Шварн
Шварн (1230-я — 1270) — вялікі князь літоўскі (1267—1270), князь галіцкі (1264—1270). Малодшы сын галіцка-валынскага князя Данілы Раманавіча.
| Шварн лац. Švarn | |
.jpg) | |
| Шварн (уяўны партрэт). М. Барвіцкі, 1908 г. | |
| 4-ы вялікі князь літоўскі | |
|
1267 — 1270 | |
| Князь холмскі і галіцкі | |
|
1264 — 1270 | |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | каля 1230, |
| Памёр | каля 1270[1], |
| Дынастыя | Раманавічы |
| Бацька | Данііл Галіцкі |
| Маці | Ганна Наўгародзкая (пам. да 1252), дачка Мсьціслава Ўдатнага |
Імя
рэдагавацьДасьледнікі адзначаюць незвычайнасьць імя Шварн для Рурыкавічаў[2][3]. Разам з тым, у Іпацьеўскім летапісе ўпамінаецца кіеўскі ваявода Шварн, які жыў у XII стагодзьдзі і, магчыма, паходзіў з Ноўгараду[4].
Няма адзінага меркаваньня пра паходжаньне імя. Гісторык-славіст Марфа Шчэпкіна меркавала, што Шварн — гэта галіцка-валынская форма лацінскага імя Севярын[5]. Таксама існуе вэрсія пра стараславянскае паходжаньне Шварну як варыянту імя Сварамір[6][7], корань якога паходзіць ад праславянскага слова, што азначае сварку, разлад або калатнечу (чэскае і славацкае svár — 'сварка, разлад'). Бізантыйскі гісторык Агафі Мірынейскі ўпамінае ў сваёй працы «Пра валадараньне Юстыніяна» славянскага воіна на імя Сварун, які праславіўся ў вайне 555—556 гадоў супраць паўстанцаў-місіміянаў на Каўказе[8]. Апроч таго, у заходнеславянскіх мовах, напрыклад чэскай і славацкай, ёсьць слова švarný у значэньні 'прыгожы, ладны', але асабістых імёнаў з падобным коранем не сустракаецца[9].
Формы імя князя ў гістарычных крыніцах: Шеварно (1256 год), Шьварно (1262 год), Шварно (1255, 1258, 1264 і 1268 гады)[10], Swarno (польская хроніка)[3].
Біяграфія
рэдагавацьКаля 1253[1] ажаніўся з дачкой Міндоўга, а ўжо ў 1255 годзе браў удзел у яго выправе на Люблін.
У 1256 разам з бацькам, братамі Раманам і Львом, ваўкавыскім князем Глебам і сьвіслацкім князям Ізяславам хадзіў на яцьвягаў. Браў удзел у выправах Данілы супраць гарадоў, што прызналі татарскую ўладу.
Позна ўвесну 1262 году браў удзел у выправе Міндоўга на Мазовію. Па захопе Плоцку яны аблажылі ў Яздаве пад Варшавай мазавецкага князя Земавіта з сынам Конрадам. У выніку здрады Яздаў захапілі войскі Міндоўга і Шварна, у час штурму загінуў Земавіт, а Конрад трапіў у палон. Паводле адной з вэрсіяў, Шварн уласнаруч адсек галаву Земавіту, свайму швагру, які трапіў да яго ў палон, але гэта вельмі малаімаверна. Мазавецкае рыцарства наладзіла пагоню, але пацярпела паразу ад войскаў Міндоўга і Шварна пад Длугасёдламі 5 жніўня 1262 году.
У 1264 годзе па сьмерці бацькі атрымаў Усходнюю Галічыну з Галічам, Забужжам з Белзам, Чэрвенам, Холмам, Мельнікам і Дарагічынам. У тым жа годзе разам зь дзядзькам Васількам дапамог Войшалку вярнуць уладу ў Літве, заваяваць Нальшаны і Дзяволтву, адпомсьціць ворагам. Па гэтым на чале ўласных войскаў і войскаў ВКЛ учыніў напад на Малую Польшчу, але Баляслаў Сарамлівы ў адказ парабаваў уладаньні Шварн і нанёс паразу яго пагоне пад Бранскам, гэта пахіснула пазыцыі Шварна ў Галіцка-Валынскім княстве на карысьць яго брата і канкурэнта Льва.
У 1266 годзе войска Шварна з падмацаваньнем з аддзелаў ВКЛ і татараў напала на Сандаміршчыну, але яго разьбіў Баляслаў Срамлівы 18 ліпеня 1266 году ў бітве пад Завіхостам, бо не дачакаўся валынскіх падмацаваньняў ад свайго дзядзькі Васількі і напаў на палякаў першым, за гэта Васілька і наракаў яму.
У 1267 атрымаў ад Войшалка велікакняскую ўладу ў ВКЛ[11].
У 1270 годзе памёр не пакінуўшы нашчадкаў. Паводле іншых зьвестак, загінуў у бітве з войскамі брата Льва на раце Ясельдзе. Спачыў у Холме.
| Папярэднік Войшалк |
Вялікі князь літоўскі 1267—1270 |
Наступнік Трайдзень |
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 755.
- ^ Войтович Л. В. Княжа доба: Портрети еліти. — Біла Церква, 2006. С. 27.
- ^ а б Домбровский Д. Генеалогия Мстиславичей: Первые поколения (до начала XIV в.). — СПб., 2015. С. 395.
- ^ Литвина А. Ф., Успенский Ф. Б. Выбор имени у русских князей в X—XVI вв. Династическая история сквозь призму антропонимики. — М., 2006. С. 375—378.
- ^ Щепкина М. В. О происхождении Успенского сборника // Древнерусское искусство. Рукописная книга. — М., 1972. С. 70.
- ^ Гедеонов С. А. Варяги и Русь. — М., 2004. С. 208.
- ^ Curtin J. The Mongols in Russia. — Boston, 1908. P. 327.
- ^ Агафий Миринейский. О царствовании Юстиниана / Пер. М. В. Левченко. — М., 1996. С. 152.
- ^ Литвина А. Ф., Успенский Ф. Б. Выбор имени у русских князей в X—XVI вв. Династическая история сквозь призму антропонимики. — М., 2006. С. 374, 379.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 207.
- ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 38.
Літаратура
рэдагаваць- Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4