.
- ^ Полоцкие грамоты XIII — начала XVI в. Т. 1. — М., 2015. С. 59.
- ^ Договор полоцкого князя Изяслава от имени Полоцка и Витебска с Ригой (1264—1267), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
- ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 1. — Leipzig, 1861. S. 767.
- ^ ПСРЛ. Т. 3. — СПб., 1841. С. 58.
- ^ Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях / А. Жлутка. — Менск, 2005. С. 112—113.
- ^ ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. С. 39.
- ^ ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. С. 180.
- ^ ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. С. 192.
- ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 38.
Літаратура Рэдагаваць
- Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі і новагародскі перыяды. — Мн.: Маст. літ., 1990. — 366 с.: іл. ISBN 5-340-00614-X.
- Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях = Mindowe, rex Lithowiae, in litteris et testimonies / НАН Беларусі, Ін-т гісторыі; уклад., пер. на бел. мову, камэнт. А. Жлуткі. — Менск: Тэхналогія, 2005. — 136 с., 16 л. факсім. — ISBN 985-458-113-6.
- Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.
Вонкавыя спасылкі Рэдагаваць
- Краўцэвіч А. Войшалк (1264—1267 г.). Інтэлігент на троне. Pawet.net. Праверана 27 сакавіка 2011 г.