Поразаў

	Поразаў; лац. Porazaŭ
	; Вуліца і касьцёл
Герб Поразава	Сьцяг Поразава
Першыя згадкі:	15 стагодзьдзе
Магдэбурскае права:	29 чэрвеня 1518
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Сьвіслацкі
СельсаветПасялковы савет:	Поразаўскі сельсаветПоразаўскі
Насельніцтва:	864 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1513
Паштовы індэкс:	231982
СААТА:	4252857907
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	52°56′12″ пн. ш. 24°22′1″ у. д. / 52.93667° пн. ш. 24.36694° у. д.Каардынаты: 52°56′12″ пн. ш. 24°22′1″ у. д. / 52.93667° пн. ш. 24.36694° у. д.
	Поразаў на мапе Беларусі ± Поразаў
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Поразава (неадназначнасьць).

Поразаў^[2] (з 1958 году — Поразава^[3]) — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Росі. Цэнтар сельсавету Сьвіслацкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 864 чалавекі^[1]. Знаходзіцца за 22 км ад Сьвіслачы, за 112 км ад Горадні; аўтамабільныя дарогі на Сьвіслач, Ваўкавыск, Ружаны.

Поразаў — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Ваўкавышчыны (частка Наваградчыны). Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла ў стылі клясыцызму і палацава-паркавы комплекс Бутаўт-Андрайковічаў, помнікі архітэктуры XIX ст.

Назва

Поразаў, з мапы 1554 г.

Поразаў, з мапы 1565 г.

Поразаў, з мапы 1613 г.

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Porozow (29 чэрвеня 1460 году^[4] і 1744 год^[5]); Порозов (1553 год)^[6].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Поразаў упамінаецца ў XV ст. як каралеўскае мястэчка Ваўкавыскага павету Наваградзкага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Паводле некаторых зьвестак, у 1460 годзе Ян Рыдвід заснаваў тут касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла.

У 1506 годзе вялікі князь Аляксандар надаў Поразаву Магдэбурскае права (29 чэрвеня 1518 і 27 сакавіка 1523 году атрымала яго паўторна^[7]). У рэвізорскім лісьце ад 4 сьнежня 1615 году зазначалася:

	…король его милость Жыгимонт Першый ствержает иж право им майдэборскае от короля его милости Александра наданое…

У чэрвені 1616 году Поразаў атрымаў герб: «у блакітным полі постаць Панны Марыі зь дзіцём Езусам на руках»^[8]. У 1645 годзе сярод вернікаў Поразаўскай парафіі ўпаміналася старалітва. Мястэчка пацярпела ад пажару 1767 году.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Капліца-пахавальня Бутаўт-Андрайковічаў, 1902 г.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Поразаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі; дзяржаўны маёнтак, цэнтар воласьці Ваўкавыскага павету^[9] Гарадзенскай губэрні. На 1878 год у мястэчку было каля 300 дамоў. У канцы XIX ст. у Поразаве дзеялі царква, касьцёл і юдэйскі малітоўны дом, працавалі вучэльня, аптэка і некалькі крамаў^[10]. У XIX — пачатку XX стагодзьдзя мястэчка атрымала вядомасьць цэнтру вытворчасьці керамікі (працавала каля 200 майстроў)^[11].

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Поразаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Поразаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Поразаўскай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[12]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Поразаў увайшоў у склад Беларускай ССР^[13]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году ён апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ваўкавыскім павеце Беластоцкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Поразаў увайшоў у склад БССР, дзе 15 студзеня 1940 году стала цэнтрам раёну і з 12 кастрычніка 1940 году — сельсавету. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да 15 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

30 красавіка 1958 году Поразаў атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У зьвязку з гэтым Поразаўскі сельсавет ліквідавалі, а населеныя пункты гэтага сельсавету перадалі ў адміністрацыйнае падпарадкаваньне Поразаўскага пасялковага савету^[14]^[15]. У 1960 годзе Поразаўскі раён расфармавалі, мястэчка ўвайшло ў склад Сьвіслацкага раёну. 1 студзеня 2014 году пасялковы савет рэарганізавалі ў сельсавет з цэнтрам у мястэчку Поразаве^[16].

Мястэчка на старых здымках
Сядзіба, да 1910 г.
Сынагога, 1907 г.
Багудзенкі. Сядзіба Бутаўт-Андрайковічаў, да 1939 г.
да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1830 год — 207 муж., зь іх шляхты 3, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 124, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 79^[17]; 1878 год — 1424 чал. (699 муж. і 755 жан.), у тым ліку 556 юдэяў^[18]; 1897 год — 1,5 тыс. чал.
XX стагодзьдзе: 1909 год — 1,7 тыс. чал.^[19]; 1998 год — 1450 чал.^[20]; 2000 год — 1,4 тыс. чал.^[21]
XXI стагодзьдзе: 2006 год — 1,2 тыс. чал.; 2008 год — 1,2 тыс. чал.; 2009 год — 1119 чал.^[22] (перапіс); 2016 год — 913 чал.^[23]; 2017 год — 900 чал.^[24]; 2018 год — 864 чал.^[1]

Інфраструктура

У Поразаве працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова, спэцшкола-інтэрнат (зачыненая), лякарня, паліклініка, бібліятэка, дом культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
1 мая вуліца	Сьвіслацкая вуліца^[25] Крапіўніцкая вуліца Школьная вуліца	Кастрычніцкая вуліца
17 верасьня вуліца	Маташанская вуліца Царкоўная вуліца Мсьцібаўская вуліца
Леніна вуліца	Слонімская вуліца^[25] Ружанская вуліца Касьцельная вуліца
Савецкая вуліца	Ваўкавыская вуліца Гарнастаевіцкая вуліца	Пралетарская вуліца
Сацыялістычная вуліца	Суботка вуліца Польная вуліца
Якуба Коласа вуліца	Навадворская вуліца Берасьцейская вуліца	Юзэфа Пілсудзкага вуліца^[26]

Эканоміка

Прадпрыемства вытворчасьці лазовай мэблі.

ААТ «Сьвіслацкая фабрыка лазовай мэблі»

Турыстычная інфармацыя

Касьцёл

1 сьнежня 2019 году Рэспубліканская навукова-мэтадычная рада пры Міністэрстве культуры Беларусі ўхваліла ўлучэньне ў Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Беларусі традыцыі прыгатаваньня пірага «Поразаўская банкуха» ў Поразаве і суседняй вёсцы Карэвічы^[27].

Славутасьці

Сынагога

Могілкі: старыя каталіцкія; юдэйскія
Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла (1825—1828)
Сынагога (XIX ст.)
Сядзіба Бутаўт-Андрайковічаў у Багудзенках (XIX ст.)
Царква Сьвятой Тройцы (1872; мураўёўка)

Асобы

Юлія Бібіла (1897—1974) — беларуская бібліятэкарка, бібліёграф; стаяла ля вытокаў дзяржаўнай рэгістрацыі беларускіх друкаваных выданьняў, стваральніца першай беларускай краязнаўчай бібліяграфічнай картатэкі
Нота Казлоўскі (1906—1972) — мастак і дызайнэр жыдоўскага паходжаньня
Эстэр Рахель Камінская (1870—1925) — тэатральная акторка, празваная «маці жыдоўскага тэатру»
Яўген Паплаўскі (нар. 1959) — кампазытар
Віктар Шалкевіч (нар. 1959) — беларускі бард

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 30 апреля 1958 г. О преобразовании деревни Порозов Порозовского района Гродненской области в городской поселок
^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 308
^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 264.
^ Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.
^ Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 165.
^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 461.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.
^ Słownik geograficzny... T. XV, cz. 2. — Warszawa, 1902. S. 497.
^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 30 апреля 1958 г. О преобразовании деревни Порозов Порозовского района Гродненской области в городской поселок (рас.)
^ Порозовский поселковый Совет депутатов и исполнительный комитет (рас.), Фондавы каталёг дзяржаўных архіваў Рэспублікі Беларусь
^ Перечень наименований географических объектов, изменивших род объекта в 2013 году (рас.), Дзяржаўны цэнтар мапаграфа-геадэзічных матэрыялаў і дадзеных Рэспублікі Беларусь
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 412.
^ Krzywicki J. Porozów // Słownik geograficzny... T. VIII. — Warszawa, 1887. S. 826.
^ Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.
^ ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 550.
^ БЭ. — Мн.: 2001 Т. 12. С. 511.
^ Перепись населения — 2009. Гродненская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ ^а ^б Плян Поразава 1868 году
^ Назвы вуліц у Поразаве (рас.)
^ Вікторыя Целяшук. «Каб усё радзіла і пладзіла» // Зьвязда : газэта. — 17 сьнежня 2019. — № 239 (29106). — С. 2. — ISSN 1990-763x.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 12: Палікрат — Праметэй. — 576 с. — ISBN 985-11-0198-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście. — Warszawa, 1887.

Вонкавыя спасылкі

Поразаў, Radzima.org

[belstat2018-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 30 апреля 1958 г. О преобразовании деревни Порозов Порозовского района Гродненской области в городской поселок

[3] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 308

[4] Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 264.

[5] Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.

[6] Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 165.

[7] ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 461.

[8] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.

[9] Słownik geograficzny... T. XV, cz. 2. — Warszawa, 1902. S. 497.

[10] Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

[11] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[12] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.

[at-13] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[14] Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 30 апреля 1958 г. О преобразовании деревни Порозов Порозовского района Гродненской области в городской поселок (рас.)

[15] Порозовский поселковый Совет депутатов и исполнительный комитет (рас.), Фондавы каталёг дзяржаўных архіваў Рэспублікі Беларусь

[16] Перечень наименований географических объектов, изменивших род объекта в 2013 году (рас.), Дзяржаўны цэнтар мапаграфа-геадэзічных матэрыялаў і дадзеных Рэспублікі Беларусь

[17] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 412.

[18] Krzywicki J. Porozów // Słownik geograficzny... T. VIII. — Warszawa, 1887. S. 826.

[19] Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.

[20] ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 550.

[21] БЭ. — Мн.: 2001 Т. 12. С. 511.

[belstat-22] Перепись населения — 2009. Гродненская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-23] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-24] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[plan1868-25] а ^б Плян Поразава 1868 году

[26] Назвы вуліц у Поразаве (рас.)

[27] Вікторыя Целяшук. «Каб усё радзіла і пладзіла» // Зьвязда : газэта. — 17 сьнежня 2019. — № 239 (29106). — С. 2. — ISSN 1990-763x.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]