Вікіпэдыя

Радзівіл Осьцікавіч

Радзівіл Осьцікавіч (? — 1477, Вільня) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Маршалак гаспадарскі (1440—1466) і земскі (1433—1434 і 1463—1474), адначасна ваявода троцкі (з 1463) і кашталян віленскі (з 1475).

Радзівіл Осьцікавіч
Уяўны партрэт Радзівіла Осьцікавіча
Уяўны партрэт Радзівіла Осьцікавіча
POL COA Trąby.svg
герб «Трубы»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 1384
Памёр 1477(1477)
Вільня
Род Радзівілы
Бацькі Крысьцін Осьцік
Ганна
Дзеці Мікалай, Ганна
Дзейнасьць палітык

Валодаў маёнткамі на тэрыторыі сучаснай Летувы (Біржы, Кейданы, Шырвінты ды іншыя), Нягневічамі пад Наваградкам, Харашэвічамі пад Слонімам, Бостынем на Піншчыне.

ІмяРэдагаваць

Асноўны артыкул: Радзівіл (імя)

Фармант -віл- празь імя Монтвіл зьвязвае Радзівіла з Жыгімонтам — літоўскай (беларускай) формай старажытнага пашыранага германскага (гоцкага) імя Sigimunt, якое трапіла ў хрысьціянскі іменаслоў[1]. Зь іншага боку, той жа фармант празь імя Гердзівіл зьвязвае Радзівіла зь імём Альгерд, якое мае поўныя германскія адпаведнікі (герцаг Альгерд з Гогенштайну[2]). Апроч таго, фармант -рад- зьвязвае Радзівіла з германскіх імём Конрад, пашыраным сярод літоўскіх князёў і баяраў (Конрад Войдатавіч, Конрад Гудзігердавіч, Конрад Монтаўтавіч ды іншыя)[3].

Мовазнаўца Ігар Капылоў зьвяртае ўвагу на тое, што ў славянскіх мовах даволі часта сустракаюцца складаныя імёны з кампанэнтам Рад, які літаральна пазначае старажытнае слова радети 'клапаціцца пра штосьці'. Існуюць такія старажытныя імёны, як Радамір (той, хто клапоціцца пра мір), Радаслаў (той, хто дбае пра славу) і г. д. Дасьледнікі знаходзяць падставы для таго, каб і другі кампанэнт імя «віл» лічыць славянскім, беспасярэдне зьвязаным з словам 'воля'. Пацьверджаньнем гэтага лічыцца ўкраінскае слова вільний (вольны). Такім парадкам, беручы пад увагу славянскую вэрсію паходжаньня, імя Радзівіл азначае «той, хто клапоціцца пра волю»[4].

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які адзначае імавернасьць повязі ліцьвінаў з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць іх германскае паходжаньне, разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў. Паводле Алёхны Дайліды, імя Радзівіл складаецца з двух фармантаў: -рад- (германскія імёны Radobod, Radmund, Ratgaud), які тлумачыцца ад германскага rad- 'рада', і -віл- (усходнегерманскія імёны Willimeres, Badvila), які тлумачыцца ад гоцкага wilja 'воля'[5]. Такім парадкам, імя Радзівіл азначае «рада волі» і адпавядае пашыранаму германскаму імю Willirad[6].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Radyl Osticowicz (1444 рок), Radiwil Osticowicz (1452 рок), Rodivil Hostikowicz (1457 рок), Radivil Osczykowicz palatinus Trocensis (1469 рок)[7], Radywil, Ра(о)дивил Остикович[8].

БіяграфіяРэдагаваць

 
Мітычная князёўна Эўдакія, якая лічылася жонкай Радзівіла

Сын літоўскага баярына Осьціка гербу «Трубы», і Ганны зь нявызначанага роду. Пачынальнік роду Радзівілаў.

Упершыню ўпамінаецца ў 1411 року ў дакумэнце Торунскай умовы. У 1420—1428 роках упамінаецца як маршалак гаспадарскі вялікага князя Вітаўта. У якасьці сьведкі падпісаў акт уніі Вялікага Княства Літоўскага з Каралеўствам Польскім (15 кастрычніка 1432 року). Маршалак земскі (вялікі) у 1433—1434 і 1463—1474 роках[9].

У 1440 року па сьмерці вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча падтрымаў абраньне Казімера, таго ж року атрымаў пасаду маршалка гаспадарскага і дзяржаўцы анікштынскага[9].

У 1443 року быў накіраваны з войскам у Крым, дзе пасадзіў на крымскі сталец Хаджы-Гірэя[10].

Удзельнічаў у выправе на Маскву ў 1445 року, каб дапамагчы Васілю III аднавіць сваю ўладу. У 1448 року браў удзел у складаньні мірнай дамовы паміж Вялікім Княствам Літоўскім, Каралеўствам Польскім і Нямецкім ордэнам у Растэнбургу.

У 1449 року з дапамогай Васіля III пасьпяхова дзейнічаў супраць мяцежнага князя Міхала Жыгімонтавіча, адваяваў Старадуб, Ноўгарад-Северскі, Радагашч, Поціўль, Бранск[9].

У першай палове 1450-х рокаў узначаліў магнацкую апазыцыю супраць вялікага князя Казімера і быў ёй прапанаваны як кандыдат на вялікакняскі сталец. Шукаў падтрымкі ў хана Залатой Арды Сэід-Ахмэда, але таго разьбіў Хаджы-Гірэй. У 1455 року вярнуўся на радзіму, дзе яго пазбавілі ўсіх пасадаў. Пазьней адышоў ад апазыцыі, зноў стаў маршалкам земскім, з 1463 року[9] — ваявода троцкі. У 1474 року[11] (або 1475[9]) атрымаў урад кашталяна віленскага.

Разам з М. Кезгайлам кіраваў дзяржавай у адсутнасьць вялікага князя, у 1470-я рокі ачольваў дэлегацыю ў разьвязваньні памежных спрэчак з Псковам і Інфлянцкім ордэнам.

ГалерэяРэдагаваць

КрыніцыРэдагаваць

  1. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 14.
  2. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 47.
  3. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 14, 18.
  4. ^ Капылоў І. Радзівілы // Звязда. № 47 (27162), 13 сакавіка 2012 г.
  5. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17—18.
  6. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.
  7. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 180.
  8. ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 214.
  9. ^ а б в г д Пазднякоў В. Радзівіл Осцікавіч // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 2. С. 501.
  10. ^ А.Р. Андреев. Крым — улус Золотой Орды. Венеция и владения Генуи в Крыму. Создание Крымского ханства. XIII—XV века // История Крыма. — М.: Белый волк, 2002.
  11. ^ Pietkiewicz K. Radziwiłł Ościkowicz // Polski Słownik Biograficzny / Pol. Akad. nauk, inst. Historii. T. 30. — Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk; Lódz, 1987. S. 133.

ЛітаратураРэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Радзівіл_Осьцікавіч&oldid=2361894»