Транята
Траня́та (1210—1264) — вялікі князь літоўскі (1263—1264), князь жамойцкі (?—1264). Пляменьнік (сын сястры) Міндоўга.
| Транята лац. Traniata | |
.jpg) | |
| Транята (уяўны партрэт) | |
| другі вялікі князь літоўскі | |
|
1263 — 1264 | |
| Наступнік | Войшалк |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | 1210 |
| Памёр | 1264 |
Імя рэдагаваць
- Асноўныя артыкулы: Транята (імя) і Імёны ліцьвінаў
Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Транята паходзіць ад германскага thrau- 'помста'. На думку дасьледніка, на карысьць такой этымалёгіі сьведчаць такія гістарычныя германскія імёны, як Throant, Truantdo, Troannus[2].
Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Traniat або Traniate (Старэйшая рыфмаваная хроніка)[3]; Тренята (Галіцка-Валынскі летапіс); Trinota filius regis Lethowinorum (Хроніка Прускай зямлі)[4]; Stroynat (Старэйшая Аліўская хроніка)[5].
Біяграфія рэдагаваць
Першы пісьмовы ўпамін пра Траняту знаходзіцца ў «Лівонскай рыфмаванай хроніцы» ў зьвязку зь бітвай на Дурбэ (1260 год), калі пад ягоным кіраваньнем жамойты разьбілі крыжакоў і прынялі ўладу Міндоўга. Транята выконваў ролю ягонага намесьніка ў Жамойці і аднаго з найбліжэйшых дарадцаў, ідэоляга супольнага змаганьня ўсіх балцкіх народаў супраць Тэўтонскага ордэну[6].
У 1263 годзе Транята стаў адным з арганізатараў забойства Міндоўга і двух ягоных сыноў, па чым атрымаў вялікакняскі сталец[7]. Баючыся, што законныя спадкаемцы Міндоўга запатрабуюць саступіць уладу, падманам заклікаў у Наваградак пляменьніка Міндоўга — полацкага князя Таўцівіла (Філафея), — і забіў яго. Паставіўшы кіраваць Полацкам залежнага ад сябе нальшчанскага князя Гердзеня[8], пачаў такім чынам валадарыць на Літве, Жамойці і Русі[9].
Транята быў заўзятым паганцам, за ім пачаўся перасьлед хрысьціянаў, Літва вярнулася да паганскае веры. Зладзіў выправу на Мазовію і ордэнскую Прусію (менавіта, на ваколіцы Торуня — каля 400 км ад Літвы).
Неўзабаве сам быў забіты змоўцамі — прыхільнікамі Міндоўга[10] — на чале з Войшалкам.
Галерэя рэдагаваць
- Уяўныя партрэты Траняты
-
З хронікі А. Гваньіні «Апісаньне Эўрапейскай Сарматыі», 1611 г.
-
Невядомы мастак, XVIII ст.
-
М. Барвіцкі, 1908 г.
.jpg)
.jpg)
| Папярэднік Міндоўг |
Вялікі князь літоўскі 1263—1264 |
Наступнік Войшалк |
Крыніцы рэдагаваць
- ^ https://www.vle.lt/straipsnis/treniota/
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 26.
- ^ Livländische Reimchronik. — Paderborn, 1876. S. 146, 149, 156, 159.
- ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 1. — Leipzig, 1861. S. 125.
- ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 1. — Leipzig, 1861. S. 767.
- ^ Насевіч В. Транята // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 666.
- ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 37.
- ^ Войшалк, Міндоўгаў сын. Беларусь невядомая. Праверана 26 траўня 2010 г.
- ^ Саверчанка І. Прыгоды Войшалка ў летапісных адлюстраваньнях // Дзеяслоў. № 41.
- ^ Насевіч В. Транята // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 518.
Літаратура рэдагаваць
- Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
Вонкавыя спасылкі рэдагаваць
- Войшалк, Транята, Шварн Асобы. Наваградзкі сайт «Замкавая гара». Праверана 26 траўня 2010 г.
- Алесь Краўцэвіч (1 чэрвеня 2009) Кароткі трыумф узурпатара Гісторыя. Незалежны беларускі інфармацыйны рэсурс «Вялікае Княства». Праверана 14 кастрычніка 2010 г.